Apparat va dasturiy ta’minot sozlovchisi
Download 6.61 Mb. Pdf ko'rish
|
Axborot xavfsizligi60
|
Imitatsiya deganda ob’ektning o’zini boshqa ob’ekt qilib ko’rsatishi
tushuniladi. Odatda imitatsiya aktiv buzilishlarning boshqa bir xilining urinishi bilan birgalikda bajariladi. Masalan, buzg’unchi tizimlar almashinayotgan autentifikatsiya ma’lumotlarining oqimini ushlab qolib so’ngra autentifikatsiya axborotlarining haqiqiy ketma-ketligini tiklashi mumkin. Bu esa vakolati chegaralangan ob’ektning o’zini vakolati kengroq ob’ekt qilib ko’rsatishi (imitatsiya) orqali vakolatini kengaytirishiga imkon beradi. Tiklash deganda ma’lumotlar blokini passiv ushlab qolib, keyin uni ruxsat berilmagan natijani hosil qilish maqsadida retranslyatsiya qilish tushuniladi. Ma’lumotlarni modifikatsiyalash deganda ruxsat berilmagan natijani hosil qilish maqsadida qonuniy axborot qismini o’zgartirish, yoki axborot kelishi ketma-ketligini o’zgartirish tushuniladi. Xizmat ko’rsatishdagi xalaqitlar aloqa yoki ularni boshqaruvchi vositalarning normal ishlashiga to’sqinlik qiladi. Bunday buzilishlarda muayyan maqsad ko’zlanadi: masalan, ob’ekt ma’lum adresatga yo’naltirilgan barcha axborotlarni to’xtatib qolishi mumkin. Yana bir misol, tarmoqni atayin axborotlar oqimi bilan ortiqcha yuklash orqali yoki tarmoqni ishdan chiqarish yo’li bilan barcha tarmoq ishini blokirovka qilish. Himoyaning aktiv buzilishlarini butunlay oldini olish juda murakkab, chunki bunga faqat barcha aloqa vositalarini uzluksiz fizik himoyalash orqali erishish mumkin. Shu sababli himoyaning aktiv buzilishlarida asosiy maqsad ularni operativ tarzda aniqlash va tezdan tizimning ishga layoqatliligini tiklash bo’lishi shart. Buzilishlarning o’z vaktida aniqlanishi buzg’unchini to’xtatish vazifasini xam o’taydi, va bu vazifani buzilishlardan ogoxlantirish tizimning qismi deb ko’rish mumkin. Himoya mexanizmlari. Amaliyotda ishlatiladigan ximoya mexanizm- larining aksariyati kriptografiya usullariga asoslangan. Shifrlash yoki shifrlashga yaqin axborotni o’zgartirishlar malumotlarni ximoyalash usullari xisoblanadi. 207 18-Mavzu: Parol tanlashda qo’yiladigan talablar Reja: 1. Parol tanlash 2. Parol tanlashdagi talablar Korporativ tarmoqlara ishlatiladigan axborot zaif bo’ladi. Xozirda ruxsatsiz foydalanishga yoki axborotni modifikatsiyalashga, yolg’on axborotning muomalaga kirishi imkonining jiddiy oshishiga quyidagilar sabab bo’ladi: - kompterda ishlanadigan, uzatiladigan va saqlanadigan axborot xajmining oshishi; - ma’lumotlar bazasida muximlik va maxfiylik darajasi turli bo’lgan axborotlarning to’planishi; - ma’lumotlar bazasida saqlanayotgan axborotdan va xisoblash tarmoq resurslaridan foydalanuvchilar doirasining kengayishi; - masofadagi ichi joylar sonining oshishi; - foydalanuvchilarni bog’lash uchun Internet global tarmog’ini va aloqaning turli kanallarini keng ishlatish; - foydalanuvchilar kompterlari o’rtasida axborot almashuvining avtomatlashtirilishi. Umuman olganda, tashkilotning kompyuter muxiti ikki xil xavf-xatarga duchor bo’ladi: - ma’lumotlarni yo’qotilishi yoki o’zgartirilishi; - servisning to’xtatilishi. Taxdidlarning manbalarini aniqla oson emas. Ular niyati buzuq odamlarning bostirib kirishidan to kompyuter viruslarigacha turlanishi mumkin. Bunda inson xatoliklari xavfsizlikga jiddiy taxdid xisobanadi. 