Anvar Obidjonning "Odil burgutshoh va "Zamburugʻ" laqabli josus haqida ertak" asari

Qargʻa dedi:
– Tortmang hech tashvish,
“Zamburugʻ”…
Eh, juda makkor qush!
U Burgutshoh qasrida hozir…
Qilmoq uchun ishni puxta soz
Fursat poylab yuribdi shovvoz. (1, 85-bet)
Ushbu tarzdagi sirli javob oʻquvchini sergaklantiradi va oldingi boblardagi voqealarni eslashga, josus kimligini bilishga undaydi. Ayni paytda bunday syujet bolalarda kitob oʻqish texnikasini, oʻqilganlarni yodda saqlash, fikrlash kabilarni ham shakllantira boradi.
Ertakning keyingi boblarida Burgutshohni oshkora yenga olmagan Qarchigʻayshohning josus haqidagi fikrlari oʻz tasdigʻini topadi va ziddiyatlar asta-sekin rivojlanib boradi. Yosh kitobxonning Vatan, yurt haqidagi begʻubor tushunchalari boshqa yot fikrlar bilan toʻqnash keladi. Ular josuslik nima ekanligi va uning oqibatlarini bilishga oshiqadilar.
Asar xotimasidan Shabnamning shirinsoʻz, oliyjanob qiyofadagi xorijlik muallimi Popishak aslida josus ekanligi ayon boʻladi. Uning hiylasi oqibatida kichik shahzoda – Quyosh hayotdan koʻz yumadi. Burgutshoh, Chaqmoq va Shabnam ham ogʻir kunlarni boshdan kechiradilar va nihoyat sabr va matonat bilan yorugʻ kunlarga erishadilar.
Anvar Obidjon Shamnam timsolida shirin soʻzga oʻch, maqtovni yoqtiradigan yosh kitobxonni ogohlikka daʼvat etadi. Zero, ogohlik mamlakatimiz siyosatining bugungi kundagi asosiy talabidir. Bolalar adabiyotining oʻz oldiga qoʻygan badiiy maqsadlaridan biri ham yoshlarni davr ruhi bilan hamohang tarbiyalashdir.
Bor edi bir odil Burgutshoh,
Tobe edi unga qir-u togʻ,
Yaylov, dala,
Qumli barxanlar,
Tosh qalʼalar,
Shinam qoʻrgʻonlar.
Qarchigʻayshoh bor edi yana,
Oʻrmon edi unga boshpana.
Dalalari notekis, yaydoq,
Yarmi botqoq,
Yarmi qatqaloq.
Boʻlib yaxshi ishlarga hozir,
Bunda Toʻti Burgutga vazir.
Qargʻa unda kirdil ishboshi –
Qarchigʻayning oʻng qoʻl sirdoshi.
Bunda Lochin qoʻshinga rahbar,
Shoʻx Qirgʻiylar – eng sara lashkar.
Qoʻmondondir unda surbet Sor,
Och Quzgʻunlar hamlaga tayyor.
Qizilishton bunda yasovul,
Unda esa Qorayaloq – qul.
Bunda Bulbul qilganda xonish,
Unda qahqah urardi Boyqush.
Bunda Tovus etganda xirom,
Kakliklarda joʻshardi ilhom.
Eshilgan choq unda Tustovuq,
Termilardi Saʼvalar sovuq.
Soʻfitoʻrgʻay toʻq edi bunda,
Kakku sarqit izlardi unda.
II
Burgutda bor edi qoʻsh farzand,
Biri asal,
Ikkinchisi qand.
Chaqmoq edi toʻngʻichin nomi,
Tashna edi mardlikka qoni.
Quyosh edi kichigin ismi,
Toʻliq edi mehrga jismi.
Uka – oʻychan,
Akasi – quvnoq,
Bir-biriga mehribon, inoq.
Uzoq tunlar xayol surib goh,
Oʻz oʻlimin oʻylab qolsa shoh,
Taʼminlash-chun elning baxtini,
Ravo koʻrar edi taxtini
Zehni oʻtkir,
Sofdil Quyoshga…
Axir, aql yoshdamas – boshda.
