Anorganik kimyo 3-daraja X tuzini suvda eritganimizda M

ANORGANIK KIMYO 3-DARAJA
1. X tuzini suvda eritganimizda M⁺ kationi hosil bo’ladi. Bu usul bizga M⁺ ni ko’proq konsentrlangan eritmalarini olishga yordam beradi. Ammo bu tuzlar beqaror va sekin avtokatalitik tarzda parchalanadi(qizdirilganda tezroq). Bunda cho’kma hosil bo’ladi. Lekin gaz ajralib chiqmaydi. Yangi hosil bo’lgan eritmadagi metalni X ishqor bilan reaksiaga kiritsak, metalning oksidlanish darajasi o’zgarmagan holda cho’kma tushadi. Lekin, IK-spektroskopiya tekshiruvi aniqlqshicha, cho’kma Me,H,O dan tashkil topgan. Lekin, MeOH hisoblanmaydi. Bu cho’kmani qizdirish natijasida oksidlanish-qaytarish reaksiyasi keyib, MeO, H₂ va H₂O hosil boldi. MeOni 1500^oC da Mo ampulali vakumda qizdirsak, tarkibida 24.6% Mo bo’lgan moddani haydalishiga olib keladi. Hosil bo’lgan tuzda 59% Me, u qizil rangga bo’yaladi. Metalni toping, reaksiyani yozib tushuntiring. (avo’katalizning sababini va tarkibida Mo bo’lgan moddani uchuvchanligini)

Yechish: Bu masalani yechishni orqa qismidan boshlaymiz. So’ngi moddani tahminan Me₂(MoO₄)_x deb olishimiz mumkin. X=1bo’lsa, tuz massasi 390gr(96:0,246) gat eng bo’ladi. U holda metal massasi

115gr(390x0.59:2) ga teng bo’ladi. Bu metal:In. Mo ampulali vakumda reaksiyaga kirishgan modda In₂O₃ ekan.
MoO + In₂O₃ = In₂MoO₄ Dastlabki tuz In ning biror gaz bo’lmagan galogenidi bo’lishi mumkin. Uni InBr deb olsak, quyidagi reaksiya ketgan: tuz tarkibidagi metal In edi. Demak, ishqor tarkibidagi metal ham In ekan.
2InBr +4In(OH)₃ = 3In(In(OH)₄) + Br₂
Haqiqatdan ham cho’kma tarkibida faqat In, H, va O bor. Uning parchalanishi quyidagicha:
In(In(OH)₄) = In₂O₃ +H₂O + H₂
Javob: InBr

2. Ikki modda aralashmasining 3.84 grami 50 ml suvda eritildi va hosil bo’lgan eritmaga sekin qattiq holdagi NaHCO₃ qo’shildi. Birinchi 1.68gr NaHCO₃ qo’shilganda gaz ajralmadi. Keyin 3.36gr NaHCO₃ qo’shilganda 1.568litr gaz ajraldi. Gaz ajralish davomida tarkibida 12.04% Na va 47.12% kristalizatsio’n suvi bo’lgan cho’kma hosil bo’ldi. Reaksiya oxirida Na₂CO₃ va cho’kmaga tushgan ozgina tuzdan boshqa eritmada hech nima qolmadi. Moddalarni toping va reaksiya tenglamalarini yozing.

Yechish: Cho’kmaga tushgan kristalgidratning tahminiy fo’rmulasini tuzamis. 12.04/23 : 47.12/18 =
0.5234:2.617 =1:5 u holda NaA _* 5H₂O yoki Na₂A x10H₂O bo’ladi. Birinchi holatda A ning massasi:
23gr--------12.04%
Xgr--------- 40.84%(100-59.16) x=78gr. Ikkinchi holatda A ning massasi:

46gr--------12.04%

Xgr--------- 40.84%(100-59.16) x=156gr. Bizni ikkinchi holat qoniqtiradi: Na₂B₄O₇ x10H₂O

Na₂B₄O₇ hosil bo’lishi uchun NaOH bilan bo’rning biron bir kislotasi reaksiyaga kirishishi kerak.

Ikkinchi modda 0.04 mol NaHCO₃ bilan reaksiyaga kirishib NaOH va 0.07mol gaz ajratgan desak, u modda NaO₂ bo’lishi mumkin.
4NaO₂ + 4NaHCO₃ + 2H₂O = 8NaOH + 4CO₂ + 3O₂
220gr 336gr 89.6litr + 67.2litr=156.8litr
Xgr 3.36gr x=2.2gr x=1.568litr
Ikkinchi modda NaHCO₃ bilan 1:1 nisbatda reaksiyaga kirishgan bo’lsa, uning massasini quyidagicha topamiz:
0.02mol--------------1.64gr(3.84-2.2)
1mol------------------xgr x=82gr bu modda: NaBO₃
Demak kislota HBO₃ bo’lgan.
NaBO₃ + NaHCO₃ = Na₂CO₃ + HBO₃ bu reaksiyada haqiqatdan ham gaz ajralmaydi.
2NaOH + 4HBO₃ = Na₂B₄O₇ + 3H₂O + 2O₂
Javob:0.02mol NaBO3 0.04mol NaO2
N₂B₄O₇ x 10H₂O

