Arqa miy fiziologiyasi. Arqa miydiń dúzilisi hám fiziologiyasi. Arqa miy nervları hám olardiń tu’inleri. Ótkiziwshi jolllari. Refleks. Reflektor oǵı. Arqa miy refleksleri
Download 67.73 Kb. Pdf ko'rish
|
|
Arqa miy fiziologiyasi. Arqa miydiń dúzilisi hám fiziologiyasi. Arqa miy nervları hám olardiń tu’inleri. Ótkiziwshi jolllari. Refleks. Reflektor oǵı. Arqa miy refleksleri. 1. Arqa miydiń dúzilisi hám áhmiyeti. Arqa mıy filogenetik tárepten MNT dıń áyyemgi bólegi esaplanadı. Ol organizmdiń barlıq quramalı háreketlerin basqarıwda qatnasadı. Bunnan tısqarı, dene qol-ayaq terisidagi ekstroretseptorlardan, proprioretseptorlardan hám derlik barlıq vistseroretseptorlardan kiretuǵın impul'slarni qabıl etedi. Arqa mıy bas muskullarınan tısqarı hámme sklet muskulların nerv menen támiyinleydi. Organizmdegi behisob háreket reakciyaları arqa miydiń reflektor arqa mıyı 8 - moyin, 12-tós 5-bel, 5-dumg'aza hám 1-3 quyrıq segmentlerden ibarat. Onıń 31 jup aldınǵı hám 31 jup arqa túbiri bar. Aldınǵı túbirlerden oraydan qochuvchi efferent talshıqlar, arqa túbirlerden bolsa orayǵa intiluvchi afferent talshıqlar ótken. Arqa mıy túbirlerinde afferent hám efferent talshıqlardıń bunday bólistiriliwin Sh. Bell hám F. Majandi jańalıq ashqan. Arqa túbirler degi talshıqlar sanı aldınǵı túbirlerden derlik eki ret kóp. Arqa miyadagi 13 mln ga jaqın neyronlardıń 3% i efferent, qalǵan 97% i aralıq yamasa interneyronlar bolıp tabıladı. Afferent neyronlardıń talshıqları MNT den tısqarı jaylasqan. 2. Orqamiyaningreflektorfunktsiyasi. Arqa miydiń tiykarǵı funktsiyasına reflektor iskerligi hám ótkeriwshi jol funktsiyası esaplanadı. Arqa mıy atqaratuǵın xızmetler sheńberi júdá keń. Ol derlik barlıq háreket reflekslarini júzege shıǵarıwda qatnasadı. Sidik ajıratıw hám jınıslıq iskerlik, tuwrı ishek iskerligi, defekatsiya hárekettiń turaqlılıǵındı saqlap turıw hám elementlar almasınıwın basqarıw, kópshilik qan tamırlardıń tonusini saqlaw menen baylanıslı reflekslarni júzege shıǵaradı. Arqa miydiń háreket hám tonik reflekslari teńiniń keńislikgi háreketlerin, dene bólimlerin bir-birine salıstırǵanda háreketlerin, jatıw, otırıw, tik turıwdı támiyinleydi. Spinal reflekslarning ko'pini jasalma jol menen payda etiw múmkin. Mısalı, shemirsheklerge tásir etińmasa, bul reflekslar tábiy sharayatta gúzetilmaydi. Biraq tábiy sharayatta shemirshek reflekslari ayriqsha tárzde júz boladı. Adam tik to'rganda jerdiń tartıw kúshi ayaqlardı dize bo'g'imlaridan ıyıwǵa qaratıladı. Nátiyjede sannıń tórt boshli muskulı sal cho'ziladi, nıqlasadı. Muskul sozılıp proprioritseptorlarni qozǵatadı hám olardan arqa miyaga barǵan impul'slar tórt boshli muskuldı qısqartiradi, bul bolsa ayaqlardı gewde salmaǵınan iyiliwine jol quymaydı. 