Anotatsiya: Xloroplastlar

Xloroplastlar faqat oʻsimliklar va fotosintez qiluvchi suv oʻtlarida uchraydi. (Odamlar va boshqa hayvonlarda xloroplastlar mavjud emas.) Xloroplastning vazifasi fotosintez deb nomlanuvchi jarayonni amalga oshirishdir.

Fotosintezda yorugʻlik energiyasi toʻplanib, karbonat angidriddan uglevod hosil qilish uchun ishlatiladi. Fotosintezda hosil boʻlgan uglevod oʻsimlik hujayrasi tomonidan ishlatilishi yoki oʻsimlikxoʻr hayvonlar (odamlar ham) tomonidan isteʼmol qilinishi mumkin. Ushbu uglevod tarkibidagi energiyaning ajratib olinishi oʻsimlik va hayvonlar hujayralarining mitoxondriyalarida sodir boʻladi.

Xloroplastlar hujayra sitozolida joylashgan disk shaklidagi organellalardir. Bu organellalar tashqi va ichki membranalarga ega va ular orasida membranalararo boʻshliq mavjud. Ushbu qoʻshqavatli membranadan soʻng, markazda kattakon boʻshliqni koʻrishimiz, boʻshliqning ichidan esa membrana disklarini topishimiz mumkin. Bu membrana disklarini tilakoid, ularning oʻzaro bogʻlangan toʻplamini esa grana deb ataymiz.

• 
  Xloroplastlarning tashqi, ichki membranasi, intermembrana boʻshligʻi, stroma va tilakoidlarning grana deb nomlanuvchi toʻplami
  
• 
  Oʻsimliklar bargiga yashil rang beruvchi xlorofill pigmenti yuqorida taʼkidlab oʻtilgan tilakoidning membranasiga oʻrnashgan boʻladi va aynan u yorugʻlik energiyasini yutilishida asosiy oʻrin egallaydi. Tilakoid disklarining ichidagi boʻshliq lyumen deb atalsa, tilakoidning tashqi tarafidagi suyuq modda bilan toʻlgan xloroplast boʻshligʻi stroma deyiladi.
  

Mitoxondriya va xloroplastlar oʻzlarining DNK va ribosomalariga ega. Nega yadroda DNK va sitozolda ribosoma boʻlishiga qaramasdan, mitoxondriya va xloroplastlarda oʻzining DNK va ribosomalari mavjud?
Bu savolning javobi endosimbioz gipotezasi orqali tushuntirib berilishi mumkin. Simbioz – bu ikkita bir-biridan uzoq boʻlgan turdagi organizmlarning yaqin aloqada yashashi. Endosimbioz (endo – “ichida”) simbioz yashashning bir turi boʻlib, bunda bir organizm ikkinchisining ichida yashaydi.

1. 
   Ilk sodir boʻlgan endosimbioz hodisa: qadimgi eukariot aerob bakteriyani yutib yuborgan va bu evolyutsiya davomida mitoxondriyaga aylangan.
   
2. 
   Ikkinchi endosimbioz hodisa: qadimgi eukariot fotosintezlovchi bakteriyani yutgan va bu bakteriya evolyutsiya davomida xloroplastga aylangan.
   

Bakteriya, mitoxondriya va xloroplastlarning shakli bir-biriga oʻxshash, deyarli bir xil. Bakteriyalar ham mitoxondriya va xloroplastlar kabi DNK va ribosomalarga ega. Shu va boshqa maʼlumotlarga asoslangan holda olimlar bakteriya va xoʻjayin hujayralar koʻp yillar muqaddam endosimbioz munosabatlarni namoyon etgan deb oʻylashadi. Ularning fikriga koʻra, xoʻjayin hujayra aerob (kisloroddan foydalanuvchi) va fotosintezlovchi bakteriyalarni oʻz ichiga qamrab olgan, lekin ularni parchalab tashlamagan. Million yillar davomida evolyutsiya natijasida aerob bakteriya mitoxondriyaga, fotosintezlovchi bakteriya esa xloroplastga aylangan.

Xulosa . O'simlik xloroplastlari o'simlik barglarida joylashgan qo'riqchi hujayralarida ko'p uchraydi. Himoyachilar hujayralar stomat deb ataladigan kichik teshiklarni o'rab, fotosintez uchun zarur bo'lgan gaz almashinuvini ta'minlash uchun ularni ochish va yopishtirishadi. Kloroplastlar va boshqa plastidlar proplastit deb ataladigan hujayralardan kelib chiqadi. Proplastidlar turli tipdagi plastidalarga aylanib ketmaydigan, ajratilmagan hujayralardir. Xloroplastga aylanib boradigan proplastid faqat yorug'lik mavjudligida buni qiladi. Xloroplastlar bir nechta turli tuzilmalarni o'z ichiga oladi, ularning har biri maxsus funktsiyaga ega.


Foydalanilgan adabiyotlar
Yu.N.Islamov - Toshkent Pediatriya tibbiyot instituti “Biofizika va informatika” Saidalixodjayeva S.Z. — Toshkent tibbiyot akademiyasi “Informatika, biofizika va normal fiziologiya”
Paul Davidovits. Physics in Biology and Medicine. Fourth Edition, 2013
https://uz.wikipedia.org