Anorganik birikmalarning sinflariga doir mashq va masalalar

2.2. Kislotalarningolinishi, umumiyxossalarivaishlatilishi.

Tarkibidakislotaqoldig`ivametallargaalmashinaoladiganvodorodatomlaribo`lganmurakkabbirikmalarkislotalardebataladi.

Kislotamolekulasitarkibidabo`lib, metallargaalmashinaoladiganvodorodatomlarisonikislotaningasosligini, kislotaqoldig`iningvalentliginiko`rsatadi:

I asoslikislotalar- HCl, HNO₃;

II asoslikislotalar- H₂S, H₂SO₄, H₂CO₃;

III asoslikislotalar- H₃BO₄, H₃PO₄.

Tarkibigako`rakislotalaryana2 guruhgabo`linadi:

1) Kislorodlikislotalar - H₂SO₄, HNO₃, H₃PO₄;

2) Kislorodsizkislotalar - HCl, HBr, H₂S.

Kislotalarningtuzilishiformulasi (strukturasi):

NOO H-Sl H - S -H

S

NOO

3-misol. Sulfat kislotani suv bilan suyultirishda qanday ehtiyor choralarini ko‘rish zarur? Nima uchun?

Yechish: 1) Konsentrlangan sulfat kislota rangsiz, hidsiz quyuq suyuqlik bo‘lib, zichligi suvning zichligidan ancha katta.

(H₂O)=1 g/ml; (H₂SO₄)=1,86 g/ml;

2) Sulfat kislotani suvda eritishda ko‘p miqdorda issiqlik ajralib chiqadi.

3) Agar suvni konsentrlangan sulfat kislota ustiga quysak, suv yengil bo‘lganligi sababli kislota bilan to‘liq aralashib ketmasdan avval ajralib chiqayotgan issiqlik hisobiga qaynab ketadi. Natijada qaynoq suv idish devoriga sachrab idishni sindirishi yoki qo‘l va yuz terisiga sachrab kuydirishi mumkin. (1)

4) Suvni va sulfat kislotani fizikaviy hossalarini e’tiborga olib suvning ustiga sulfat kislotani quyish zarur. (2). Shisha tayoqcha bilan doimo aralashtirib turish zarurligini unutmaslik kerak.

4-misol. Quyidagi oksidlarga mos kislotalarning formulasini yozing:

N₂O₃, N₂O₅, SO₂, SO₃, SiO₂.

Yechish: 1) N₂O₃ oksidga HNO₂ mos keladi.

2) N₂O₅ oksidga HNO₃ mos keladi.

3) SO₂ oksidga H₂SO₃ mos keladi.

4) SO₃ oksidga H₂SO₄ mos keladi.

5) SiO₃ oksidga H₂SiO₃ mos keladi.
Kislotalarningolinishusullari:

1. 
   Kislotalioksidlarni (angidridlarni) suvbilano`zarota`sirettirib:
   

SO₃ + H₂O = H₂SO₄; N₂O₅ + H₂O = 2HNO₃

2. Tuzlargakislotalarta`sirettirib:

AgNO₃ + HC =  AgCl + HNO₃

2Na NO₃ + H₂SO₄ = Na₂SO₄ + 2HNO₃

Kislotalarningumumiyxossalari

1.Kislotalarningindikatorlargata`siri.Kislotavaishqoreritmalarita`siridao`zranginio`zgartiruvchimoddalarindikatorlardeyiladi.

Kislotalarningsuvdagieritmalariko`klakmusnivametiloranjranginiqizartiradi.

2.Kislotalarbilanmetallarningo`zarota`siri.

KislotatarkibidagiN₂nisiqibchiqaraoladiganmetallarningkislotalargata`sirinatijasidatuzhosilbo`ladivaerkinN₂ajralibchiqadi.

Masalan: H₂SO₄ + Zn = Zn SO₄ + H₂

MetallarningaktivlikqatoriniakademikN.N. Beketovko`rsatibberdi. K, Na, Ca, Mg, Al, Zn, Fe, Pb, H, Cu, Ag, Hg, Au, Ptqatordametallaraktivliginingkamayibborishi.

3.Kislotalarbilanasoslioksidlarningo`zarota`sirinatijasidatuzvasuvhosilbo`ladi: 2HNO₃ + CuO = Cu(NO₃)₂ + H₂O

4.Kislotalarbilanishqorlarningo`zarota`sirinatijasidahamtuzvasuvhosilbo`ladi: H₂SO₄ + 2KOH = K₂SO₄ + 2H₂O

5.Kislotalarbilantuzlarningo`zarota`sirinatijasidayangituzvayangikislotahosilbo`ladi. 2NaNO₃ + H₂SO₄ = Na₂SO₄ + 2 HNO₃

6. Kislorodlikislotalarqizdirilgandakislotaangidridivasuvhosilbo`ladi: H₂SO₄ = H₂O + SO₂

7.Kislotalarningdissotsiatsiyalanishi.

SuvdaeritilgandakislotamolekulalariN⁺kationiva - kislotaqoldig`ianionigadissotsiatsiyalanadi:

HNO₃ H⁺ + NO^-₃

HCl H⁺ + Cl^-
H₂SO₄ 2H⁺ + SO^-2₄
H₃PO₄ 3H⁺ + PO^3-₄