3. X xlorid Mg bilan dioksan eritmasida Y gazi atmosferasida bosim ostida qizdirib reaksiyaga kirishganda Z(ω_(c)=31.17%) modda va MgCl₂ 1:3 nisbatda hosil bo’ldi.Agar bu moddani efirda eritib, hosil bo’lgan eritmadan HCl o’tgazilganda, efirli eritmada MgCl₂ va Z₁(ω_(c)=32.88%) qoladi ( z₁ moddani eritmani konsentrlab ajratib olish mumkin). Bundan tashqari reaksiyada yutilgan HCl hajmining yarmiga teng bo’lgan H₂ ajralib chiqadi. Z₁ moddasi efirda eritilib, 0⁰C da yuqori bosim ostida qayar holda H₂ ni biriktirib oladi va Z₂ moddani hosil qiladi. Kamroq qizdirilganda Z₁ moddasi Y gazi va P oddiy moddaga parchalanadi. Bunda 1gr Z₁ moddadan 0.233gr P modda hosil bo’ladi. Moddalarni toping va reaksiyalarni yozing. Z₁ moddadagi kimyoviy bog’lar tabiatini tushuntiring.

Yechish: X xlorid tarkibida C bo’lmagan Z₁ modda tarkibida esa, C bor. Demak, Y gazi CO yoki, CO₂ bo’lgan. Bizga CO to’g’ri keladi. Berilgan nisbatdan foydalanib X ning valentligini aniqlaymiz:
2XCl_x+ aMg + 2bCO = Mg_a(X(CO)_b)₂ + 3MgCl₂ o’ng tomonda oltita xlo’r bor. Demak, X 3valentli ekan. Keyingi reaksiyani quyidagicha yozish mumkin:

Mg_a(X(CO)_b)₂ + 2aHCl = aMgCl₂ + aH₂ + 2X(CO)_b Demak, Z₁ modda X(CO)_b ekan.

Uning parchalanishi quyidagicha:

X(CO)_b = X + bCO CO ning ekvivalentidan foydalanib, X ning ekvivalentini topamiz:

X(CO)_b = X + bCO
0.233gr 0.767gr
xekv 28ekv x=8.5ekv 8.5x6=51gr Bu modda V ga to’g’ri keladi.

Haqiqatdan ham Mg(V(CO)₆)₂ tarkibida 31.17% C bor.(144:462x100=31.17)

V(CO)₆ tarkibida esa 32.88% C bor.(72:219x100=32.88)

Javob: X – VCl₃ Y – CO Z – Mg(V(CO)6)2

Z1 – V(CO)6 Z2 – H2(V(CO)6)
P - V

4. 7.36gr binar modda X suv bilan ishlanganda sekin qaytmas gidrolizga uchraydi. Gidroliz mahsulotlari A cho’kma va B eritma. B eritmani avval bug’latib, keyin qizdirsak, 1.336gr X oksidini beradi. A moddani qizdirsak, 6.68gr X oksidi hosil bo’ladi. B eritmani konsentratsiyasi 1M ga olib keluvchi suv miqdorini olsak, hosil bo’lgan moddalarni nisbati shunday bo’ladi. Agar suvni kamroq olsak, B eritmani bug’latganimizdagi chiqqan oksiddan kamroq oksid chiqadi. Binar moddani toping va reaksiya jarayonlarini yozing.

Javob: Mo₆Cl₆

5. Ikki modda A va B suvda erimaydigan sariq-limon rangli kukun hisoblanadi. A va B moddaga bir xil miqdoriga HCl ta’sir ettirilganda bir xil hajmda gaz ajraladi. Bu gazlar bromli suv bilan cho’kma hosil qiladi. Shunday miqdordagi A va B moddaga konsentrlangan H₂SO₄ ta’sir ettirilganda SO₂ ajralib chiqadi. A moddadan chiqqan SO₂, A moddaga HCl ta’sir ettirganimizda hosil bo’lgan gazning hajmidan 3 marta ko’p. B moddadan chiqqan SO₂ B moddaga HCl ta’sir ettirganimizda hosil bo’lgan gazning hajmidan 4 marta ko’p. Moddalarni toping va jarayonlarni tushuntiring.

Yechish: B modda Beketov qatorida H₂ dan chapda turgan metallardan birining sulfidi bo’lishi mumkin. Quyidagi reaksiyalar ketadi:

Me₂S_x + 2xHCl = 2MeCl_x + xH₂S

Me₂S_x + 4H₂SO₄ = Me₂(SO₄)_x + 4SO₂ + H₂O ko’rinib turibdiki, valentligi 1 yoki 2 bo’lsa, nisbat 1:4 bo’lmoqda. Sulfidlar ichida CdS sariq rangda. Demak, B modda CdS ekan.
A moddaning reaksiyasida 4mol SO₂ ning 1moli SeO₂ ga o’tib ketishini hisobiga nisbat 1:3 bo’lib qolmoqda. Shuning uchun A moddani ZnSe deb olishimiz mumkin.

ZnSe + HCl = ZnCl₂ + H₂Se

ZnSe + 4H₂SO₄ = ZnSO₄ + 3SO₂ + SeO₂ + 4H₂O

Javob: A-ZnSe B-CdS

6. Bir litr anorganik gaz parchalanganda 3litr H₂ va 3.214gr qattiq qoldiq hosil qildi. Bu qoldiq ishqor eritmasida qizdirilganda 3litr H₂ va anorganik tuz hosil qiladi. Moddalarni toping.