U bilardi,
Toʻngʻich farzandi
Irodali,
Jasur va tanti,
Oʻxshar xuddi tugʻma askarga.
Chaqmoq boshliq boʻlsa lashkarga,
Yov buzolmas bu yurtning tinchin…
Afsus,
Qarib boryapti Lochin.
Shoh bir kuni vazirin yoʻqlab,
Toʻrt-besh sodiq nozirin toʻplab,
Maʼlum qildi ushbu fikrini.
Barcha maʼqul koʻrgach zikrini,
Yozdirdi bu haqda vasiyat,
Tamgʻalandi ezgu bir niyat.
III
Zakovatli Toʻti vazirning,
Yaxshi ishga doim hozirning
Boʻlar edi yolgʻiz bir qizi,
Ismi Shabnam – nahor yulduzi.
Oqil edi suluv qiz behad,
Bilimdon-u hamda husnixat.
Chuqur oʻyga choʻmib tong mahal,
Mashq qilardi gohida gʻazal.
Oqshomlari chertar edi soz,
Qumri yangligʻ edi xushovoz.
U, xorijdan kelgan muallim –
Popishakdan olardi taʼlim.
Burgutshohning ikki oʻgʻlin ham
Doʻst tutgandi yoshlikdag Shabnam.
Qilar edi Chaqmoqni hurmat,
U ham barcha qizlardek albat
Botirlarga qolardi qoyil.
Ammo koʻngli edi ja moyil
Yoqimtoy va dilkash Quyoshga.
Tunlar burkab parquvni boshga,
Oʻxshab hamma oshiq qushlarga,
Koʻrar edi uni tushlarda.
IV
Shaydo edi unga Quyosh ham,
Biroq qizga yoʻliqqani dam,
Aytolmasdi yurak soʻzlarin.
Mehr bilan tikib koʻzlarin,
Undan ahvol soʻrardi xolos.
…Sevib qoldi Chaqmoq ham bexos
Vazirning bu goʻzal qizini.
Dadil tutib bir kun oʻzini,
Topib-tutib soʻzlar joʻshqinin,
Izhor qildi unga ishqini.
Boʻlib qoldi Shabnam birdan lol!
Maysa uzra tiz choʻkib behol,
Gap topolmay,
Xam qildi boshni…
Axir,
Qancha kutdi Quyoshni,
Aytarmikan deya bir soʻzni.
Eslatib darz ketmagan muzni,
Quyosh esa yuraverdi jim…
Shabnamni u sevmagay balkim.
Oʻsha “bir soʻz” aytildi, mana,
Chaqmoq turar qilib tantana.
Koʻz tikib u kutmoqda javob…
Bu koʻzlarga berib boʻlmas tob!
V
Qarchigʻayshoh chorlab Qargʻani,
Soʻradi tund:
– Gapir-chi, qani,
“Zamburugʻ”ning ishlari qalay?
Unga oltin bergandik talay,
Boʻlib ketdi tugal zim-ziyo,
Topgan qushing qallobmidi yo?
Qargʻa dedi:
– Tortmang hech tashvish,
“Zamburugʻ”…
Eh, juda makkor qush!
U Burgutshoh qasrida hozir,
Unga sirdosh ulamo, nozir.
Xabar topib baʼzi bir sirdan
Hamda ayrim ikir-chikirdan,
Qilmoq uchun ishni puxta, soz,
Fursat poylab yuribdi shovvoz.
Shoh buyurdi:
– Uchsin Bulduruq,
Borib aytsin,
Oʻsha “Zamburugʻ” –
Harakatni tezlashtirsin sal,
Unga boʻlsin madadkor – ajal!
Xazinamiz bormoqda boʻshab,
Qolurmiz biz gadoga oʻxshab
Zabt etmasak u boy shaharni…
Boqish qiyin
Shuncha askarni.
VI
Tagida naq yetti qat toʻshak,
Kitob oʻqir Sassiqpopishak.
Mard Chaqmoqning yori Shabnamxon
Hikoyatlar tinglar parishon.