3.1-rasmda korporativ axborot tizimida xavfsizlikning buzilish manbalari bo’yicha statistik ma’lumotlarni tasvirlovchi sektorli diagramma keltirilgan 208 3.1-rasm. Xavfsizlikning buzilish manbalari Ataylab qilingan Aktiv buzuvchi dasturiy vositalari troyan oti viruslar tizimga bildirmasdan kirish Passiv yashirin kanaldagi ma’lumotlar oqimi xotiradan foydalanish vaqtdan foydalanish Tasodifiy Nazorat o’tkazishdagi ko’rsatkichlar xatolari Domen aniqlashdagi xatolar Bitta ob’ekt uchun xar-xil turdagi nomlardan foydalanish va ketma-ketliklar xatolari Identifikatsiya va audentifikatsiya xatolari ob’ektlar chegaralarini tekshirishdagi xatolar Axborot tizimida zaif joylarni joylashish klassifikatsiyasi Dasturiy ta’minot operatsion tizim dasturlash xizmatlari amaliy daturlash jixozli (apparatli) ta’minot 1 2 3 4 5 6 55% 10% 6% 10% 4% 15% Фойдаланувчилар ва ходимлар хатоликлари Физик хавфсизлик муаммолари Вируслар Виждонсиз ходимлар Хафа бўлган ходимлар Ташқаридан бўладиган хужумлар 209 19-Mavzu : Elektron tijorat tushunchasi Reja: 1. Parol tanlash 2. Parol tanlashdagi talablar Elektron tijorat tushunchasi. Elektron tijorat faoliyati O’zbekiston Respublikasining “Elektron tijorat to’g’risida”gi 2004 yil 29 apreldagi 613-II son Qonuni bilan belgilanadi va amalga oshiriladi. Elektron tijorat Internet tarmog’idagi tijorat sohasiga oid faollikni, unda oldi-sotdini amalga oshirilishini ifodalash uchun qo’llaniladi. U kompyuter tarmog’idan foydalangan holda xarid qilish, sotish, servis xizmatini ko’rsatishni amalga oshirish, marketing tadbirlarini o’tkazish imkoniyatini ta’minlaydi. Elektron tijoratning an’anaviy savdo turlaridan farqi. Elektron tijoratning an’anaviy savdo turidan quyidagi xarakterli xususiyatlari bilan farqlanadi: xaridor o’ziga qulay vaqt, joy va tezlikda mahsulotni tanlash va sotib olish imkoniyatiga ega; savdo-sotiq faoliyatini ish faoliyati bilan birga parallel ravishda, ya’ni ishlab chiqarishdan ajralmagan holda olib borish imkoniyati mavjud; ko’p sonli xaridorlarning bir vaqtning o’zida bir nechta firmalarga murojaat qila olishi. Bu ko’p sonli xaridorlarning aloqa vositalari yordamida sotuvchilar bilan muloqotda bo’lish imkoniyati; kerakli mahsulotlarni tezlikda izlab topish va shu mahsulotlari bor firmalarga murojaat qilishda texnika va transport vositalaridan samarali foydalanish, mahsulotlarni bir joyga yig’ish va ularni sotib olishda aniq manzillarga murojaat qilish. Ortiqcha vaqt va xarajatlarni kamaytiradi; xaridorning yashash joyi, sog’lig’i va moddiy ta’minlanish darajasidan qat’iy nazar hamma qatori teng huquqli mahsulot sotib olish imkoniyati; hozirgi kunda chiqqan jahon standartlariga javob beradigan mahsulotlarni tanlash va sotish imkoniyati; elektron tijorat sotuvchining mahsulotlarini (ish, xizmatlarini) sotish jarayonidagi imkoniyatini yanada kengaytiradi va yangilaydi. Endi sotuvchi mahsulotlarini sotish jarayonini tezlashtirishi, yangi va sifatli mahsulotlarni muntazam almashtirishi, mahsulotlarning aylanma xarakatini tezlashtirishi kerak bo’ladi; Elektron tijoratda savdoni tashkil qilish firmalarning raqobatini 210 kuchaytiradi, monopoliyadan chiqaradi va mahsulotlarning sifatini oshirish imkoniyatini beradi. Xaridorlar kundalik xayotida kerakli mahsulotlar ichida sifatlilarini tanlashi mumkin. Chet el firmalariga murojaat qiladi. 