3. Arqa miydiń ótkeriwshi f-si. Arqa miydiń tiykarǵı funktsiyalarınan biri bul impul'slarni ótkeriw yamasa o'zatish funktsiyası bolıp tabıladı. Bul nerv talshıqlardan shólkemlesken aq element tárepinen ámelge asıriladı. Receptorlardan qabıl informaciyanı arqa miyannig arqa hám de qaptal bólimlerindegi buylab ótkeriwshi jolları arqalı MNS dıń joqarı bólimlerine jetkeredi hám sonıń menen birge bul bólimlerden impul'slar tómen bólekke yohud jumısshı organlarǵa o'zatiladi. Funktsional qásiyetlerine kóre assotsiativ, komissural hám proektsion nerv talshıqlar óz-ara ayırmashılıq etiledi. 1. Assotsiativ talshıqlar - arqa miydiń bólek bólimleri segmentleri ortasındaǵı bir yoqlama baylanıstı ámelge asıradı. 2. Komissural talshıqlar - arqa miydiń keri tárepindegi uchastkalardıń funktsional baylanıslılıǵın baylanıstıradı. 3. Proektsion talshıqlar - arqa miyani bas mıy hám de onıń bólimleri menen óz-ara baylanısın támiyinleydi. Bul talshıqlar tiykarǵı ótkeriwshi jolların payda etedi, qaysıki bular orayǵa intiluvchi, afferent, sezuvchi hám oraydan qochuvchi efferent, háreketlendiriwshi neyronlar qatnasıwında ámelge asadı. Arqa mıy nerv sistemasınıń joqarıdaǵı bólimlerine kóteriluvchi hám tushuvchi ótkeriwshi jollar arqalı baylanısadı. Impul'slar muskul, shemirshek hám boylamlarining proprioretseptorlaridan MNS dıń joqarı bólimlerine arqa miydiń arqa ústinlerindegi Goll' hám Bir bólekx talshıqlarınıń qamtımları arqalı, bólekan qaptal ústinlerindegi Govers hám Fleksing talshıqları arqalı ótedi. Goll' hám Bir bólekx qamtımları uzınchoq miyada tawsıladı. Afferent joldıń 2 chi neyronı bulmannan baslanadı hám kesiliskennen keyin tolamusga baradı. Talamusda 3 chi neyron bolıp, onıń o'simtalari impul'slarni úlken yarım sharlar qabıqlog'iga ótkeredi. Tushuvchi jollar. MNS joqarı bólimlerin arqa miydiń effektor neyronları menen baylanıstıradı. Áne sonday traktlardan 0 piramidalı, rubrospinal, vestibulospinal hám retikulospinal traktlardı búydew múmkin. Piramidalı trakt. Úlken yarım sharlar qabıqlog'i háreket zonasınıń neyron aksonlaridan shólkemlesken. Uzınchoq miyaga barar eken, bul aksonlar orta miyaga, aralıq miyaga, retikulyar formatsiyaga júdá kóp muǵdarda kollatrallar beriledi. Piramidalı joldıń tiykarǵı funktsiyası bul erkin háreketlerdi orınlaw ushın jóneltiriletuǵın impul'slar esaplanadı. Ruprospinal trakt - orta mıy kletkaları aksonlaridan payda boladı. Olardıń bir bólegi miyachaga hám retikulyar formatsiyaga barsa, basqaları - arqa miyaga baradı. Bul trakttıń zárúrli áhmiyeti bul - muskullar tonusining hám noerkin háreketler koordinatsiyasın basqarıw bolıp tabıladı. Evolyutsiya processinde bul jol waqtınan burın payda bolǵan, paydalarda úlken rol' oynaydı. Vestibulospinal trakt.- uzınchoq miyada yotuvchi Deyters kletkaları o'simtalaridan dúziledi. Bul tarkt arqalı vestibulyar apparattan hám de miyachadan keliwshi impul'slar arqa miydiń aldınǵa shaqları motoneyronlariga o'zatiladi. Bul jol pútkilligi bo'zilsa keńislik minez-qulqlar koordinatsiyası hám de qaratsh sıyaqlı turmıslıq zárúrli funktsiyalar izdan shıǵadı. Piramidalı joldıń tiykarǵı funktsiyası bul erkin háreketlerdi orınlaw ushın jóneltiriletuǵın impul'slar esaplanadı. Ruprospinal trakt - orta mıy kletkaları aksonlaridan payda boladı. Olardıń bir bólegi miyachaga hám retikulyar formatsiyaga barsa, basqaları - arqa miyaga baradı. Bul trakttıń zárúrli áhmiyeti bul - muskullar tonusining hám noerkin háreketler koordinatsiyasın basqarıw bolıp tabıladı. Evolyutsiya processinde bul jol waqtınan burın payda bolǵan, paydalarda úlken rol' oynaydı. Vestibulospinal trakt.