Popishak bas qilib oʻqishni,
Talabasi – kelinchak qushni
Zimdan sergak kuzatib bir zum,
Dedi:
– Buncha xomushsan, qizim?
Koʻplar uchun bu hayot – ogʻu,
Ammo senga kulib boqdi u.
Axir, yovqur kuyoving Chaqmoq
Shu oʻlkaga boʻlar bir kun shoh.
Seni hamma atar “malika”,
Eʼtiborda yolgʻiz-u yakka…
Yurtda koʻpdir sendek suluvlar,
Kelib lekin
Qarshingda ular –
Taʼzim aylar,
Bosh egar bir-bir.
Aminmanki,
Boʻlasan mashhur
Koʻp oʻtmay yot oʻlkalarda ham,
Shahzodalar tilida – “Shabnam!”
Dilbar kelin xayolga toldi,
Uzoq-uzoq oʻylanib qoldi…
“Qancha oqil boʻlmasin ayol,
Unga sira kelmaydi malol
Biron yurtga malika boʻlmoq”.
Oʻylab qoʻydi Popishak shundoq.
VII
Eshitgan kun toʻyning daragin,
Quyoshjonning sokin yuragin –
Goʻyo tilib oʻtgandi nashtar…
Azob chekib kundan-kun battar,
Bedor oʻtar uning har tuni,
Kimga aytsin axir dardini? –
Unga raqib – sevimli aka,
Sevgilisi – boʻlajak yanga!
Bir kun bogʻda duch kelib Shabnam,
Soʻrab qoldi:
– Koʻrinyapsan kam,
Yoki mendan xafamisan, ayt?
Arazlagan kabi
Soʻnggi payt –
Chetlatyapsan mendan oʻzingni,
Opqochasan nega koʻzingni?
Bilasanmi…
Men seni…
Axir…
Sendek doʻstsiz yashamoq ogʻir…
– Sen ham men-chun
Eng yaqin sirdosh, –
Deya maʼyus jilmaydi Quyosh:
– Yaxshi doʻstsan,
Bilaman, Shabnam,
Boʻladirsan mehribon yangam…
Dard yengdi-yu,
Toʻydan soʻng Quyosh
Yotib qoldi koʻtarolmay bosh.
VIII
Kirib maʼlum qildi yasovul:
– Shunqor shoshib misoli dovul,
Soʻramoqda qabulga ruxsat…
Burgutshoh tez ajratdi fursat.
Shunqor
Shohni qilgach ziyorat,
Dedi:
– Gapim shundan iborat,
Bir josusni tushirdik qoʻlga
Va maxfiy xat olindi oʻlja.
Bosmish unga Qarchigʻay tamgʻa,
Imzo chekmish ostiga Qargʻa.
Maktubga zar popuk osilgan,
Sizga qarshi gaplar yozilgan.
Xatni bunda kutar “Zamburugʻ”,
Tergov qildik,
Ammo Bulduruq
“Zamburugʻ” kim, degan savolga –
Javob bermay,
Boqar duvolga.
Voqeadan etilgach ogoh,
Vazmin boqib dedi Burgutshoh:
– Buguncha sal ziqroq vaqtimiz,
Qoʻlda tursa agar taxtimiz,
Erta tergov qilinar josus.
Farmonimiz:
Vaqtincha mahbus –
Zindonda kun koʻrmogʻi lozim…
Mirshab Shunqor ayladi taʼzim.
IX
Mashgʻulotni toʻxtatib bexos,
Qovoq uyib Popishak ustoz,
Asta dedi:
– Azizim, Shabnam,
Talabamsan,
Farzandimsan ham.
Sendan boshqa suyanchigʻim yoʻq,
Baxt hamrohing boʻlsa,
Koʻnglim toʻq.
Bir sirdan men boʻldimu ogoh,
Gʻashlik choʻkdi koʻnglimga nogoh.
Tishlab yurdim koʻp vaqt tilimni,
Xufton qilmay dedim dilingni.
