Anorganik birikmalarning sinflariga doir mashq va masalalar

2.4. Tuzlarning olinishi, turlari, xalqva

qishloqxo`jaligidaishlatilishi.

Kislotatarkibidagivodorodatomlariningmetallatomlarigato`layokiqismanalmashinishinatijasidahosilbo`lganmurakkabmoddalartuzlardebataladi.

Tuzlartarkibigaqarabbeshturgabo`linadi:

1. Normalyokio`rtatuzlar;

2. Nordontuzlar;

3. Qo`shaloqtuzlar;

4. Asoslituzlar;

5. Komplekstuzlar.

Normalyokio`rtatuzlar.

Kislotatarkibidabo`lganvametallgaalmashinaoladiganbarchavodorodatomlariningmetallgaalmashinishinatijasidahosilbo`lganbirikmalarnormalyokio`rtatuzlardeyiladi. Masalan: Na₂SO₄, Al₂(SO₄)₃.

Tarkibidagivodorodatomlariningikkixilmetallgaalmashinishinatijasidaqo`shaloqtuzlarhosilbo`ladi: K Al(SO₄)₂.

Tuzlarningnomimetallnomiyonigategishlikislotanominiqo`shibhosilqilinadi:

Na₂SO₄ - natriysulfat

CH₃COONa - natriyatsetat

CuSO₃ - missulfit.

Normaltuzlarningolinishi.

1.Metallarningkislotalarbilano`zarota`siri (kislotatarkibidagivodorodnimetallsiqibchiqaradivatuzhosilbo`ladi. Bundaaktivlikqatoriniesdanchiqarmaslikkerak).

Zn + H₂SO₄ = ZnSO₄ + H₂

2.Kislotabilanasoslioksidningo`zarota`siridatuzvasuvhosilbo`ladi:

2NSl + CaO = CaCl₂ + H₂O

3. Kislotabilanasosningo`zarota`siri(neytrallanishreaktsiyasi):

H₂SO₄ + 2NaOH = Na₂SO₄ + 2H₂O

4.Kislotabilantuzningo`zarota`siriyangikislotavatuzhosilbo`ladi:

H₂SO₄ + 2NaCl = Na₂SO₄ + 2HCl 

AgNO₃ + HCl = AgCl + HNO₃

5. Kislotaangidridibilanasosningo`zarota`siri

CO₂ + Ca(OH)₂ = CaCO₃ + H₂O

6. Ogirmetalltuziningishkorbilanta`siri

CuSO₄ + 2NaOH = Na₂SO₄ + Cu(OH)₂

FeCl₃ + 3NaOH = 3NaCl + Fe(OH)₃

7. Ba`zituzlarningzarota`siri:

AgNO₃ + NaCl = NaNO₃ + AgCl

BaCl₂ + Na₂SO₄ = BaSO₄ + 2NaCl

8. Kislotaangidridibilanasoslioksidninguzarota`siri.

CO₂ + CaO = CaCO₃

9. Metallarbilanmetalloidlarningta`siri:

2 Na + Cl₂ = 2NaCl, Zn + S = ZnS

10. Tuzeritmasibilanmetallningta`siri:

CuSO₄ + Fe = FeSO₄ + Cu

6-misol. Mavjud barcha usullar bilan tuz hosil qilish uchun zarur reaksiyalarning tenglamalarini yozing.

Yechish: 1) Metallarni kislotalar bilan o‘zaro ta’siri.

Zn + 2HCl = ZnCl₂ + H₂

2) Metal oksidlarining kislotalar bilan o‘zaro ta’siri.

MgO + H₂SO₄ = MgSO₄ + H₂O

3) Metalmas oksidlarning ishqorlarga ta’siri.

Ca(OH)₂ + CO₂ = CaCO₃ + H₂O

4) Asoslar bilan kislotalarning o‘zaro ta’siri.

Cu(OH)₂ + H₂SO₄ = CuSO₄ + 2H₂O

5) Kuchsiz, uchuvchan va oson parchalanib ketadigan kislotalarning tuzlariga kislotalarni ta’siri.