211 20-Mavzu : Elektron pul birligi va xavfsizlik Reja: 1. Elektron hujjat 2. Elektron raqamli imzo Elektron pullar tushunchasi. Elektron pul – bu pul birligiga tenglashtirilgan belgilar hamda kupyura va tanga rolini bajaruvchi juda katta son yoki fayllardir. Bunday tizimning faoliyat ko’rsatish harajatlari boshqalaridan ancha kam. Bundan tashqari, elektron pullar to’liq anonimlikni ta’minlashi mumkin, chunki uni ishlatgan mijoz haqida hech qanday ma’lumot berilmaydi. Elektron pul birliklari. WMY – O’zbekiston zonasida operatsiyalarni amalga oshirish uchun UZSning Y-hamyondagi ekvivalenti. WMR – rubl zonasida operatsiyalarni amalga oshirish uchun RURning R- hamyondagi ekvivalenti, WMR operatsiyalarining kafili bo’lib WebMoney Transfer ning Rossiya hududidagi vakili “BMP” MChJ xizmat qiladi. WMZ – AQSh dollarida operatsiyalarni amalga oshirish uchun USD ning Z-hamyondagi ekvivalenti. WME – yeVRO da operatsiyalarni amalga oshirish uchun EURning E- hamyondagi ekvivalenti, WMZ va WME operatsiyalarining kafili bo’lib Amstar Holdings Limited, S.A. xizmat qiladi. WMU – Ukraina zonasida operatsiyalarni amalga oshirish uchun UAHning U-hamyondagi ekvivalenti, WMU operatsiyalarining kafili bo’lib “Ukrainskoe Garantiynoe Agentstvo” MChJ xizmat qiladi. WMB – Bellorusiya zonasida operatsiyalarni amalga oshirish uchun BYRning V-hamyondagi ekvivalenti. WMG – 1 gramm oltinning G-hamyondagi ekvivalenti. WBC va WMD – WMZningn S va D hamyonlardagi kredit operatsiyalari uchun ekvivalenti. Internet to’lov tizimlari, ular orqali to’lovlar va xaridlarni amalga oshirish. Texnika vositalaridan, axborot texnologiyalaridan va axborot tizimlari xizmatlaridan foydalangan holda elektron to’lov hujjatlari vositasida naqd pulsiz hisob-kitoblarni amalga oshirish elektron to’lovdir.Elektron to’lov tizimida tovarG’xizmatlar to’lovi xaridorning elektron hisobidan shaxsiy bank 212 raqami hisobiga pul mablag’larini chiqarish imkoniga ega bo’lgan sotuvchining elektron hisobiga pul mablag’larini o’tkazish yo’li bilan amalga oshiriladi. Quyidagi elektron to’lov tizimlari mavjud: WEBSUM; iPAY; PAYNET; WEBMONEY; IntellectMoney; Perfect Money; RBK Money; V-money. Elektron to’lov tizimlari yordamida Internet va IP-telefoniyaga ulanish uchun «PIN» kodlar va internet do’konlardan tovarlarni harid qilish, uyali aloqa xizmati, shaxar telefoniyasi, kommunal xizmatlar, domen va xosting, reklama, televidenie, chiptalar, datatsentrlar, veb resurslar uchun haq to’lash mumkin. iPAY– bu UzExdagi birja savdolarida, www.uzbex.com global savdo maydonchasida, hamda iPAY tizimiga qo’shilgan internet do’konlarda onlayn to’lovlarni amalga oshirish imkonini beruvchi, O’zbekiston Respublikasi tovar hom-ashyo birjasining to’lov tizimidir. Elektron karmon, ularni to’ldirish va pul olish. Elektron karmon - bu elektron pullarni saqlash uchun mo’ljallangan vosita.Tovarlarni sotish va xarid qilishga mo’ljallangan veb texnologiyalar asosida yaratilgan axborot tizimi tomonidan amalga oshiriladigan vazifalar quyidagilardan tashkil topadi: mijozga tovar (xizmat) haqida ma’lumot berish; mijozdan tovar (xizmat)ga buyurtma qabul qilish. Ba’zan onlaynli to’lov tizimlaridan foydalanilganda uchinchi vazifa-to’lov haqini olish, tovarni sotishda esa yana to’rtinchi vazifa - haqi to’langan tovarni jo’natish qo’shiladi.Elektron karmonni to’ldirish va ulardan pul yechishni quyidagi usullar bilan amalga oshirish mumkin: 1. Tijorat banklarida naqd pul bilan; 2. Bank kartalari (VISA, MasterCard, UzKart) yordamida; 3. Pochta orqali; 4. Internet-banking yordamida; 5. Pul o’tqazmalar tizimlari yordamida; 6. Mobil aloqa yordamida. 213 V bob. Elektron tijorat, uni himoyalash muammolari 21-Mavzu: Elektron karmon,ularni to’ldirish va pul olish Reja: 1. Elektron karmon. 