Soʻng oʻyladim:
Xiyonat axir
Oʻz doʻstingdan saqlamoqlik sir.
Xullas,
Kengash qilib Burgutshoh,
Vasiyatin yozdirgani choq,
Meros qilmish Quyoshga tojin.
Isteʼfoga chiqqanda Lochin,
Lashkarboshi boʻlarmish Chaqmoq…
Men Quyoshni demayman ahmoq,
Lekin u sal parishonxotir,
Akasidek emasdir botir.
Balki zehnim holdan tolgandir,
Balki miyam aynib qolgandir,
Balki olis boqolmas koʻzim…
Ammo
Bitta hikmat bor, qizim,
Qancha oʻtkir boʻlmasin zehni,
Posang bosar otaning mehri.
Kenjatoyin xoqon, menimcha,
Ortiq sevar Chaqmoqdan picha.
Ustoz soʻzin eshitib Shabnam,
Javob qildi
Oʻylanib bir dam:
– Adashmasam,
Boʻlsa hamki yosh,
Xoqonlikka loyiqdir Quyosh.
Shohning amri deydilar vojib,
Buyuk zotga qilmaylik taajjub.
Shohga izhor qilsa-da ixlos,
Yosh kelinchak gezardi biroz.
X
Zindon edi juda qorongʻi…
Tun yarimdan ogʻgani chogʻi,
Zarang qopqoq ochildi asta,
Nedir tushdi gursillab pastga.
Yaqin bordi
Bulduruq hayron,
Koʻrdi – oʻlib yotar zindonbon.
Mahbus toki hushin qilmay jam,
Paydo boʻldi qotil oʻzi ham.
Dedi:
– Kallang sogʻmi, Bulduruq?
– Salom berdik,
Janob “Zamburugʻ!”
– Sekin!
Qani, gapir-chi, ini,
Xatda nelar deyilganini.
Zaxdan ranjib,
Yoʻtalib quruq,
Xat mazmunin aytdi Bulduruq.
U soʻzini tugatgan chogʻda,
Qorongʻida qoldi-yu dogʻda,
Uchrab qabih hamlaga nogoh,
Bilolmay ne boʻynida gunoh,
Ogʻzi karrak ochilganicha,
Boʻgʻziga tigʻ sanchilganicha,
Agʻnab tushdi,
Jon berdi faqir…
O, malayning qismati ogʻir!
XI
Mehriboni – ustoz aytgan gap,
Oʻtdi Shabnam qalbini tirnab.
Diqqat boʻldi,
Chalkashdi oʻyi,
Lohas sezdi oʻzin kun boʻyi.
Tunda dardi sigʻmay teriga,
Bu haqda gap ochdi eriga.
Miyigʻida jilmaydi Chaqmoq:
– Buni oʻzim bilardim,
Biroq
Sen qayerdan eshita qolding?
Suluv Shabnam chuqur tin oldi:
– Eshitdim-da,
Nima farqi bor?
– Jonim,
Xafa boʻlyapsan bekor,
Nega kerak oʻzi bizga toj?
Topolsaydim agar men iloj,
Turmas edim saroyda bir kun.
Besh-oʻn navkar olvolib durkun,
Ov qilardim darada oylab.
Oʻtirarding yoʻlimni poylab
Sen kanizlar bilan chodirda –
Chechaklarga burkangan qirda…
Qoʻmondon – eng kerakli nozir,
Ming-ming lashkar
menga muntazir.
Yurtni yovdan saqlasam omon,
Ayt-chi, buning nimasi yomon?
Bu sharafli,
Faxrli behad,
Shohda esa – qup-quruq shuhrat.
Shabnam mamnun boqdi yoriga,
Suyanchigʻi,
Iftixoriga.
Gʻururlandi yurtparvar erdan
Va koʻngli ham yorishdi birdan.
XII
Erta tongda bosh mirshab Shunqor,
Rangi oʻchib misoli bemor,
Kirib keldi Toshsaroyga sust.
Ham zindonbon,
Ham makkor josus
Bir xil tigʻdan belanib qonga,
Jon berganin shu kech zindonda
Bayon etdi
Qirgancha tomoq.
