Antropometriya. Bolalar qaddi-qomatini shakllanishi

Ko‘z qovoqlarini yumib-ochish refleksi va boshqa reflekslarni o'rganish 
Gonioskopiya - ko‘z oldi kamerasi burchagini goniolinza va tirqishli lampa 
yordamida tekshirish usuli.Oldingi kamera burchagi shox parda chekkasidagi yarim 
tiniq qismi - limb ostida joylashgan va u tashqaridan oddiy ko‘z bilan qaraganda 
ko‘rinmaydi. Shuning uchun oldingi kamera burchagi mikrotuzilishini ko‘rish 
uchun Van-Boyningen, Krasnov, Goldman gonioskoplari ishlatiladi. Bu 
gonioskoplap murakkab joylashtirilgashisha va linzalar tizimidan iborat. Tekshirish 
paytida goniolinza instillyatsion anesteziyalangan ko‘zning shox pardasi 
yuzasigaKo‘rish a’zolarini tekshirish usullarini qo‘liashni ikki davrga bo‘lish 
mumkin: birinchi davrda umumiy oftalmologik tekshirish usullari qoilaniladi. Bu 
bemorning oftalmolog qabuliga yoki statsionarga kirib kelishidan, uning k o ‘zi 
xastaligi haqidagi shikoyatlarini eshitish, kasallik tarixi (anamnesis morbi), 
hayotarixini (anamnesis vitae) va umumiy organizmi holatini aniqlash, ko‘zlarini 
qarab tekshirib dastlabki tashxis qo‘yish va zarur doridarmonlami buyurishgacha 
bo‘lgan davrda qo‘llanilgan usulardir. 
Bularga shifokorning bemorni ko‘zdan kechirishi, uning ko‘zini yonidan nur 
tushirib qarashi, shox parda sezuvchanligini tekshirishi, ko‘rish oHkirligini 
tekshirishi, biomikroskopiya, ko‘z ichiga nur yuborib qarash, ko‘z ichi bosimini 
o'lchash va zarur bo ‘lsa, ko'pincha, refraktometriya va oftalmoskopiyadan 
foydalanish usullari kiradi.Bemorlami tekshirishning ikkinchi davrida klinik 
diagnoz qo‘yish uchun va agar ko‘zdagi patologiya juda og‘ir va murakkab bo‘lsa, 
yana qo‘shimcha bir qator spetsifik tekshirish usullari: rangliperimelriya, 
oftalmoxiomoskopiya, gonioskopiya, tsikloskopiya, tonografiya, exobiometriya, 
ekzoftalmometriya, 
diafanoskopiya,oftalmodinamometriya, 
angiografiyalar 
qo'llanilib, bular asbobuskunalar yordamida bajariladi.Shifokorning yana bir 
vazifasi bemor qabulxonaga kiri 
kelishidan boshlab, uni diqqat-e'tibor bilan kuzatish, uning qaddibastiga, 
qadam tashlashi, nigohiga ahamiyat berishi kerak. Shunda bemorning engashib 
yurishi, oqsoqlanishi, ozg‘in yoki juda semizligi,uning rangi-ro‘yi, yuzidagi turli xil 