2. Elektron karmonni to’ldirish . Elektron karmon, ularni to’ldirish va pul olish. Elektron karmon - bu elektron pullarni saqlash uchun mo’ljallangan vosita. Tovarlarni sotish va xarid qilishga mo’ljallangan veb texnologiyalar asosida yaratilgan axborot tizimi tomonidan amalga oshiriladigan vazifalar quyidagilardan tashkil topadi: mijozga tovar (xizmat) haqida ma’lumot berish; mijozdan tovar (xizmat)ga buyurtma qabul qilish. Ba’zan onlaynli to’lov tizimlaridan foydalanilganda uchinchi vazifa-to’lov haqini olish, tovarni sotishda esa yana to’rtinchi vazifa - haqi to’langan tovarni jo’natish qo’shiladi. Elektron karmonni to’ldirish va ulardan pul yechishni quyidagi usullar bilan amalga oshirish mumkin: 1. Tijorat banklarida naqd pul bilan; 2. Bank kartalari (VISA, MasterCard, UzKart) yordamida; 3. Pochta orqali; 4. Internet-banking yordamida; 5. Pul o’tkazmalar tizimlari yordamida; 6. Mobil aloqa yordamida. Internet VISA va MasterCard to’lov kartochkalari. Visa Inc. – to’lov operatsiyalarini amalga oshirish xizmatlarini ta’minlovchi amerika kompaniyasi. VISA International Service Association - jahonning yetakchi to’lov tizimi hisoblanadi. VISA kartalari bo’yicha yillik savdo aylanmasi 4,8 trillion AQSh dollarini tashkil qiladi. VISA kartalari dunyoning 200 dan ortiq mamlakatlarida qabul kilinadi. Dunyoda to’lov kartalarining 57% VISA kartalari tashkil qiladi, asosiy raqobatchilari MasterCard 26% va American Express 13% tashkil qiladi. MasterCard Worldwide – dunyoning 210 mamlakatlaridagi 22 ming moliyaviy tashkilotlarni birlashtirgan xalqaro to’lov tizimi hisoblanadi. Bosh ofisi AQShning Nyu-York shaxrida joylashgan. 214 Hozirgi kunda internet to’lov tizimlari to’liqligicha yuqorida keltirilgan VISA va MasterCard bilan ishlash imkoniyatiga ega, ya’ni internet to’lov tizimlaridagi xamyonlarni to’ldirish yoki xamyonlardagi ishlatilmay qolgan mablag’larni qayta kartochkaga chiqarish mumkin. 215 V bob. Elektron tijorat, uni himoyalash muammolari 22-Mavzu : Internet do’konlar va internet birja Reja: 1. Internet do’kon. 2.Internet birja . Internet do’konlar va internet birja. Bugungi kunda “Internet do’kon” nomi ostida turli ko’lam va maqsaddagi yechimlarning keng spektri taklif qilinmoqda. WEBSUM elektron to’lov tizimidan foydalanadigan internet do’konlar quyida keltirilgan: UzEx internet birja – bu shaxsiy kompyuter orqali UzEx savdo maydonchalarida savdo qilish imkoniyatini beruvchi global milliy savdo maydonchasi. Ushbu savdo tizimi, iPAY tizimi foydalanuvchilariga, maksimal qulayliklar bilan osongina o’z tovarlarini sotish va kerakli tovarlarni harid qilish imkonini beradi. 216 V bob. Elektron tijorat, uni himoyalash muammolari 23-Mavzu : Avtorizatsiya tushunchasi Reja: 1. Avtorizatsiya tushunchasi 2. Ro’yxatdan o’tish tartibi. Avtorizatsiya tushunchasi. Avtorizatsiya – foydalanuvchining resursdan foydalanish huquqlari va ruxsatlarini tekshirish jarayoni. Bunda foydalanuvchiga hisoblash tizimida ba’zi ishlarni bajarish uchun muayyan huquqlar beriladi. Avtorizatsiya shaxs harakati doirasini va u foydalanadigan resurslarni belgilaydi. Xozirda bir necha fayl sistemalari mavjud. Bular mos ravishda MS DOS, Windows va OS/2 operatsion sistemalarida ishlatiladigan FAT, NTFS, HpFS fayl sistemalaridir. Vinchester diskini shu fayl sistemalarining birida formatlash mumkin. NTFC fakat Windows NT uchun maxsus ishlab chiqilgan fayl sistemasidir. Bu fayl sistemasi, xususan, uzun nomli fayllarni ishlatish va biror faylga kirishni cheklash imkoniyatini yaratadi. Foydalanuvchi uchun tanish va qulay interfeys borligi. Windows da ishlovchilar doirasi kengligini nazarda tutib, foydalanuvchilar o’rganib qolgan interfeysga, yaqin interfeys Windows NT da yangi foydalanuvchilarga ancha qulaylik yaratadi.Shu bilan birga WindowsNT ni o’rganish, Windows ning boshqa versiyalarini