Bir oz sukut qilgach,
Dedi shoh:
– Chala qoldi gaping, chamamda,
Sen aytmading
Qaysi sur banda
Bunday ishga qilibdi jurʼat?
– Shohim,
Sizdan soʻrayman shafqat!
Biz…
Qotilni topamiz…
– Yetar!
Hiqillama,
Boshingni koʻtar.
Unutma,
Sen – Shunqorsan, Shunqor!
…Qotilni top!
Qani, endi bor…
Chiqib ketgach
Shunqor xonadan,
Gap tashladi kimdir panadan:
– Bora olgay soqchiga yaqin –
Tunda faqat mirshab…
Hm, tagʻin –
Kim biladi…
Tangriga yakkash
Charxning ishi tuyulmas chalkash.
XIII
Mashgʻulotni
boshlash-chun ustoz,
Bitta-bitta bosib misli gʻoz,
Koʻk eshikdan kirdi xonaga.
Munkillagan bukri enaga
Maʼlum qildi:
– Shabnamxonim band!
U, qahvaga solib bir juft qand,
Kirib ketdi
Quyosh yoniga.
Qaramasdan suv va doniga,
Ogʻir yotgan emish shahzoda,
Malika va xoqon – azada.
Popishak tez qaytib orqaga,
Yaqin borib
“Kumush halqa”ga,
Ochib Quyosh eshigin qiya,
Ichkariga bosh suqdi hufya.
Boʻrtokchada – eshik yonida,
Oʻxshab qushning issiq qoniga,
Turar edi qahvali idish.
Eshitildi yotoqdan tovush:
– Nima boʻldi,
Azizim, Quyosh?
– Yanga…
Shabnam…
Toʻkmagin koʻzyosh…
“Ular – oshiq!
– dedi Popishak. –
Gar yanglishsam,
Demak, men eshak”.
XIV
Kipriklari boʻlib jiqqa nam,
Chiqdi
Quyosh yonidan Shabnam.
U chiqdi-yu,
Eshitildi dod,
Uvvos solib koʻtardi faryod
Oqsoch Chumchuq
boʻzlab xonada,
Zumda notinch boʻldi xonadon.
Yetib keldi shoh va malika,
Nozirlar jim turishar tikka,
Bemor Quyosh qusar edi qon,
Qusa-qusa,
Berdi oxir jon.
Tabib Kaptar taajjubda edi,
Ahvol bilan tanishib dedi:
– Zahardan u…
Topibdi oʻlim…
Oqsoch dedi:
– Bormaydi tilim!
Bir zum oldin xonima Shabnam,
Boʻlib bunda bemorga hamdam,
Majbur qilib,
Majbur qilib, ha! –
Shahzodaga ichirdi qahva.
Nechun oh-dod?
Nechun bu figʻon?
Oqsochga ham kerak edi jon.
Yoshga toʻlib Shabnamning koʻzi,
Beixtiyor oqarib yuzi,
Chekinarkan,
Qichqirdi:
– Yolgʻon!!!
Zahar solgan – oʻzingsan,
Ilon!
Dard-alami sigʻmay koʻksiga,
Tiqilgancha faryod boʻgʻziga,
Iztirobdan titrab qoʻllari,
Yurdi Shabnam xonasi sari…
Hamma ham
Xun boʻlganda jigar,
Oʻz uyida yigʻlashni istar.
XV
Hoʻng-hoʻng yigʻlab
yotarkan Shabnam,
Kirdi Chaqmoq xonaga ildam:
– Sendek makkor xotinga laʼnat!
Laʼnat yogʻsin
Menga ham abad!
Buncha kalta boʻlmasa fahmim,
Nechun idrok etmabdi aqlim, –
Mamlakatga boʻlgin deya shoh,
Eringga baxt tilaganing choq,
Qilganding-ku ukamga gʻaraz.
Dogʻda qoldim,
Hayhot, men galvars!
Juda yaxshi ishlabdi kallang,
Tushunibsan,
Hayot – kurash, jang.