- uzınchoq miyada yotuvchi Deyters kletkaları o'simtalaridan dúziledi. Bul tarkt arqalı vestibulyar apparattan hám de miyachadan keliwshi impul'slar arqa miydiń aldınǵa shaqları motoneyronlariga o'zatiladi. Bul jol pútkilligi bo'zilsa keńislik minez-qulqlar koordinatsiyası hám de qaratsh sıyaqlı turmıslıq zárúrli funktsiyalar izdan shıǵadı. Piramidalı joldıń tiykarǵı funktsiyası bul erkin háreketlerdi orınlaw ushın jóneltiriletuǵın impul'slar esaplanadı. Ruprospinal trakt - orta mıy kletkaları aksonlaridan payda boladı. Olardıń bir bólegi miyachaga hám retikulyar formatsiyaga barsa, basqaları - arqa miyaga baradı. Bul trakttıń zárúrli áhmiyeti bul - muskullar tonusining hám noerkin háreketler koordinatsiyasın basqarıw bolıp tabıladı. Evolyutsiya processinde bul jol waqtınan burın payda bolǵan, paydalarda úlken rol' oynaydı. Vestibulospinal trakt.- uzınchoq miyada yotuvchi Deyters kletkaları o'simtalaridan dúziledi. Bul tarkt arqalı vestibulyar apparattan hám de miyachadan keliwshi impul'slar arqa miydiń aldınǵa shaqları motoneyronlariga o'zatiladi. Bul jol pútkilligi bo'zilsa keńislik minez-qulqlar koordinatsiyası hám de qaratsh sıyaqlı turmıslıq zárúrli funktsiyalar izdan shıǵadı. 4. Spinal esinkirew haqqında túsinik. Arqa miydiń keseine tolıq kesiliwi sút emizuvchi haywanlarda júdá dárdeserge - spinal esinkirewka alıp keledi. Јirqilgan jay astındaǵı segmentler nervleytuǵın dene bólimlerinde bir zamatdayoq qálegen háreketler ómirlik joǵaladı. Bul tarawlarda bayqaǵıshlar da pútkilley joǵalıp, hesh tiklenmeydi. Somatik hám vegetativ reflekslar joǵaladı. Bir-eki ay ishinde ziyanlanǵan orınnıń terisi qurib qızarib ketedi, temperaturası kóteriledi. Shunki tamır hám bózga simpatik oraylar tásiri susayadi, qan tamırları kengayadi, ter ajırasıwı azayadı. Gewdediń úlken bólegindegi qan tamırlar bır jola keńeyiwi áqibetinde arterial basım qáwipli dárejede tómenlep ketiwine sebep bolıwım múmkin. Arqa miydiń yarımı keseine qirqilsa, kesilgen tárepdegi muskullar láń boladı, muskul jaǵdayın hám awrıwdı seziw bo'ziladi, qan tamırlar da láń bolıp, keńeyip ketedi. Kapustaa-qarsı tárepdegi muskullardıń qálegen háreketleri saqlanıp qaladı, awrıwdı hám temperaturanı seziw joǵaladı. Taktil sezim denediń hár tárepinde de bir az pasayadi. Bul jaǵdaylar jıyındısı Broun-Sekar sindromi dep ataladı. Uzınchoq mıy jáne onıń funktsiyaları. (Varoliy ko'prigi). Uzınchoq mıy arqa miydiń dawamı retinde Varoliy ko'prigiga ótedi. MNT dıń bul eki bólegi funktsional kózqarastan bir pútkil struktura bolıp, keyingi mıy dep ataladı. keyingi miyadagi kúlreń element segmentlerge bóliniwi bólekan saqlanıp qalǵan bolsa -de, bul elementtıń tiykarǵı bólegi bir-birinen