Yechish: Avval bu gazning Mr ini topamiz. 3litr H2 0.268gr(3/22.4x2). 3.214+0.268 = 3.482gr

3.482gr------------1litr
Xgr----------------22.4litr x= 78gr. Bu gaz (SiH₃)₂O
Reaksiyalarni esa quyidagicha yozish mumkin:
2(SiH₃)₂O = 3Si + SiO₂ + 6H₂
44.8litr 144gr 134.4litr
1litr xgr ylitr x=3.214gr y=3litr

2NaOH + Si + H₂O = Na₂SiO₃ + 2H₂

22.4litr 44.8litr
1.5litr X litr x=3litr

Javob: (SiH₃)₂O

7. Metodikani aniqlang: 2ta Na li tuzning konsentrlangan eritmalari aralashtirildi. Olingan eritmani HCl ta’sirida oksidlab, eritmani asbest qavatida kamroq miqdordagi iviqsimon cho’kmadan filtrlandi. Hosil bo’lgan eritmadan moddani efirga ekstraksiya yordamida efirga issiq havo berib, efir bug’latildi. Efirni yo’qotgandan keyin moddani eksikatrda CaCl₂ ustida quritildi. Moddani analizi: 10gr moddani 460⁰Cda qizdirdik. Qoldiq 9.255gr. Shu temperaturada qoldiq ustidan quruq holdagi HCl o’tkazildi. Bunda ko’p qismi uchuvchan bo’lib ketdi va 0.313gr qoldiq qoldi. Shu qoldiqni 1ml konsentrlangan H₂SO₄ga ta’sir ettirib, 500⁰Cda aralashmani quriguncha bug’latildi.0.311gr oq kristal modda qoldi. Reaksiya mahsulotlarini HCl bilan sovutsak, 12.36gr suv bilan gidrolizlanadigan modda hosil bo’ladi.
Javob: H₄O₄₀Mo₁₂S x 6H₂O

8. Ca(OH)₂ xona temperaturasida suyuq X modda bilan reaksiyaga kirishganda tarkibida 28.57% Ca bo’lgan cho’kmani hosil qildi. Bu modda saqlashga chidamsiz. 200⁰C gacha qizdirilganda bu modda 50% massasini yo’qotib, ko’proq turg’un bo’lgan Y moddaga aylanadi. Chuqur vakumda xona temperaturasida bu moddani parchalanishi juda qiyin. Bunda ikki komponentli qoldiq qolib Ca ning miqdori 44.7%, Ca(OH)₂ ning miqdori 40%. Bu usul ikkinchi komponentni olishning eng zo’r usuli hisoblanadi(ikkinchi komponent qo’ng’ir rangli). Ammo uni Ca(OH)₂ dan ajratib olish bir qancha qiyinroq. Anologik sintez Sr da kechganda Sr yemirilib ketadi. Ba va Mg ishlatganimizda, butun boshli moddani izi qoladi. Moddalarni toping. Boshqa ishqoriy-yer metallari bilan reaksiyadagi omadsizlik sababini tushuntiring. Reaksion massani ajratib olish uslubini taklif eting.

9. X metal asetati suvli eritmalardan digidrat holida kristallanadi. Bu digidrat 100⁰C da suvsizlanadi. 150-200⁰C orasida aseton va suvsiz asetatning 86.07% iga teng massali qoldiqqa (individual birikma) parchalanadi.Bu qoldiq 200⁰C dan yuqori temperaturada parchalanmasdan haydaladi. Haydalishdan tozalangan modda tarkibida 22.86% uglerod bor.Metalni toping. Reaksiyalarni yozing.

Yechish: Ikki valentli metal asetatini parchalanishini quyidagicha yozish mumkin:

4Me(CH₃COO)₂ = Me₄O(CH₃COO)₆ + CH₃C(O)CH₃ + CO₂

Quyidagicha tenglama tuzamis: 4x+370/4x+472 = 0.8607 x = 65gr bu metall Zn ekan

Zn₄O(CH₃COO)₆ bu modda tarkibida haqiqatdan ham 22.86% (^144*100 /₆₃₀) uglerod bor.

Javob: X – Zn

10. A va B elementlari A₁va B₁ oksidlarni hosil qiladi. Bu oksidlar xona temperaturasida bir xil agregat holatda turadi va bir xil valentlik namoyon qiladi. Ikkala oksid ham ortiqcha miqdordagi suv bilan qaytmas reaksiyaga kirishadi. Bu elementlar valentligi bir xil bo’lgan A₂ va B₂ oksidlarni hosil qiladi. Bizga ma’lumki, suvli eritmada bu moddalar quyidagi nisbatda reaksiyaga kirishadi:
a) A₁+10B₂= b)A₂+B₁=…
Bu eritmalarni vakum ostida astalik bilan bug’latsak, har xil boddalar (individual birikma suv saqlamaydi) hosil qiladi. Bu moddalarda A elementni miqdori 24.77% va 21.65% gat eng. Elementlarni topib, reaksiyalarni yozing. Bug’latish atmosfera bosimida o’tkazilganda qanday hodisa yuz beradi?