Mavjud ekan eringda uka,
Boʻlolmasding axir malika…
Malikalik turmas doim naqd,
Jannatda hur boʻlaqol,
Ablah!
Toʻlib qahru gʻazabga Chaqmoq,
Barmoqlarin qildi-yu sirtmoq,
Chovut soldi yorin boʻgʻziga.
Dahshat aksi chaqnab koʻzida,
Toʻlgʻanardi kelinchak tinsiz…
Soʻng
Gilamga yiqildi unsiz.
XVI
Enagaga boʻlgancha hamroh,
Koʻk eshikdan kirib keldi shoh.
Qizi tomon otildi vazir,
Dong qotdilar ulamo, nozir.
Soʻlgan guldek yotardi Shabnam,
“Nima boʻldi senga,
qizginam?” –
Deya, urdi ona Toʻti oh.
Mushtin qisib,
Bosh egdi Chaqmoq.
Chaqqon yurib yasovulga xos,
Qizilishton kirdi-yu bexos,
Tiz choʻkdi:
– O, ulugʻ xoqonim,
Afv etilsa bir qoshiq qonim,
Voqif qilay sizni bir gapdan.
– Ayt!
– Koʻshkdagi gilam yoʻlakdan
Borardim taxt eshigi sari,
Yasovulni almashtirgani.
Yaqinlashgach
“Kumush halqa”ga,
Tisarildim birdan orqaga.
Men koʻrdimki,
Janob Popishak
Ochib Quyosh eshigin qittak,
Ichkariga tumshugʻin suqib,
Turar edi gaplarni uqib.
Bir payt
Qoʻynin paypaslab qoldi
Va qoʻliga nenidir oldi.
Uy ichiga kirdi-yu asta,
Qaytib chiqdi yana birpasda.
Soʻng atrofga boqib badgumon,
Yoʻl oldi oʻz xonasi tomon.
U, yoʻlakdan burilgan damda,
Allanarsa tushdi gilamga.
Borib oldim,
Qarasam – uzuk,
Oʻlja boʻlmas bundan ham tuzuk…
Kim bilibdi bunday boʻlishin?
Oʻylovdim – u janobning ishi
Gap poylashdan oʻtmas nariga…
Fahmim yetdi keyin bariga.
XVII
Tabib Kaptar uzukni olib,
Uni yogʻoch kosaga solib,
Botirgan vaqt bir qultum suvga,
Suv sharaqlab aylandi bugʻga.
Shohga tabib yuzlandi behol:
– Bir koʻriboq,
Sezgandim darhol.
Suyuqlikka solinsa agar,
Bu uzukdan tarqalar zahar.
Shunqor dedi:
– Xoqoni ulugʻ,
Popishak bu
– oʻsha “Zamburugʻ!”
Shoh gʻazabnok soʻz qotdi:
– Attang!
Picha kechroq ishladi kallang,
Tezda qoʻlga olinsin battol!..
Yasovullar tarqaldi darhol.
Yotar edi Shabnam
Begunoh…
Chaqmoq naʼra tortdi-yu nogoh,
Derazani pachaqlab birdan,
Otdi oʻzin baland qasrdan.
– Oʻgʻlim!!! – deya
Qildi shoh nido.
Pichirladi tabib: “Alvido!”
Nozirlarni bosdi tahlika,
Qoʻsh farzandsiz qolgan malika
Nolish bilan
Yulgan choq yuzin,
Shabnam asta ochdi-yu koʻzin,
Turganlarga boqdi taajjubda.
Bu dunyoning ishi ajib-da,
Bir eshikdan kirgan payt motam,
Bir eshikdan chiqib ketar gʻam.
XVIII
Miltillardi qora jinchiroq,
Mudrar edi soqchi Qarqunoq.
Tovush keldi zindondan shunda:
– Oshna,
Senga qiyin-da juda.
Menga maʼlum zindonbon holi,
Itnikidan yomon ahvoli…
– Senikidan lekin durustroq! –
Deb gʻudrandi soqchi Qarqunoq.