---

toshma, yara yoki chandiqlari borligi ko‘zga tashlanadi. Bular ko‘z kasalligining 
patogenezini aniqlashga yordam berishi mumkin. 
Bemor bosh suyagining shakli boshqacha, juda katta yoki kichkina, ko‘z 
kosalarining simmetriyasi o‘zgargan biri katta, ikkinchisi kichik, ko‘z soqqasi 
noto‘g‘ri joylashib, chaqchaygan kokz, yoki buqa ko‘zbo'lsa, bu turli umumiy 
surunkali kasalliklar - toksoplazmoz, sil, zahm, bod, jigar, buyrak, alkogolizm va 
boshqa kasalliklardan darak berishi mumkin. Chaqchaygan ko‘z qalqonsimon 
bezning patologiyasidan, buqa ko‘z esa, ko*z kosasida o‘sma, o‘tkir yallig*lanish 
borligidan yoki qon quyilganidan bolishi mumkin. 
Agar bemorning ko‘zlari kam harakat, boqishi tikka yoki sal tepaga-yuqoriga 
yo'nalgan bo'lsa, bu ko‘rish o‘tkirligining juda pasayganligidan, yoki u ko‘zini 
yaxshi ocholmay, yorug* nurga qaray olmasa, bu ko‘zining o‘tkir yalligianganidan 
darak beradi. Bemorning pastki jag‘i ostida yoki bo‘ynidagi chandiq ko'pincha 
tuberkulyozga uchragan va u ko‘z pardalari yallig‘lanishiga sabab bo‘ladi.Bemor 
shifokorning yoniga kelib o‘tirgach, avvalo uning ijtimoiy ahvolini aniqlash, so’ngra 
shikoyatlarini diqqat bilan tinglamoq zarur. Uning nutqi va muomalasiga ham 
ahamiyat berish kerak. Agar u ko‘zim birdan og*rib qoldi, achishdi, qizardi, 
yoshlandi desa ko‘z pardalarining yallig‘langani, ko'zimga kecha qum tushdi yoki 
sim tegib ketdi desa, bu ko'zning shikastlanib yallig‘langanidan darak beradi. Bemor 
2-3 oydan beri ko‘zim xira yoki ko‘p narsalarga ko‘zim o‘tmayapti yoki ko‘zim 
butunlay ko‘rmay qoldi, lekin hech qizargani ham og‘rigani ham yo‘q desa, bu ochiq 
burchakli glaukoma, ko‘rish nervi atrofiyasi, to‘r parda distrofiyasidan, yoki 3-4 
haftadan beri ko ‘zimga mayda-mayda nuqtalar yaltirab k o ‘rinadi desa, bu 
donachalar xorioidit, xorioretinitdan, yoki ko‘zimda bir nuqta paydo bo‘lgan, 
qancha artsam ham ketmaydi yoki shu k o ‘zim bilan qaraganda elektr lampasi ikkita 
ko‘rinadi desa, bu qarilik kataraktasi boshlanayotganidan darak beradi.Agar bemor 
ba’zida charchaganimda yuragim o‘ynab, ko‘zlarim jimirlashadi va ko‘zimdan 
chaqmoq chaqqandagiga o'xshash chiziq va burchakli siniq chiziqlar paydo bo‘ladi 
desa, bu qon bosim ko‘tarilganidan, bosh miya ko‘ruv nervi va ko‘z ichki pardalari 

---

Nafasning rivojlanish ko’rsatkichlari
Reja 
1. Nafas olish organlarining umimiy tavsifi 
2. Nafas olish va chiqarish 
3. Gazlar almashinuvi 