Yechish: Elementlardan biri metall. U o’zgaruvchan valentlik namoyon qilyapti. Demak uni D-elementlardan biri deb olamiz. Oksidlarni shartli ravishda A₂O_x ; B₂O_x va A₂O_y ; B₂O_y deb olamiz. X va Y ga 4 va 7 raqamini bersak va A elementini foizi bo’yicha hisoblasak, Mn va Cl ga to’g’ri keladi. Oksidlar Mn₂O₇; Cl₂O₇; MnO₂;ClO₂ ekan. Reaksiya tenglamalarini quyidagicha yozish mumkin:

Mn₂O₇ + 10ClO₂ = Mn(ClO₃)₂ + Mn(ClO₄)₂ + 3Cl₂O₃ + 2O₂
MnO₂ + Cl₂O₇ = Mn(ClO₄)₂ + ¹/₂O₂

Mn(ClO₃)₂ tarkibida 24.77%; Mn(ClO₄)₂ da esa,21.65% Mn bor.

Javob:A-Mn A1-Mn₂O₇ A₂-MnO₂
B-Cl B1-Cl₂O₇ B₂-ClO₂

11. Och pushti X modda havosiz joyda saqlanganda yashilsimon ranga kiradi, qizdirilganda parchalanadi. 3.6gr X modda qizdirilganda 1.94litr gaz hosil bo’ladi (200⁰C normal bosim).0⁰C gacha sovutsak hajm 224ml gacha kamayadi va havo ta’sirida 300⁰C gacha qizdirsak, uchuvchan bo’lib ketadigan, vakumda qizdirsak 67.7% massasini yo’qotadigan 2.6gr jigarrang qattiq modda hosil bo’ladi. X moddani toping va kimyoviy o’zgarishlarni ta’riflab bering. Saqlanganda rangning o’zgarishi nimaga bog’liq?

Yechish: Hosil bo’lgan gazning mol miqdorini topamiz. ^101.325*1.94/_8.314*473=0.05mol. 0⁰C da 0.01 mol modda qolmoqda. Demak, 0.04 mol suv bo’lgan. X moddani 0.01 mol desak, 360 gr bo’ladi. bunday modda yo’q. Uni 0.02mol desak, 180 gr bo’ladi Bu modda NH₄TcO₄ ga to’g’ri keladi. Uni parchalanishi quyidagicha:

2NH₄TcO₄ = N₂ + 4H₂O + 2TcO₂

Vakumda qizdirsak, quyidagicha reaksiya ketadi:

7TcO₂ = 2Tc₂O₇ + 3Tc
Javob: X – NH₄TcO₄

12. X gazi yuqori bosim ostida M metali bilan H₂ ga nisbatan zichligi 273.5 oson suyuqlanadigan uchuvchan B modda hosil qiladi. Ushbu sharoitda reaksiyaga kirishgan X gazining hajmi B bug’ining hajmidan 4 marta ko’p.Bizga ma’lumki, 1mol B modda yuqori bosim ostida qizdirilganda 7mol F₂ bilan reaksiyaga kirishishi mumkin. Moddalarni toping va reaksiyalarni yozing.

Yechish: Reaksiyani quyidagicha yozish mumkin:

4X + M = B

B ning massasi 547(273.5*2)gr. Bu modda Pt(PF₃) ₄ ga to’g’ri keladi. U quyidagicha hosil bo’ladi:

4PF₃ + Pt = Pt(PF₃)₄

U haqiqatdan ham 7 mol F₂ bilan reaksiyaga kirishadi.

Pt(PF₃)₄ + 7F₂ = 4PF₅ + PtF₆
Javob: X- PF₃ M- Pt B- Pt(PF₃)₄

13. Quyidagi reaksiya tenglamalarida M-metall, A,B-metalmaslar. Qaysi o’zgarishlar haqida gap bormoqda?

MA₃+ABCl=MCl+BA₄ (beqaror)
BA₄=BA₂+A₂
MA₃+BA₂=MB₂+A₂
MB₂+ABCl=MCl+AB₃ (beqaror)
AB₃=AB2+B₂

Yechish: A va B metalmaslar A2 va B2 holida ajralmoqda. Demak, ular N₂, O₂, H₂, yoki galogenlar bo’lishi mumkin. Bizga N₂ va O₂ to’g’ri keladi. Metalni esa, biron bir ishqoriy metal, masalan, K deb olishimiz mumkin. Quyidagi reaksiyalar ketadi:

KN₃ + NOCl = KCl + ON₄
ON₄ = N₂O + N₂
KN₃ + N₂O = KO₂ + N₂
KO₂ + NOCl = KCl + NO₃
NO₃ = NO₂ + O₂
Javob: A – N B – O M – K

14. Massasi 3gr bo’lgan(metalning massa ulushi 38.24%) A tuzi suvda eritilganda sekin qaytmas reaksiyaga kirishib, 7.9litr gaz va B tuzini hosil qiladi. B tuzi hosil bo’lgan eritmani dastlab bug’latib, so’ngra qizdirganimizda hosil bo’ladi. uning massasi 6.53gr. Metalning massa ulushi 17.57%. Tuzlarni toping va reaksiya tenglamalarini yozing.