o’rnatish va sozlash, tabiiy, juda yaqin va oson holda keltirilgan. Bu ishlar avtomatlashtirilgan bo’lib, o’rnatish dasturining o’zi kompyuterda mavjud kompyuter tarmoq kartasini (platasini) taniydi, tarmoq kartasisiz kompyuterda ishlash mumkin emas. Uning parametrlarini video rejimlarni aniqlaydi va o’rnatadi xamda boshqa ishlarni amalga oshiradi. Sistema parametrlarini boshqarish markaz- lashtirilgani sababli konfiguratsiyaga tez o’zgartirish kiritish oson. WindowsNtda Registry (registr) deb ataluvchi baza mavjud bulib, u sistema va uning ilovalarini sozlash parametrlarini uz ichiga oladi. Registr daraxt ko’rinishiga egaligidan unda kerakli parametrlarni tez topish mumkin. WindowsNTning versiyasida: WindowsNTWorkstation – ishchi stantsiyasi va WindowsNTServer – Server versiyalari xam mavjud. WindowsNTServer quyidagilardan iborat: fayl, bosmaga chiqarish, ilovalar, domenlarni tekshiruvchisi, uzoqlashgan kompyuterlarga kirish, 217 ma’lumotlar xavfsizligini ta’minlash, ma’lumotlar nusxalarini yaratish, aloqa, yo’rdamchi xizmatlar serveri sifatida bo’lishi mumkin. Ro`yxatdan o`tish jarayoni Ruyxatdan o’tish jaraeni WinNTServer da himoyani birinchi boshlanishidir. Bu jarayon Ctr+Alt+Delni bosish va taklif oynasi hosil bo’lishi bilan boshlanadi. Unda Welcome – Xush kelibsiz oynasi paydo bo’ladi. Unga kirish uchun, avvalo, Ctr+Alt+Deltologon ma’lumoti, so’ngra ikkinchi Welcome oynasi paydo bo’ladi. Unda Username (foydalanuvchi nomi) va password– parol kiritiladi. So’ngra OK tugmasi bosiladi. Bunda foydalanuvchining o’z nomi, ishchi stantsiyasi yoki domenning server nomi (kirishi lozim bo’lgan) xamda parolgp kiritiladi. Agar nom yoki parolgp noto’gri kiritilsa, unda sistema serverga kirish mumkin emasligi xaqida ma’lumot beradi. Agar yuqorida keltirilgan uchta komponentlar to’gri tanlangan bo’lsa, sistema foydalanuvchini identifikatsiya qilish (tanish) bosqichga o’tadi. Sistema foydalanuvchi parametrlarini SAM (ximoyaning byudjet menedjeriga) uzatish yo’li bilan identifikatsiya qiladi. Sistema parolgp va nomni domendan foydalanuvchilar bazasida joylashgan ma’lumot bilan solishtiradi. Domen deb umumiy byudjet bazasiga va ximoyani amalga oshirishning yagona siyosati mavjud kompyuter majmui tushuniladi. Agar nom va parolgp ustma -ust tushsa, unda server ishchi stantsiyasini boxabar qiladi. Bunda server foydalanuvchi ega bulgan imtiyozlar va boshqa ma’lumotlarni xam inobatga olib qo’yadi. Agar foydalanuvchi byudjetga ega bo’lsa, ximoya qism sistemasi foydalanuvchiga taalluqli kirish markeri (belgisi ) ob’ektini tuzadi. Unda ximoya idenfikatori (SID – securityID), foydalanuvchi nomi va u kiruvchi guruxlarning nomlari saklanadi. Welcome oynasidaparolgp va nom kiritilishi bilan ximoyalanish jarayoni amalga oshiriladi. 218 V bob. Elektron tijorat, uni himoyalash muammolari 24-Mavzu : Login va parolni buzish Reja: 1. Login va parol tushunchasi 2. Login va parolga ega bo’lish shartlari Login tushunchasi. Login – shaxsning, o’zini axborot kommunikatsiya tizimiga tanishtirish jarayonida qo’llaniladigan belgilar ketma-ketligi bo’lib, axborot kommunikatsiya tizimidan foydalanish huquqiga ega bo’lish uchun foydalaniluvchining maxfiy bo’lmagan qayd yozuvi hisoblanadi. Parol tushunchasi. Parol – uning egasi haqiqiyligini aniqlash jarayonida tekshiruv axboroti sifatida ishlatiladigan belgilar ketma-ketligi. U kompyuter bilan muloqot boshlashdan oldin, unga klaviatura yoki identifikatsiya kartasi yordamida kiritiladigan harfli, raqamli yoki harfli-raqamli kod shaklidagi maxfiy so’zdan iborat. Avtorizatsiya