Areallarning ko‘lami va shakli 4- arealda hayvonlarning tarqalishi va tur arealini

Areallarning ko‘lami va shakli
14
Areal ko‘lamiga xos bo‘lgan xususiyatlami arealda tarqalgan tur­
laming ekologik valentligi, tarqalish qobiliyati, yoshi, turning yangi
formalar hosil qilish qobiliyati kabi qator omillar belgilaydi. Areal
egallagan may don muayyan turning yashashi uchun qulay bo‘lgan
sharoitlami o ‘zida mujassamlashtirgan maydondan katta bo‘lishi
mumkin emas. Areali faqat bir oblast chegarasidagina uchraydigan turlar en
demiklar deyiladi. Areallaming shakli juda xilma-xil bo‘lib, areal shaklini aniqlaydigan omillar uning ko‘lamini ham aniqlaydi. Tog‘li hududlarda ko‘pchilik turlaming
areallari tog‘ tizmalari bo‘ylab cho‘ziladi va bu holat tizmalarda bir
xil sharoitlar mavjudligidan dalolat beradi.
15
Tur arealining chegarasi abiotik yoki biotik omillar bilan bel
gilanadi. Agarda tur o ‘z arealini kengaytirish jarayonida qandaydir kuchli raqibga duch kelsa yoki to‘siqqa uchrasa, turning tarqalishi
to‘xtaydi. Bunda raqib tur arealining chegarasi to‘siq vazifasini
o ‘taydi. Hayvonlaming hozirgi kundagi yer yuzida tarqalishini tushuntirish uchun paleontologik materiallarga va zamonaviy dalillarga tayaniladi. Immigrant turlar o ‘zlari uchun qulay sharoit mavjud
bo‘lganda, sonini oshirish va egallagan maydonini kengaytirish im
koniga ega bo‘lishgan. Masalan, Yevropa chug‘urchug‘i 65 yil ichida
AQSH, Kanada, Janubiy Afrika, Avstraliya va Yangi Zelandiyaga
tarqalishga ulgurgan.
Arealda hayvonlarning tarqalishi va tur arealini
o‘rganishning ahamiyati
16
Baliqlardan zog‘ora,
oq amur, do‘ngpeshona, leshch, ripus, ryapushka va boshqa turlami
iqlimlashtirish sohasida amalga oshirilgan tadbirlar iqtisodiy jihatdan
yuqori samara bermoqda. Suv havzalarining mahsuldorligini oshirish