Popishakning chiqmadi jahli:
– Tez kunda men
boʻlaman baxtli…
Sen koʻryapsan faqat bugunni,
Oʻylasang-chi ertangi kunni.
Oʻldi Shabnam,
Chaqmoq va Quyosh,
Gʻamdan shoh ham boʻladi odosh.
Qarchigʻayshoh bosib kelar soʻng,
Murdalardan yasar katta doʻng.
Keng maydonga qalab archani,
Nozir,
Navkar,
Soqchi…
Barchani –
Tiriklayin yoqar gulxanda.
Boʻyi tengi sochar zar tanga,
Kimki boʻlsa unga sodiq qul…
Vaysar ekan Popishak nuqul,
Qamrab oldi soqchini vahma.
Xuddi oʻtda turgandek laqma,
Potirladi:
– Maqsadingni ayt!
– Yogʻochsaroy ichra ushbu payt
Qarchigʻayshoh menga muntazir.
Rozi boʻlsang,
Ikkimiz hozir
Kunbotarga qarab uchamiz,
Erta-indin manzil quchamiz.
Seni unda
Qilamiz toʻra,
Bu, gulxanda yonishdan koʻra –
Ancha qulay,
Toʻgʻrimi, oʻrtoq?
Oʻylab turib, dedi Qarqunoq:
– Bordir axir,
Xotinim, bolam…
– Olvolamiz ikkovini ham…
Xullas,
Oson sotildi soqchi,
Haryon boqib misli aygʻoqchi,
Shartta ochdi zindon eshigin.
Keyin pastga tushdi-da sekin,
Pichogʻini sugʻirib yondan,
Xalos etdi “doʻstin” arqondan.
Mahbus turdi qaddin qilib gʻoz…
Soʻng soqchiga tashlanib bexos,
Tortib oldi uning yarogʻin.
Ushlagancha lat yegan jagʻin,
Qichqirgan dam
xumbosh Qarqunoq,
Koʻkragiga sanchildi pichoq.
Tanlolmadi oʻzibop joʻra,
Boʻlolmadi yot yurtda toʻra,
Bulgʻandi el unga bergan tuz,
Qolib ketdi uyida yolgʻiz
Xotini tul,
Bolasi sagʻir…
O, sotqinning qismati ogʻir!
XIX
Nafas olar qiynalib Chaqmoq,
Joni tanda boʻlsa ham,
Biroq,
Ogʻir edi ahvoli juda.
Shohu vazir,
Qaynona-quda –
Yurishardi bedor, nobardam.
Tabib Kaptar,
Vafodor Shabnam –
Nari ketmay
Chaqmoq qoshidan,
Qonli terni artib boshidan,
Tomizishar edi labga suv.
Behushlikmi yo qattiq uyqu
Yaradorni qilgandi karaxt…
Oʻlsa – armon,
Tirik qolsa – baxt!
Tongga yaqin, telbaga oʻxshab,
Gangsib kirdi xonaga mirshab:
– Oʻlimimga roziman,
Shohim,
Ortib ketdi behad gunohim…
Zindonbonning sirli oʻlgani,
“Zamburugʻ”ning gʻoyib boʻlgani,
Shoh dilini tund qildi battar:
– Yoʻlga chiqsin
Qaldirgʻoch chopar,
Posbonlarni etsin u ogoh,
Chegaradan oʻtolmasin sogʻ
Birorta qush,
Birorta chivin!
…Soʻng oʻzicha shivirlab sekin,
Dedi:
– Balki, qolgandirmiz kech…
Tavba, aqlim yetmay qoldi hech,
Toshsaroyda nelar boʻlyapti?
Lak-lak ofat qaydan kelyapti?
XX
Burgutshohning ikki farzandin,
Ham vazirning yolgʻiz dilbandin,
Bir kundayoq tinchitganini,
Yovni boplab injitganini
Soʻylab berdi Popishak magʻrur.
Qargʻa dedi:
– Ishlaring manzur.
Shu qatorda jonsiz yo nosogʻ –
Yotgan boʻlsa edi Burgutshoh,
Unda, bahong boʻlardi “aʼlo”.