tushunchasi. Avtorizatsiya – foydalanuvchining resursdan foydalanish huquqlari va ruxsatlarini tekshirish jarayoni. Bunda foydalanuvchiga hisoblash tizimida ba’zi ishlarni bajarish uchun muayyan huquqlar beriladi. Avtorizatsiya shaxs harakati doirasini va u foydalanadigan resurslarni belgilaydi. Ro’yxatdan o’tish tartibi. Ro’yxatdan o’tish – foydalanuvchilarni ro’yxatga olish va ularga dasturlar va ma’lumotlarni ishlatishga huquq berish jarayoni. Ayrim veb-saytlar foydalanuvchilarga qo’shimcha xizmatlarni olish va pullik xizmatlarga obuna bo’lish uchun ro’yxatdan o’tishni, ya’ni o’zi haqida ayrim ma’lumotlarni kiritishni (anketa to’ldirishni) hamda login va parol olishni taklif qiladilar. Foydalanuvchi ro’yxatdan o’tgandan so’ng tizimda unga qayd yozuvi (account) yaratiladi va unda foydalanuvchiga tegishli axborotlar saqlanadi. Login va parolga ega bo’lish shartlari. Biror shaxs o’zining login va paroliga ega bo’lishi uchun u birinchidan axborot kommunikatsiya tizimida ruyxatdan o’tgan bo’lishi kerak va shundan so’ng u o’z logini va parolini o’zi hosil qilishi yoki tizim tomonidan berilgan login parolga ega bo’lishi mumkin. Login va parollar ma’lum uzunlikdagi belgilar ketma-ketligidan tashkil 219 topadi. Login va parollarning uzunligi va qiyinligi uning qanchalik xavfsizligini ya’ni buzib bo’lmasligini ta’minlaydi. Login va parolni buzish. Login va parolni buzish – bu buzg’unchining biror bir maqsad yo’lida axborot kommunikatsiya tizimi ob’ektlaridan foydalanish uchun qonuniy tarzda foydalanuvchilarga tegishli login va parollarini buzishdir. Bunda maxsus dastur yordamida login va parollar generatsiya qilib topiladi. Login va parollarning uzunligi bu jarayonning uzoq vaqt davom etishiga yoki generatsiya qilaolmasiligiga ishora bo’ladi. Login va parolni o’g’irlash. Login va parolni o’g’irlash – bu foydalanuvchilarning mahfiy ma’lumotlari bo’lgan login va parollarga ega bo’lish maqsadida amalga oshiriladigan internet firibgarligining bir turidir. Bu mashhur brendlar, masalan, ijtimoiy tarmoqlar, banklar va boshqa servislar nomidan elektron xatlarni ommaviy jo’natish yo’li orqali amalga oshiriladi. Xatda odatda tashqi ko’rinishi asl saytdan farq qilmaydigan saytga to’g’ri ishorat mavjud bo’ladi. Bunday saytga tashrif buyurgan foydalanuvchi firibgarga akkauntlar va bank hisob raqamlariga kira olishga ega bo’lishga imkon beruvchi muhim ma’lumotlarni bildirishi mumkin. Fishing – ijtimoiy injeneriyaning bir turi bo’lib, foydalanuvchilarning tarmoq xavfsizligi asoslarini bilmasligiga asoslangan. Jumladan, ko’pchilik oddiy faktni bilishmaydi: servislar qayd yozuvingiz ma’lumotlari, parol va shu kabi ma’lumotlarni yuborishni so’rab hech qachon xat yubormaydi. 220 VI bob. Ma’lumotlarni uzatish tarmoqlarida ma’lumotlarni himoyalash 25-Mavzu: Tarmoqlararo ekranlashtirilgan texnologiya Reja: 1. Tarmoqlar oraligi ekranlar haqida 2. Tarmoqlararo ekranlarning asosiy tashkil etuvchilari 3. Filtrlovchi marshrutizator Tarmoq texnologiyasining keng ko‘lamda qo‘llanishi natijasida umumiy resurslardan foydalanish imkonini beruvchi lokal tarmoqqa kompyuterlar birlashtirildi. Kliyent-server texnologiyasining tatbiq etilishi esa bu tarmoqni taqsimlangan hisoblash muhitiga aylantirdi. Tarmoqning xavfsizligi undagi barcha kompyuterlarning va tarmoq qurilmalarining xavfsizligi bilan aniqlanadi. Buzg‘unchi tarmoqning biror-bir tashkil etuvchisining ishini buzish orqali butun tarmoqni obro‘sizlantirishi mumkin. Zamonaviy telekommunikatsiya texnologiyalari lokal tarmoqlarni global tarmoqqa - Internetga ulash imkonini