Yechish: A tuzi gidrolizlanganda metalning massasi o’zgarmagan holda B tuzi va gaz modda hosil bo’lmoqda. Demak, A tuz tarkibidagi H₂ suv tarkibidagi O₂ bilan almashingan va H₂ ajralib chiqqan. Quyidagicha reaksiya ketgan:

A + H₂O = B + H₂
7.9L H₂ ning 1/3 qismi tuz tarkibidagi H₂ 2/3 qismi suv tarkibidagi H₂.Tuz tarkibida bitta H bo’lsa, u 0.2351mol(^7.9*0,333/_11.2). Uning Mr i esa, 13gr(3/0,2351). Bunday tuz yo’q. Agar tuz tarkibida 8 ta H bo’lsa, u 0,0293 mol(^0,2351/₈). Uning Mr i esa, 102 gr (³/_0,03). Undagi Me ni topamiz, 102*0,3824=39gr. Bu: K. Tuz esa, KB₅H₈ ekan. Quyidagicha reaksiya ketadi:

KB₅H₈ + 8H₂O = KB₅O₈ + 12H₂

Haqiqatdan ham 7,9L H2 ajralib chiqadi.
Javob: A – KB₅H₈ B – KB₅O₈

15. 2ta anorganik A va B gazlarining aralashmasi suvsiz V Na li tuzi ustidan o’tgazilganda gazlarning hajmini 33.33% ga o’zgartiradi. Lekin zichligi o’zgarmaydi. Agar shu gazlar aralashmasini yetarli miqdorda olingan G oddiy modda bilan reaksiyaga kiritsak, hajmi 33.33% ga ortadi. Zichligi o’zgarmaydi. Dastlabki aralashmani Zn bilan qizdirsak reaksiyaga kirishib, hajmi reaksiya uchun olingan gazlarning 66.66% iga teng bo’lgan gaz hosil bo’ladi. Zichligi judayam kamayib ketadi. Agarda ushbu gazlar aralashmasini yopiq idishga solib, gazlar aralashmasining hajmini 16.666% iga teng hajmli O₂ kiritsak, idishdagi bosim sekinlik bilan tushib, minimum darajaga yetadi. Aralashmani miqdoriy va sifatiy tarkibini aniqlang.

Yechish: Hajm o’zgarib, zichligi o’zgarmasligi uchun A va B gazlarning Mr lari teng bo’lishi kerak va Na li tuz qo’shilganda biri sarflanib, ikkinchisi hosil bo’lishi kerak. Oddiy modda bilan ham huddi shunday holat. Zn te’sirida esa, gaz tarkibidagi metalmas Zn bilan birikib, H₂ ajralib chiqadi. O₂ ta’sirida gaz tarkibidagi H₂ suv bo’lib chiqib ketadi va metalmasning o’zi qoladi. Bu ta’riflarga H2Se va HBr to’g’ri keladi. U holda Na li tuz Na₂Se ; oddiy bodda esa, Br₂ bo’ladi. Quyidagicha reaksiyalar ketadi:

2HBr + Na₂Se = 2NaBr + H₂Se
Gaz hajmi 1/3 qismga kamaymoqda.

H₂Se + Br₂ = 2HBr + Se

Gaz hajmi 1/3 qismga ortmoqda.

Zn + H₂Se = ZnSe + H₂

Zn + 2HBr = ZnBr₂ + H₂
Gaz hajmi 1/3 qismga kamaymoqda.

Demak, dastlab 1:2 nisbatda H₂Se va HBr bo’lgan ekan.

2H₂Se + O₂ = 2Se + 2H₂O

Javob: 1:2 nisbatda H₂Se va HBr

16. A va B kaliyli tuzlari o’zaro reaksiyaga kirishib Br2 ajratib chiqaradi va V kaliyli tuzi hosil bo’ladi. Bu usul V olishning preparative usuli hisoblanadi. Bu uchta tuz orasida V tuzi eng kichik molyar massaga ega. Ikkala A va B kaliyli tuzlar ushbu usul yordamida bitta modda X kaliyli tuzidan sintez qilinadi. Quruq X tuzini ustidan reaksiya tugagunga qadar A₁ va B₁ oddiy modda bug’lari o’tgaziladi. Bunday reaksiya suvli eritmada ham kechadi. Lekin nojo’ya ta’sirlar tufayli reaksiya unumi 70% dan oshmaydi. A, B, V tuzlarini qizdirilganda bug’ holatdagi A₂,B₂,V₂ moddalari ajraladi, sovutilganda kondensatlanadi. A va V tuzlari parchalangandagi qattiq qoldiq bir biriga o’xshaydi. Lekin B moddaning qoldig’iga mos kelmaydi. A₂, B₂, V₂ moddalar tarkibida Y elementi mavjud. Uning massa ulushi 54.39% dan 78.15% gacha. Moddalarni toping.

Yechish: A, B, va X tuzlar tarkibidagi kislota qoldiqlarini galogenlar deyish mumkin.