bóleklengen yadrolardan ibarat. Uzınchoq mıy hám Varoliy ko'prigi shegarasında esitiw hám vestibulyar nervler yadrosı, júz nervi yadrosı bolsa to'rsimon formatsiyaning kópir bóleginde jaylasqan. Bas mıy nervleri yadrolarınan tısqarı, keyingi mıy kúlreń statyasınıń bir bólegin Gol'' hám Bir bólekx qamtımları tawsılatuǵın neyronlardıń somalari quraydı. Keyingi miyada 8 jup oǵada zárúrli áhmiyetke iye yadrolar jaylasqan. Bul yadrolardı periferiya menen somatik hám vegetativ talshıqlar baylanıstırıp turadı. Keyingi miydiń aq statyasın arqa miyadan ótkeriwshi jollar bas mıy menen baylanıstıradı. Sonday eken keyingi mıy da reflektor, da ótkeriwshi jol xızmetlerge iye. 6. Keyin mıy reflekslari. Bul mıy bóliminde turmıslıq áhmiyetke iye bir qansha reflekslarning ayqulaqları tutasǵan. Bul reflekslar ishki organlar iskerligin basqarıwda úlken áhmiyetke iye. Bular gápine áwelembor dem alıwdı basqarıwshı reflekslar hám nápeske baylanıslı túshkiriw, jóteliw sıyaqlı qorǵaw reflekslari bolıp tabıladı. Dem alıw (inspiratsiya) hám dem shıǵarıw (ekspiratsiya) processlerin nápes orayı basqaradi, bul oray bolsa Varoliy ko'prigining joqarı shegarası menen o'zunroq miydiń tómengi bólegi ortası -retikulyar formatsiyaga tiyisli tarawda jaylasqan. Keyingi miydiń ekinshi zárúrli turmıslıq funktsiyası qan tamırlar háreketin basqarıwshı ekenligin tán alıw etiw kerek. Ol tórtinshi juwan qarın tubida úlkengine tarawdı iyelegen. Bul jerdegi neyronlardıń aksonlari arqa miydiń kópir segmentlerine túsip, simpatik nerv sistemasınıń preganglionar neyronlarında sinapslar payda etedi. Oraydan túsken impuls'lar simpatik neyronlardıń tonusini asırǵanda tamırlar daǵı tegis muskullardı qiskartiradi, tamır torayadi. Bul neyronlardıń sipatik neyronlarǵa tásiri sustlashganda, tamırlar kengayadi. Bunnan tısqarı, qan tamırlarınıń háreketin tamırlardıń ózinde jaylasqan xemo-hám mexanoretstorlarning tásiri de úlken. Nápes hám tamırlar oraylarınıń zaqım aliwi hayaonni apatqa alıp keledi. Uzınchoq miyada sonıń menen birge awqat shaynaw, jutıw, qo'sish, emiw hám basqa hazmga baylanıslı reflekslarni basqarıw orayı jaylasqan. Emiw refleksii ásirese sút emadigan balalar ushın júdá zárúrli bolıp tabıladı. Bul refleks erinlerde jaylasqan receptorlardan júzege shıǵadı. Afferent impuls'slar úshlıq nervdiń sezuvchi talshıqları arqalı, efferent impul'lar bolsa júz nervi menen til astı nerviniń motor talshıqları arqalı ótedi. Erinler, urt hám til háreketleri nátiyjesinde balanıń awız boslig'ida atmosfera basımına salıstırǵanda keri basım payda bolıp, ol suttiń onaning sút bózidan balanıń awız boslig'iga ótiwin támiyinleydi. Kózdi óshiriw de sol miydiń qorǵaw refleksi bolıp tabıladı. Keyingi mıy oraylarınıń iskerligi mudam uyqas. Mısalı, jutıw orayın alsaq ol qo'zg'alib, jutıwdı támiyinlegen waqıtta, nápes orayı tormozlanıp, dem alıw toqtaydı. Keri jaǵdayda, awqat bóleksheleri nápes jollarına ketib qalıw múmkin: Keyingi miydiń reflektor iskerligi júdá keń. Shunonchi, bul reflekslar arasında muskullar tonusini, denediń keńislikgi jaǵdayın mekeme etip turıwshı reflekslarning áhmiyeti qanshelli úlkenligin atap ótiw kerek. 