– Qizilishton degan bir balo
Rasvo qildi ishimni bevaqt,
Oʻzi, shohga keluvdi navbat.
– Qarchigʻayshoh
Uch kunki, kasal,
Qoʻrs va injiq boʻlib qoldi sal.
Kelganingni aytaman kirib,
“Zamburugʻ”ning zafarin bilib,
Koʻngli birdan yorishsa, zora…
Mukofotni
Qilamiz “ar-ra”.
XXI
Berib boʻlgach Popishak hisob,
Qarchigʻayshoh ayladi xitob:
– Burgutshoh-chi?!
– Vaqtincha…tirik…
Lekin shuncha qaygʻu, koʻrgilik
Uning jonin olishi kerak…
– Oʻlishini kutamiz, demak?
Aqling balo,
Maslahating zoʻr…
Soʻng qichqirdi:
– Yaramas! Nonkoʻr!
Xoʻb sovurding
moʻmay mablagʻni,
Oʻsha tojdor qari ablahni
Nechun qila olmading gumdon?
Balki…
Shirin tuyulgandir jon?
Botibsan sen azim gunohga!
Mendek mashhur
Qarchigʻayshohga
Shartta qurbon boʻlmagan
jonzot –
Iltifotga loyiqmas…
Jallod!!!
Tiz choʻkib dod soldi
“Zamburugʻ”:
– Ketingizga boʻlayin quyruq,
Bolangizga boʻlay oʻyinchoq,
Shafqat qiling,
Muruvvatli shoh!
Shoh koʻzidan soʻnmadi nafrat,
Popishakka etmadi shafqat.
Pinagini buzmasdan zarra,
“Mukofot”ni qilmasdan arra,
Surlik bilan
Yuz burdi vazir…
O, josusning qismati ogʻir!
XXII
Yov niyatin qilmoqchiday puch,
Bir oy oʻtib,
Yigʻib ancha kuch,
Chaqmoq asta turdi oyoqqa.
Suyanmasdan qoʻltiqtayoqqa,
Toshsaroydan chiqdi tashqari,
Unga tirak – vafodor yori.
Ochildi koʻk,
oq, sariq darcha,
Mamnun boqar
saroydan barcha:
Odil shohu
Aqlli vazir,
Oqsoch,
Mirshab,
Ulamo,
Nozir
Juft chechakdek bu ikki yoshga…
Taʼzim qilmoq uchun Quyoshga,
Birgalashib Shabnam va Chaqmoq,
Koʻzlaridan yosh tomib munchoq,
Sagʻanaga keldilar yaqin.
Bor degandek hayotda haqqim,
Goʻyo koʻkka qilardi nola
Goʻr ustidan chiqqan yosh lola.
Simirarkan
Tongning sabosin,
Eshitgandek giyoh nidosin,
Koʻz qadadi lolaga Chaqmoq.
Chaqmoq
Yurtga boʻlar bir kun shoh!
Qanday kunlar kelgay oʻshanda?
Oʻt ketmasmi ushbu gulshanga?
Saqlanarmi taxtda odillik?
Avj olmasmi qirgʻin, qotillik?
Moʻl boʻlgaymi sandiqlarda don?
Oʻylolgaymi navqiron xoqon
Oddiy xalqning taqdirin bedor?
Boqolgaymi yovlarga hushyor?
Bosqinchidan koʻrmasmi zavol
Soʻqmoqdagi munkillagan tol?
Yurt tarixin supurmasmi yel?
Oʻzligini saqlolgaymi el?
Buzilmasmi koʻhna qasrlar?
Toptalmasmi qutlugʻ qabrlar
Va undagi oʻychan lolalar?..
……..
……..
Ertak tamom…
Xayr… bolalar…


Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:

1. 
   Obidjon A. Oʻgʻirlangan pahlavon. Choʻlpon nashriyoti. T.: 2006.
   
2. 
   Safarov O. Folklor va bolalar adabiyoti. Oʻzbek tili va adabiyoti. 2003. 6-son, 25-bet.