F₂ – Cl₂ – Br₂ – J₂ qatorida reaksiyaga kirishish qobiliyati pasayib borishini hisobga olib, X tuz tarkibidagi kislota qoldig’ini J₂; A tuz tarkibidagi kislota qoldig’ini Cl₂; B tuz tarkibidagi kislota qoldig’ini esa, Br₂ deb olamiz. A va B tuzlar o’zaro reaksiyaga kirishib, Br₂ ajratib chiqarmoqda va Mr i kichik bo’lgan V kaliyli tuzini hosil qilmoqda. Demak, ular: KCl₄ va KBr₄. V tuzi esa, KCl₂. U holda X tuziga KJ₄ to’g’ri keladi. Quyidagicha reaksiyalar ketadi:
KCl₄ + KBr₄ = 2KCl₂ + 2Br₂
KJ₄ + 2Cl₂ = KCl₄ + 2J₂
KJ₄ + 2Br₂ = KBr₄ + 2J₂
Javob: A – KCl₄ B – KBr₄ V – KCl₂ X – KJ₄
A₁ – Cl₂ B₁ – Br₂

17. Ikkita kaliyli tuzlar aralashmasining mo’l nisbatlari 1:3, 1:1, 3:1 nisbatda bo’lgan va massasi 10gr dan ortiq bo’lgan uchta na’munasi bor. Bu uchala aralashma qizdirilganda O₂ ajralib chiqadi. 1:1 nisbatdagi aralashma qizdirilganda 690ml, qolgan aralashmalar 617ml va 883ml O₂ hosil qiladi. Qizdirishdan hosil bo’lgan qattiq qoldiqlar ham ikki komponentli aralashma hisoblanadi. 883ml O₂ ajrtgan aralashma qolganlaridan moddiy jihatdan ajralib turadi. Qolganlaridan farq qilib, suvda to’liq eriydi va 721ml O₂ hosil qiladi. Aralashma tarkibini toping.

Javob: K₂Cr₂O₇ va KO₂

18. Ikki oddiy modda bir biri bilan har xil sharoit va nisbatlarda molekulyar nisbatlari 1:1,85:2,78:3,86 bo’lgan 4ta binar birikma hosil qilishi mumkin. Bu binar birikmalardagi bir elementning massa ulushi mos ravishda 1:3,24:4,32:5,18 bo’lib, mahsulotlarni toping.

Yechish: Bu oddiy moddalar C va Cl₂ ga to’g’ri keladi. Moddalar esa,

CCl₄ C₆Cl₆ C₁₂Cl₈ C₂₀Cl₁₀

Mr= 154gr 285gr 428gr 595gr
W(c)= 7,792% 25,26% 33,64% 40,33%
Javob: C va Cl₂
CCl₄ C₆Cl₆ C₁₂Cl₈ C₂₀Cl₁₀

19. Massasi 2,2gr X xlorid eritmasiga mo’l miqdorda AgNO₃ ta’sir ettirilganda 3,93gr cho’kma tushdi. Massasi 2,2gr bo’lgan AgNO₃ eritmasiga mo’l miqdordagi X xlorid qo’shilganda 1,4gr Cho’kma tushdi Xloridni toping. Agar massalari 2,2gramdan bo’lgan X xlorid va AgNO₃ eritmalarini bir idishga quysak, necha gr cho’kma hosil bo’ladi?

Javob: SmCl₂

20. Ikkita element 800⁰C da ikkita gazga parchalanadigan va vodorodga nisbatan zichligi 30; 26; 25,08; 17,2 ga teng bo’lgan 4ta binar birikmani hosil qiladi. Moddalarni toping.

Javob: P va N

21. C tuzi havoli sharoitda suvli eritmada saqlashga chidamsiz. Ochiq idishda C tuzi eritmasini uzoq vaqt saqlaganda suvda erimaydigan K cho’kma hosil bo’ladi. Eritmada hech qanday boshqa modda qolmaydi. C tuzi eritmasi O₂ ga chidamli. 3gr C tuzi uzoq vaqt havoda qoldirilsa, 2gr K cho’kma hosil bo’ladi. Bu cho’kmani kuchli B kislota bilan reaksiyaga kiritsak, C tuzi hosil bo’ladi va gaz ajralib chiqadi. Moddalarni toping. reaksiyalarni yozib, tushuntirib bering.

Yechish: K cho’kmasi ishqoriy-yer metalining karbonatiga to’g’ri keladi. Agar bu cho’kmani BaCO₃ deb olsak, uning miqdori 0.0101mol(2/197) . U holda C tuzining Mr i 297gr (3/0.0101) bu tuz : BaBr₂ ga to’g’ri keladi. Reaksiyalar quyidagicha:

BaBr₂ +CO₂ + H₂O = BaCO₃ + 2HBr

BaCO3 HBr bilan reaksiyaga kirishganda quyidagicha reaksiya ketadi:

BaCO₃ + 2HBr = BaBr₂ + CO₂ + H₂O
Javob: C – BaBr₂ K – BaCO₃ B – HBr

22. Spetsifik sharoitda A va B oddiy moddalarning ta’sirlashuvidan X modda hosil bo’ladi. Boshqa sharoitlarda A va B moddalarning ta’sirlashuvidan V, G, D moddalari hosil bo’ladi. Ularda A moddaning massa ulushi mos ravishda 88,15; 83,22; 84,8 foizga teng. X moddasi B modda bilan reaksiyaga kirishib birikma hosil qiladi. Bu birikmada B ning massa ulushi 8,76 %, A modda mavjud emas. Moddalarni toping. Reaksiyalarni yozing.