---

Organizmda tinimsiz ravishda oksidlanish jarayoni bajariladi. Atrof-muhitdan 
tushayotgan kislorod hujayralarga yetkazib beriladi va u yerda sitoplazma tarkibiga 
kiruvchi yuqori molekulyar organik moddalardan ajraladigan uglerod va vodorod 
bilan birikadi. Organizmdan chiqarilishi kerak bo’lgan o’zgarishlarning oxirgi 
mahsulotlari – karbonat angidrid gazi, suv va boshqa birikmalar organizmga tushgan 
kislorodning katta miqdorini o’zlarida saqlaydi. Kislorodning kam qismi esa hujayra 
sitoplazmasi tarkibiga kiradi. 
Kislorod organizmni faoliyati uchun zarur bo’lgan energiyani ajratuvchi 
bioximiyaviy jarayonlarning asosi hisoblanuvchi oksidlanish jarayonini ta’min 
etadi. Shu sababli uning to’qimalarini kislorod bilan yetarlicha ta’minlamasdan 
organizm hayotini tasavvur qilish mumkin emas. Hayvon qanchalik murakkab 
darajada tuzilishga ega bo’lsa, u kislorod taqchilligini shunchalik qiyin yengadi. 
Yuqori darajada rivojlangan hayvonlar, ayniqsa odamlar oksidlanish jarayonlari 
to’xtashi bilan bir necha daqiqa ichida o’ladi. 
Nafas olish tiplarining evolyutsiyasi. Bir hujayrali organizmlarda – diffuzli 
nafas olish mavjud – ya’ni gazlarning to’g’ridan-to’g’ri hujayra po’stlog’i orqali 
o’tishidir. 
Quyi tabaqali ko’p hujayralilarda, masalan chuvalchanglarda, quyi 
hasharotlarda gazlarning almashinuvi tana yuzasidagi hujayralar orqali bajariladi 
(teri orqali nafas olish). Teri orqali nafas olish maxsus nafas organlari mavjud 
bo’lgan quyi tabaqali umurtqalilarda (baliqlar, amfibiya, sudralib yuruvchilarda) 
katta rol o’ynaydi. Bu organlar yashash sharoitiga qarab rivojlangan bo’ladi. Suvli 
nafas organlari bo’lib turli tuzilishga ega jabralar hisoblanadi (jabralar bilan nafas 
olish), havoli nafas olish organlari bo’lib – kekirdak va o’pka (kekirdakli, o’pkali 
nafas olish) hisoblanadi. Barcha baliqlarda jabrali nafas olish mavjud, lekin ayrim 
baliqlar teri hamda ichaklar orqali ham nafas oladilar. Ichak naychalaridan suzish 
pufakchalari rivojlanadi va uning hujayralari kislorodni o’ziga faol singdirib oladi 

---

(gazlar sekresiyasi). Masalan, cho’rtan baliqning suzish pufagida 35 %, dengiz 
okunida 88 % gacha kislorod saqlanadi. Bundan tashqari, suzish pufagi harakatlarni 
koordinasiyalashda ham ishtirok etadi. 
Suv umurtqalilarida ham tashqi, ham ichki jabralar mavjud. Umurtqasiz 
hayvonlarda havoni qayta ishlovchi nafas organlari bo’lib qayta o’zgargan jabralar 
hisoblanadi. Ko’pchilik hasharotlarda kekirdakning nozik o’simtalarining murakkab 
turidan tashkil topgan kekirdakli tizim bo’lib, u orqali to’qimalar kislorod bilan 
ta’minlanadi. Repitiliy va amfibiyalarda gazlar almashinuvining 2/3 qismi teri 
orqali va 1/3 qismi o’pka orqali (o’pkali nafas olish) bajariladi. 
Parrandalarda nafas organlari o’ziga xos xususiyatlarga ega, ularda ham 
reptiliylardagi singari diafragma yo’q. Kekirdak o’pka ichidan to’g’ri havo 
xaltalariga o’tadigan 2-ta bronxga bo’linadi. O’pka unchalik katta emas va 
qobirg’alar bilan aralashib ketgan. Havo o’pkadan undan o’tadigan bronxlar 
shoxlariga, bronxiolalar va havo kapillyarlari hamda havo xaltalariga kelib tushadi. 
Uncha katta bo’lmagan havo xaltalari – ko’krak va qorin bo’shlig’ida joylashgan. 
Barcha havo xaltalari o’simtalarga ega va ularning ayrimlari oyoqlarning uzun 
naysimon suyaklari bilan tutashgan bo’ladi. Nafas olinganda qobirg’alarning 
qismlari orasidagi burchaklarning ortishi hisobiga vertikal yo’nalishdagi ko’krak 
hujayralarining hajmi ortadi. Gazlar almashinuvi qon kapillyarlari bilan juda yaxshi 
ta’minlangan o’pka va havo kapillyarlarda bajariladi va ular orqali havo nafas olish 
va chiqarish vaqtida ikki marta o’tadi (havo xaltalari va opkaga). 
Havo xaltalari – ancha katta havo rezurvuari bo’lib o’chish paytida qushlarni 
tanasini ushlab turish hamda tanani sovutish va uzoq muddat nafas olinmaganda 
hayotini saqlab qolinishini ta’minlaydi. Suvda suzuvchi parrandalarga esa tana 
zichligini kamaytiradi, natijada parrandalar suvga kam botadi. 

---