7. Orta mıy funktsiyaları. Orta mıy Varoliy ko'prigi hám miyacha aldında jaylasqan. Onıń dorsal maydanın tórt tóbelik payda etedi. Tórt tóbelik aldınǵı hám keyingi dumboqchalardan ibarat. Tórt tóbeliktiń joqarı (aldınǵı ) dumboqlari qabıqloq astı ko'ruv orayı esaplanadı. Ol kóriw iskerligine baylanıslı ush refleksning júzege shıǵıwda qatnasadı. Bular : qarashıq refleksi, kóz akkomodatsiyasi hám kózler qanvergentsiyasi bolıp tabıladı. Kóz soqqalarining háreketleri júdá quramalı. Kóz soqqalarining gorizontal vertikal hám aylanba háreketlerin, qarashıq refleksni, kózlerdiń akkomadatsiyasi hám qanvergentsiyasini háreketlendiriwshi hám túte nervlerdiń orayları hám de o'zoqlashtiruvchi nerv yadrosı hám Dorshkevich yadrosı basqarib turadı. Tórt tóbeliktiń arqa dumboqlari esitiw tutasǵan oray bolıp tabıladı. Bul oray dawıs kiyatırǵan tárepti anıqlaw ushın zárúr bolǵan reflekslarni - qulaq sıpırasın, bas hám gewdeni jańa dawıs kiyatırǵan tárepke burıwda qatnasadı. Orta miydiń zárúrli yadrolardan biri qara substantsiya bolıp tabıladı. Ol mıy tiykarında jaylasqan targ'il dene hám aǵımtır yadro hám sonıń menen birge qızıl yadro hám deyters yadroları menen funktsional baylanısqan. Kora substantsiyani targ'il dene menen baylaw jollar ziyanlansa Parkinsov keselligi payda boladı. Bul kesellikte adamdıń nápes háreketleri hám mimikaning aynıwı, eriksiz titirew jaǵdayları payda boladı. Kora substantsiya awqat shaynaw hám jutıw reflekslarini basqarıw daǵı qatnasıwın bólek atap ótiw kerek. Orta miydiń qızıl yadrosı tushuvchi rubro-spinal jolları arqalı arqa mıy segmentlerine tutasadı jáne bul jerge keliwshi impul'slar jazıwshı muskullardıń al'fa hám gamma - motoneyronlarini qozǵatıp bukuvchilarnikini kerisinshe tormozlaydı. Yaǵnıy óz-ara baylanısqan qızıl hám Deyters yadroları bir-birin tormozlap turadı. Nátiyjede jazıwshı muskullar tonusi pasayadi. Bul eki yadronı baylanıstırǵan jollar kesilsa ayaq-qol, arqa, dumni jazıwshı muskullar tonusi keskin asıp ketedi, haywanda detserebratsion regidlik rawajlanadı. Deyters yadrosın qızıl yadrodıń tormozlaytuǵın tásirinen tek etilse, detserebratsion regidlik yuzagi keledi. Pıshıq hám ıytlarda bul jaǵday jazıwshı muskullar tonusining keskin asıp ketiwi menen kórinetuǵın boladı. Aqıbette haywan qol- ayaqların rosa o'zatadi, basın arqasına qayırıp, quyrıǵı kóterilip turadı. Haywan ayaqların ıyıw ushın ádewir kúsh sarplaydı. Kúsh menen iymeygen ayaǵın qoyıp jiberse taǵı jazıladı. Eger Deyters yadrosı elektr tokı menen kuydirilsa yamasa mıy bul yadrodan tómenlewden kesilsa, regidlik joǵaladı. Kizil yadro Deyters yadrosın tormozlaytuǵın impul'slar dáregi bolıwı menen birge sonıń menen birge miyacha hám bas mıy qabıqlog'ining motor salasından keliwshi tormozlaytuǵın impul'slarni ótkeriwshi oray ham bolıp tabıladı. Detsereobratsion regidlik reflektor jol menen payda bolatuǵın jaǵday. Onı muskullardıń