Na₂S + 2HCl = 2NaCl + H₂S↑

6) Suvda erimaydigan asoslarning tuzlariga ishqorlarning ta’siri.

CuSO₄ + 2NaOH = Cu(OH)₂ + Na₂SO₄

7) Tuzlarning o‘zaro bir-biri bilan ta’siri.

K₂SO₄ + BaCl₂ = BaSO₄ + 2KCl

8) Metallarni metalmaslar (galogenlar, oltingugurt) bilan o‘zaro ta’siri.

Ca + Cl₂ = CaCl₂

Nordontuzlar

Ko`pasoslikislotatarkibidagivodorodatomlariningmetallatomlarigaqismanalmashinishinatijasidahosilbo`lganmoddanordontuzdebataladi. Masalan: NaHSO₄, K₂HPO₄.

Nordontuznomioldigagidro-yokibi-so`ziqo`shiladi. KNSO₄ - kaliybisulfatyokikaliygidrosulfat.

Birasoslikislotalarning (HCl, HNO₃, CH₃COOH) nordontuzlaribo`lmaydi.

Ikkiasoslikislotalarfaqatbirxilbirlamchi(KHSO₄, NaHSO₄) nordontuzhosilqiladi.

Uchasoslikislotalar (H₃PO₄, N₃AlO₃) ikkixilbirlamchi (NaH₂PO₄) vaikkilamchi (Na₂H₃PO₄) nordontuzhosilqiladi.

Nordontuzlarningolinishi.

1. Ishqorgaikkiyokiuchasoslikislotata`sirettirishbilan:

KOH + H₃PO₄ = KH₂PO₄ + H₂O

2KOH + H₃PO₄ = K₂HPO₄ + H₂O

2. Tuzlargaikkiyokiuchasoslikislotata`sirettirilganda:

NaCl + H₂SO₄ = NaHSO₄ + HCl

3.Kamroqmiqdorishqorgaikkiyokiuchasoslikislotaangidridita`sirettirishusulibilan:

NaOH + CO₂ = NaHCO₃

Agarnordontuzeritmasigaindikatorlarta`sirettirilsakislo-talargaxosxususiyatgaegabo`lganiuchunindikatorlarranginikislotakabio`zgartiradi.

Asoslituzlar

Asoslituzlartarkibidametallvakislotaqoldig`idantashqarigidroksilgruppahambo`ladi. Ikkiyokiuchvalentlimetallgidroksidlarininggiroksilgruppalariniqismankislotaqoldig`igaalmashtirishnatijasidaasoslituzlarhosilbo`ladi. Masalan: Mg(OH)Cl, Bi(OH)₂NO₃.

Asoslituzlarningnomlanishidagidroksi-so`ziqo`llaniladi.

1taOHbo`lsa Bi(OH)(NO₃)₂ - vismutgidroksinitrat

2 ta OH bo`lsa Bi(OH)₂NO₃ - vismutdigidroksinitrat.

Asoslituzlarningolinishi.

1. Ikkiyokiuchvalentlimetallgidroksidigakamroqmiqdorkislotata`sirettirishyo`libilan:Bi(OH)₃ + HNO₃ = Bi(OH)₂NO₃ + H₂O

Bi(OH)₃ + 2HNO₃ = Bi(OH)(NO₃)₂ + 2H₂O

2. Ikkiyokiuchvalentlimetalltuzlarieritmasigakamroqmiqdorishqorta`sirettirib:

FeCl₃ + KOH = Fe(OH)Cl₂ + KCl

FeCl₃ + 2KOH = Fe(OH)₂ Cl + 2KCl

Asoslituzninormaltuzgaaylantirishuchun,asoslituzeritmasigashutuztarkibidagikislotaqoldig`igaegabo`lgankislotata`sirettirishzarur:

Fe(OH)₂Cl + 2HCl = FeCl₃ + 2H₂O

Anorganikbirikmalarorasidagenetikboglanish.