berdi. Internetning rivojlanishi xavfsizlikni ta’minlashni dolzarb masalaga aylantirdi va Internetga ulangan tarmoq va tizimlarda, qanday ma’lumotlarga ishlov berilishidan qat’iy nazar, xavfsizlik vositalari bo‘lishini taqozo etadi. Chunki, Internetning imkoniyatlaridan foydalanib, buzg‘unchi xavfsizlikni buzishni global masshtabda olib borishi mumkin. Internetga ulangan kompyuter tajovuz obyekti bo‘lsa, hujumni amalga oshirayotgan shaxsga uning qayerda (qo‘shni xonada yoki boshqa kontinentda) joylashgani katta ahamiyatga ega emas. Hamma foydalanayotgan tarmoqdan kelib chiqayotgan tahdidlarni blokirovkalash uchun «tarmoqlararo ekran» (Firewall) deb nomlanuvchi dasturiy va apparat-dasturiy vositalardan foydalaniladi. Odatda, alohida ajratilgan va himoyalangan KT «tarmoqlararo ekran» orqali hamma foydalanadigan tarmoqqa ulanadi. Tarmoqlararo ekran himoyalangan KTga kelib tushayotgan va undan chiqib ketayotgan axborotlarni nazorat qilish uchun qo‘llaniladi. Tarmoqlararo ekran quyidagi to‘rtta funksiyani bajaradi: - ma’lumotlarni filtrlash; - ekranlovchi agentlardan foydalanish; - manzillarni translatsiyalash; 221 - hodisalarni qayd qilish. Tarmoqlararo ekranning asosiy vazifasi (kirayotgan yoki chiqayotgan) trafikni filtrlashdan iborat. Korporativ tarmoqning himoyalanganlik darajasiga qarab filtrlashning turli qoidalari o‘rnatilishi mumkin. Filtrlash qoidalari filtrlar ketma-ketligini tanlash orqali amalga oshiriladi. Ushbu filtrlar o‘zidan keyingi filtrga yoki protokol sathiga ma’lumotlarni uzatilishiga ruxsat beradi yoki taqiqlaydi.Tarmoqlararo ekran filtrlashni kanallar, tarmoqlar, transport va amaliy sathlarda amalga oshiradi. Ekran qancha ko‘p sathni o‘z ichiga olsa, shuncha takomillashgan hisoblanadi. Tarmoqlararo ekranda, dasturiy vositachi vazifani bajaruvchi va subyekt va obyekt orasida ulanishni ta’minlovchi, so‘ngra axborotni qayd qilish va nazoratini amalga oshirib jo‘natuvchi, ekranlovchi agentlardan (proxy-serverlar) foydalaniladi. Ekranlovchi agentlarning qo‘shimcha vazifasi foydalanishga ruxsat berilgan subyektdan haqiqiy obyektni yashirishdan iborat. Ekranlovchi agentlarning o‘zaro aloqa ishtirok- chilariga ta’siri yo‘q. Tarmoqlararo ekranning manzillarni translatsiyalash funksiyasi haqiqiy ichki manzillarni tashqi abonentlardan yashirish uchun mo‘ljallangan. Bu tarmoq topologiyasini yashirish va agar himoyalangan tarmoq uchun yetarli miqdorda manzillar ajratilmagan bo‘lsa, yanada ko‘proq sondagi manzillardan foydalanishga imkon yaratadi.Tarmoqlararo ekran maxsus jurnallarda hodisalarni qayd qilib boradi. Biror aniq talab bo‘yicha ekranni sozlash orqali jurnallarni yuritish 222 VI bob. Ma’lumotlarni uzatish tarmoqlarida ma’lumotlarni himoyalash 26-Mavzu : Xususiy xavfsiz virtual tarmoqlari Reja: 1. Virtual shaxsiy tarmoqlar 2. Foydalanuvchi VPN ining afzalligi 3. Foydalanuvchi VPN bilan bog’liq muammolar Ekran simmetrik emas. U «tashqi» va «ichki» tushunchalarini farqlay oladi. Ekran ichki sohani nazoratsiz va adovatli bo‘lgan tashqi muhitdan himoyasini ta’minlab beradi. Shu bilan birga ekran himoyalangan tarmoq subyektlari tomonidan ommaviy tarmoq obyektlaridan foydalanishni cheklashni ham ta’minlaydi. Foydalanishga ruxsat berilgan subyektning vakolatlari buzilgan holatda uning ish faoliyati blokirovka qilinadi va barcha kerakli ma’lumotlar jurnalga yozib qo‘yiladi. Tarmoqlararo ekranlarga quyidagi zamonaviy talablar qo‘yiladi: 1. Asosiy talablar - bu ichki tarmoqning xavfsizlikni ta’minlash va tashqaridan ulanishlar va aloqa seanslarini to‘liq nazorat qilish. 