proprioretseptorlaridan orayǵa intiluvchi impul'slar júzege shıǵaradı. Eger regidlikdagi haywandıń bir ayog'ini nervleytuǵın arqa miydiń sezuvchi túbirleri kesip taslansa, sol yoqdagi regidlik joǵaladı. Soǵan kóre tábiy sharayatta qızıl yadro arqa miydiń propritsentorilarni basqarib turıwshı tarawdıń dep búydewge tiykar bóle aladı. Adamda da orta mıy ziyanlansa, yohud qızıl yadro zálellansa regidlik payda boladı. Tek adamda jazıwshı muskullar emes, bálki bukuvchi muskullardıń tonusi asıp ketedi. Nawqas ayaq-qolın bukib denesine basıp, basın egip jatadı. 8. Mıy stvoli (ózegi) dıń tonik reflekslari. Háreketlerdi basqarıw daǵı qatnasıwı. Keńislik gewde jaǵdayın saqlaw (jatıw, otırıw, tik turıw ) hám háreket qılıw bir qarawda ápiwayı tuyulsa-de, aslini alǵanda, onıń ámelge asıwı xiyla quramalı. Bunıń zamirida nızamlı túrde izbe-iz júz bolatuǵın reflekslar jatadı. Basqasha aytqanda, bul reflekslar gewdediń keńislikgi jaǵdayına qaray muskullar tonusini qayta bóliwleydi. Buǵan baylanıslı, túrme-túr tonik reflekslarni dıqqat penen teksergen alım R. Magnus esaplanadı. Ol bunday reflekslarni eki gruppaǵa boladı. Birinshi gruppaǵa gewdediń keńislikgi arnawlı bir jaǵdayın támiyinleytuǵın - statikalıq reflekslar, ekinshi gruppaǵa gewdediń jılısıwı, háreketi nátiyjesinde júzege shıǵıs statokinetik reflekslar kiredi. Statikalıq reflekslar óz gezeginde pozotonik reflekslarga hám retleniw reflekslariga bólinedi. Olardı vestibular apparattan hám moyin muskulları propriortseptorlaridan mıy stvoliga keliwshi impul'slar payda etedi. Moyin tóbeik reflekslari. Bul reflekslarni detserebratsiyalangan hám labirintlari alıp taslanǵan haywanlar ústinde ótkerilgen tájiriybelerde tastıyıqlanǵan. Eger haywandı tort ayog'iga quyıp, basın tepaga kóterilse, aldınǵı ayaǵı daǵı jazıwshı muskullar tonusi asadı, keyingi ayaqları bolsa bukuvchi muskullar tonusi asadı. Haywan basın tómenge iyiwgende, keri ózgerisler júz beredi, yaǵnıy aldınǵı ayaqlardıń bukuvchi muskullarınıń tonusi asadı, arqa ayaqlarda bolsa jazıwshı muskullar «kuchayadi» (súwret). Eger pıshıqtıń basın shep yamasa ońǵa -qaratıp gewde teń salmaqlılıqı ózgertirilse, bas búrilgan tárepdegi ayaqlardıń jazıwshı muskulları tonusi asqan. Bas jaǵdayı qaysı tegislikte ózgertirilmasin, baribir muskullar tonusi bas tiykarı jaǵdayına keltirilmaguncha ózgergancha qolaveradi. Vestibulyar tonik refleks bolıp tabıladı. Bul tájiriybe labirintlari ziyanlanbaǵan, biraq bası gips jaǵa járdeminde háreket qılıw múmkinshiliginen juda etilgen haywanda gúzetiledi. Onıń ushın pıshıqtı qolǵa alıp, arqası hám bas tóbesi jerge qaratıladı. Bunda jazıwshı muskullar tonusi asıwı nátiyjesinde haywandıń tortala ayaǵı cho'ziladi. Bas hám arqası tepaga qaratılsa, jazıwshı muskullar tonusi kerisinshe pasayadi. Bul reflekslarni tábiy sharayatta saw haywanlarda da gúzetish múmkin. Retlew reflekslari. Retlew reflekslarini orta mıy júzege shıǵaradı. Joqarıdan uloqtirilgan pıshıq hawada neshe ret aylanbasın, jerge tort ayog'ida túsiwi jaqsı