Yechish: Oddiy moddalardan birini O₂ deb olsak, berilgan foizdan foydalanib, A moddani topamiz:

11.85%­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ ^____________8 ekv

88.15%^_________X ekv X= 59.5ekv Bu modda IV valentli U ga to’g’ri keladi. Demak, V modda – UO₂ G -UO₃ D – U₃O₈ ga to’g’ri keladi. Spetsifik sharoitda U va O2 orasidagi reaksiya yadro reaksiyasi tarzida boradi.

²³⁸₉₂U +¹⁶₈O = ²⁵⁰₁₀₀Fm + 4¹₀n

Javob: A – U B – O₂ V –UO₂ G – UO₃ D – U₃O₈ X – Fm

23. Qaysi moddaning sintezi haqida gap bormoqda? M metalning 2gr katta qirilmalarini inert gaz atmosferasida ortiqcha miqdordagi 10 M li eritmasiga tushirildi. Bir qancha vaqtdan keyin aralashtirilganda reaksiya ketib, 295 ml H₂ va 2,68gr metal kristall modda hosil bo’ldi. Bu moddani filtrlab spirt bilan yuviladi. Suv bilan yuvish, O₂ yoki CO₂ bilan ta’sirlashish moddani yo’qotishga olib keladi.

Yechish: Ekvivalentlar qoidasidan foydalanamiz:

2gr M metaldan ^____________ 295 ml H₂ hosil bo’lsa,
X ekv M metaldan ^{_____________}11200 ml H₂ hosil bo’ladi. X = 76 ekv.
Agar bu modda ikki valentli bo’lsa, Eu ga to’g’ri keladi (76*2=152gr).
Hosil bo’lgan moddaning bir Mr ini topamiz:

2gr Eu ga^{_____________}2.68gr to’g’ri kelsa,

152gr Eu ga ^___________ X gr to’g’ri keladi. X= 204gr
Bu modda Eu(OH)₂ * H₂O ga to’g’ri keladi. NaOH esa, katalizator vazifasini bajaradi.

Javob: M – Eu Hosil bo’lgan modda – Eu(OH)₂ *H₂O

24. Ikki element 5ta binar stexiometrik birikma hosil qiladi. Bulardan birida og’irroq bo’gan elementning massa ulushi 50 % dan yuqoriroq. Qolgan to’rttasida 30 % dan kamroq. Ogir elementga boy bo’lgan 2 birikma suvda yomon eriydigan qattiq moddalardir. Qolgan moddalar suv bilan oksidlanish - qaytarilish reaksiyasiga kirishadi yoki qaytmas gidrolizga uchraydi. Elementlarni toping.

Yechish:

25. Oq modda X sovuq sharoitda oleumda erib, 1 gr X moddaga 181ml SO₂ to’g’ri keladigan darajada ajratib chiqaradi va rangsiz eritma hosil bo’ladi. Y qizil moddasi ham sovuq sharoitda oleumda eridi. Ammo kamroq gaz ajratib chiqaradi va ko’k eritma hosil bo’ladi. Oq eritmani ham, ko’k eritmani ham qizdirilganda katta miqdorda SO₂ hosil bo’ladi va sifatiy tarkibi bir xil bo’lgan rangsiz eritmalar hosil bo’ladi. Moddalarni toping va kuzatuvlarni tushuntirib bering.

Yechish: Ekvivalentlar qoidasidan foydalanamiz:

1gr X moddaga ^____________181ml SO₂ to’g’ri kelsa,
Mgr X moddaga^____________5600ml SO₂ to’g’ri keladi. M= 31gr. Bu modda P₄ ya’ni oq fosfor.
Y qizil moddasi esa, qizil fosfor bo’lishi mumkin. Oleum bilan reaksiya quyidagicha ketadi:

P₄ + 2H₂S₂O₇ + 2HSO₃F = (P₄²⁺)(SO₃F)₂ + SO₂ + 3H₂SO₄

8P + 2H₂S₂O₇ + 2HSO₃F = (P₈²⁺)(SO₃F)₂+ SO₂ + 3H₂SO₄
Haqiqatdan ham bir xil eritma hosil bo’ldi.
Javob: X – P_4(oq) Y – P_(qizil)

26. X metali oddiy sharoitda konsentrlangan H₂SO₄ bilan reaksiyaga kirishmaydi. Lekin qattiq sharoitda ularning reaksiyasi natijasida G gazi va ushbu metall sulfati hosil bo’ladi. Ushbu sulfatni eritmadan ajratib olib, suvda eritib, G gazini ohista to’ki o’tkazilganda, G gazi yutilib, yangi eritma hosil bo’ladi. Bu eritma sulfatdagi metalning miqdoricha metalni o’zida erita oladi. Metalni toping va reaksiya tenglamalarini yozing.

Yechish: Ushbu metall ta’rifi V ga to’g’ri keladi. Gaz esa, SO₂. Quyidagim reaksiyalar ketadi:

V + 5H₂SO₄ = (VO)SO₄ + 5SO₂ + 5H₂O
(VO)SO₄ + SO₂ = VS₂O₇
VS₂O₇ + V = VSO₄ + VSO₃
Javob: X – V G – SO₂

27. 2 litr A gazi 30⁰C da 0,5 litr B gazi bilan reaksiyaga kirishib, 0,25 litr V gazi va 4,34 gr G qattiq modda hosil qiladi. G modda qizdirilganda 2 litr A gazi va 0.5 litr D gazi hosil bo’ladi. Moddalarni toping.