2. Ekranlovchi tizim tashkilotning xavfsizlik siyosatini oddiy va to‘liq yuritish uchun quvvatli va moslanuvchan boshqarish vositalariga ega bo‘lmog‘i darkor. 3. Tarmoqlararo ekran lokal tarmoq foydalanuvchilariga s ezdir- masdan ishlashi va ular tomonidan ruxsat etilgan amallarni bajarishlariga xalaqit bermasligi lozim. 4. Tarmoqlararo ekran ko‘p miqdordagi murojaatlar bilan blokirovka qilib qo‘yishni va ishdan chiqishining oldini olish uchun, uning protsessori tez ishlay olish, pik rejimlarida kiruvchi va chiquvchi oqimlarni yetarli darajada samarali qayta ishlay olishga ulgurishi lozim. 5. Xavfsizlikni ta’minlash tizimi har qanday tashqi noqonuniy ta’sirlardan himoyalangan bo‘lishi lozim, chunki bu ta’sirlar tashkilotning konfedensial ma’lumotlarini ochish kaliti bo‘lishi mumkin. 6. Ekranni boshqaruv tizimi olisdagi filiallar uchun ham yagona xavfsizlik siyosatini yuritishni markazlashgan holda ta’minlash imkoniyatiga ega bo‘lmog‘i lozim. 7. Tarmoqlararo ekran foydalanuvchilarning tashqi ulanishlari orqali foydalanishga ruxsat berishning mualliflashtirish vositalariga ega bo‘lmog‘i kerak. Bu tashkilot xodimlarini xizmat safarida ham tarmoqdan foydalanishlariga imkon yaratadi. 223 VI bob. Ma’lumotlarni uzatish tarmoqlarida ma’lumotlarni himoyalash 27-Mavzu : VPN (Virtual shaxsiy tarmoq)tarmog’i Reja: 1. Himoyalangan virtual xususiy tarmoqlar 2. VPN – mijoz, VPN – serveri 3. VPN xavfsizlik shlyuzi Hozirgi paytda keng qo‘llanilayotgan optik tolali kabellar nur o‘tkazuv- chanlik xususiyati bilan farqlanadi. Optik tolali kabellarda plastmassa yoki kremniydan yasalgan tolalar nur o‘tkazmaydigan tashqi qobiq bilan o‘ralgan bo‘ladi. Ushbu aloqa vositasida elektr signallari nurga aylantirilib ma’lumot jo‘natiladi va teskarisi bajarilib axborot qabul qilinadi. Ushbu kabelda signal jo‘natish tezligi 3 Gbit/s ni tashkil qiladi. Dunyo hamjamiyati tomonidan to‘plangan barcha bilim manbalaridan to‘la foydalanish, kurrai zaminimizda ro‘y berayotgan voqea va hodisalardan hamda ilm-fan yangiliklaridan tezkor xabardor bo‘lish yoki ogoh etish uchun Global hisoblash to‘ri (GHT) dan foydalaniladi. GHT (WAN-Wide Area Network) bir necha 10 va 100 kv. km maydon hududlami birlashtiradi. GHT ichida axborot almashish - telekommunika- tsiya (grekcha tele - “uzoq” va lotincha communicato - “aloqa”) deb ataladi. Internet millionlab kompyuterlar vositasida lokal, hududiy va korporativ tarmoqlami birlashtirgan kommunikatsiyali to‘rdir. Zamonaviy kommunikatsiya vositalari tarkibiga yer usti radiorele uza- tuvchi stansiyalari va koinot sun’iy yo‘ldoshlari yordamida radioto‘lqinlar orqali amalga oshiriluvchi simsiz ma’lumot uzatish va qabul qilish qurilmalari kiradi. Tekislikdagi radioto‘lqinlami ko‘rish chegarasida har 50 km ma- sofada signallami kuchaytirish uchun retranslyatsiya stansiyalari orqali juda uzoq masofaga ma’lumotlar uzatiladi. Sun’iy yo‘ldoshlar o‘ta yuqori chas- totali radioto‘lqinlar bilan ish ko‘radi. Turli darajali orbitadagi kosmik stan- siyalar guruhlaridan keluvchi signallar yer yuzidagi parabolik antennalarda qabul qilinadi va kerakli manzillarga yuboriladi. Internet tizimida telekommunikatsiyaviy uzatish turli darajalarda amalga oshiriladi va foydalanuvchilaming o‘zaro aloqalari protokollar bilan tartibga solinadi. 224 VI bob. Ma’lumotlarni uzatish tarmoqlarida ma’lumotlarni himoyalash 28-Mavzu : Simsiz tarmoqlarda axborotlarni himoyalash Reja: 1. Virtual himoyalangan kanallarni qurish 2. Tarmoqlararo ekranlarning asosiy komponentlari Download 6.61 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|