málim. Haywan ushın gewdediń keńislik oǵan tán bolǵan mo''tadil jaǵdayı bar. Tort ayoqli joqarı dárejede rawajlanǵan haywanlar ushın bas tóbesi hám arqası joqarıǵa qaratılǵan jaǵday mo''tadil esaplanadı. Bul jaǵday májbúran ózgertirilse de, haywan jaǵdayın o'nglab aladı. Jaǵdaydıń tikleniwin támiyinleytuǵın reflektor háreketlerdi (retlew reflekslari) júzege shıǵarıwda labirintlar, moyin muskulları hám gewdediń teri maydanı daǵı receptorları qatnasadı. Statokinetik reflekslar. Statokinetik reflekslar vestibular reflekslarning bir toparı. Bul reflekslar denediń keńislikgi háreket tezligi ózgergende jaǵdaynı saqlap qalıwǵa jóneltiriledi. Labirintning yarım sheńber kanalları daǵı endolimfaning háreketke kelip, bul jerdegi receptorlardı qozǵawı nátiyjesinde statokinetik reflekslar júzege shıǵadı. Avtobusning birdan háreketi, lifttiń joqarıǵa hám tómenge túsiwinde muskullar tonusi qayta bólistiriledi. Statokinetik reflekslarni júzege shıǵaratuǵın impul'slar vegetativ yadrolarǵa da tarqalıp, vestibulo - vegetativ reflekslarni payda etiwi múmkin. Bul reflekslar ishki aǵzalardıń iskerligi ózgeriwi menen kórinetuǵın boladı. Shunonchi, júrek oynab, qan basımı ózgeredi, as sińiriw sisteması háreketleri kúshayadi. adamdıń ko'ngli aynib qo'sish halları gúzetiledi. Vestibulo - vegetativ reflekslari kúshli bolǵan adamlar birpara tarawlarda, atap aytqanda, teńiz flotında, aviatsiyada, transportda islewi salmaqli keshedi. Sol tárepten alǵanda, mıy stvolining statokinetik reflekslarini úyreniw kásip tańlaw hám báǵdarlawda ámeliy áhmiyetke iye boladı, dep búydewge tiykar boladı. Qantrol savllar: 1. Arqa miydiń dúzilisi hám áhmiyetin aytıń? 2. Arqa mıy túbirleriniń qanday funktsional áhmiyeti bar? 3. Bell hám Majandi nızamın qanday túsinesiz? 4. Arqa miydiń ótkeriwshi funktsiyası degende neni túsinesiz? 5. Reflektor funktsiyasınıń yoriting. 6. Spinal esinkirew ne? 7. Keyingi miydiń qanday funktsiyaları bar? Tiykarǵı ádebiyatlar dizimi 1. Rajamurodov Z. T., Erejepov A. L. “Adam hám haywanlar fiziologiyasi” T.: Medicina. Kitap. 2010 y. 2. Nurıddinov. E. N. “Adam fiziologiyasi” T.: “A'loqachi” 2005 y. 353-357 bet 3. Almatov K. T., Allamuratov. Sh. I. “Adam hám haywanlar fiziologiyasi” T.: Universitet. 2004 y. 4. Xudoyberdiev. R. E., I. K. Axmedov. “Adam anatomiyasi” T.: “Ibn Sino” 1993 y. 5. Ahmedov. A. “Adam Anatomiyasi” T.: “Ekonomika finans” 2007 y. 6. R. Boxodirov “Adam anatomiyasi” T.: “Ózbekstan”, 2006 y. 7. I. K. Axmedov “Atlas adam anatomiyasi”T.: “Uzb. Milliy ensiklopediyasi”1998 y. 8. Human Anatomy and Physiology. Nege Assefa Alemaya University Yosief Tsige Jimma University Ín collaboration with the Ethiopia Public Health Training Initiative The Carter Center, the Ethiopia Ministry of Health, and the Ethiopia Ministry of Education 2003 159 -166 Elektron tálim resursları 1. www. tdpu. uz 2. www.pedagog. uz 3. www.physiology. ru/handbooks. html 4. www. curator. ru/e-books/b22. html Download 67.73 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|