Yechish: A gazi B gazi tarkibidagi ma’lum miqdor kislorodni o’ziga biriktirib olib, G moddani hosil qilmoqda. Shuning uchun G modda qizdirilganda A gazining hajmi o’zgarmagan holda ajralib chiqmoqda va 0.5 litr O₂ hosil bo’lmoqda.

A + B = G + V G = A + O₂
O₂ ning mol miqdorini topamiz: nRT=PV n=^101.325x0.5/_8.314x303 n=0.020111
Agar G modda tarkibidan bitta kislorod ajratgan bo’lsa, uning massasi 108gr(^4.34/_0.020111). Bu modda N₂O₅ ga to’g’ri keladi. Demak, A gazi NO₂ B gazi esa, ClO₂ bo’lishi mumkin. Quyidagi reaksiyalar ketadi:

8NO₂ + 2ClO₂ = 4N₂O₅ + Cl₂ 2N₂O₅ = 4NO₂ + O₂

Javob: A – NO₂ B – ClO₂
V – Cl₂ G – N₂O₅ D – O₂

28. Tuzsimon A modda suvda eritilganda katta miqdorda issiqlik va B eritmasini hosil qiladi. B eritmasini bug’latish natijasida qatiq modda hosil bo’lmaydi. B eritmasi AgNO₃ bilan ham, BaCl₂ bilan ham cho’kma hosil qilmaydi. A moddasi inert erituvchida osongina benzol bilan reaksiyaga kirishib, tarkibida 58,54% uglerod bo’lgan V moddasini hosil qiladi. Moddalarni toping.

Yechish: B eritmasi AgNO₃ bilan ham, BaCl₂ bilan ham cho’kma hosil qilmagan bo’lsa, unda NO₃^- ioni bo’lishi mumkin. A moddasi va benzol reaksiyasini almashinish reaksiyasi deb olib, V modda formulasini topamiz:

72gr^{__________________}58.54% bo’lsa,
Xgr^{___________________}100% X=123gr. Bu modda nitrobenzol(C₆H₅NO₂).

Demak, B modda HNO₃ ekan. Agar A modda tarkibida metal bo’lganida, qattiq qoldiq qolar edi. Shuning uchun tuzsimon A modda NO₂ClO₄ bo’lishi mumkin.

Quyidagi reaksiyalar ketadi:

NO₂ClO₄ + H₂O = HNO₃ + HClO₄

NO₂ClO₄ + C₆H₆ = C₆H₅NO₂ + HClO₄
Javob: A – NO₂ClO₄ B – HNO₃
V – C₆H₅NO₂

29. Tarkibida 0,300gr tuz bo’lgan eritmani titrlash uchun, 1,465 gr J₂ kerak bo’ldi. Hosil bo’lgan eritmani teng miqdorda HNO₃ bilan reaksiyasi natijasida 3,921gr cho’kma hosil bo’ldi. Filtrlanishdan keyin olingan eritmani to’liq neytrallash uchun 0,692 gr NaOH kerak bo’ldi. Tuzni toping.

Javob: KH2PO2

30. Qora Ch kukuni va J suyuqligining N₁ aralashmasi yopiq idishda 300⁰C gacha qizdirilganda ikkita sariq kukunlarning N₂ aralashmasiga aylandi. Qora Ch kukuni va J suyuqligining N₃ aralashmasi ( bunda Ch ning massa ulushi N₁ dagidan ko’ra ko’proq) yopiq idishda 400⁰C gacha qizdirilganda bir necha kun davomida 2 ta to’q sariq-qizil kukunlardan tashkil topgan N₄ aralashmasi hosil bo’ldi. Agar ushbu qizdirishni 1 soat davom ettirsak, miqdoriy va sifatiy jihatdan teng bo’lgan to’q sariq-qizil va sariq kukunlardan iborat aralashma hosil bo’ladi. N₁ aralashmasi va N₃ aralashmasi qisman 70 % li HNO₃ da erib, gaz ajralib chiqaradi. N₂ aralashmasi 70 % li HNO₃ da to’liq erib, gaz ajratib chiqarmaydi. N₄ aralashmasi 70 % li HNO₃ da qisman eriydi va gaz ajratib chiqarmaydi, cho’kmada qora rangli Ch kukuni qoladi. Qaysi moddalar haqida gap bormoqda? N₃ aralashmasining vaqtga qarab qizdirish natijalarini solishtiring. Agar N₁ aralashmasini yopiq idishda 400⁰C da bir necha kun davomida qizdirsak, nima hosil bo’ladi? N₁, N₂, N₃ larning kimyoviy ajratish yo’llarini taklif qiling.

Yechish: Kukun holidagi qora modda PbO₂ ga to’g’ri keladi. J suyuqlik esa Hg bo’lishi mumkin. N₁ aralashmada moddalar 1:1 nisbatda bo’lsa, N₂ aralashma quyidagicha bo’ladi:

PbO₂ + Hg = PbO + HgO