arslikda Vatanimizning qadim zamonlardan to hozirgi davrgacha tgan lni necha mingyillik tarixi oliy quvyurtlariuchuntavsiyaetilgan" zbekiston tarixi" quv dasturi talablari doirasida yoritilgan

partiyalar 
Ijodiy 
uyushmalar 
Kasaba 
uyushmalari 
Xotin-qizlar, 
yoshlar, 
bolalar 
tashkilotlari 
va h.k. 
Nogironlar 
tashkilotlari 
Jamoat birlashmalari quyidagi 
maqsadlarda tuziladi: 
rliqarolik, siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy 
huquqlar va erkinliklami amalga oshirish 
vamuhofazaqilish; 
fuqarolarning faolligi va jamoatchilik 
ishlarini boshqarishda qatnashishini 
rivojlantirish; 
kasbiy va havaskorlik qiziqishlarni 
qondirish; ilmiy, texnik va badiiy ijodni 
rivojlantirish; 
aholining sogii ini saqlash, xayriya 
faoliyatida qatnashish; madaniy-ma'rifiy, 
jismoniy - so lomlashtirish va sport 
ishlarini tkazish; 
tabiatni. tarixiy va madaniy 
yodgorliklami himoya qilish; 
vatanparvarlik va insoniylik tarbiyasi; 
xalqaro aloqalami kengaytirish; 
tinchlik va xalqlar rtasidagi d stlikni 
mustahkamlash; 
qonunda taqiqlanmangan boshqa 
faoliyatni amalga oshirish. 
Tadbirkorlar 
uyushmalari 
«Nuroniy» 
jam armasi 
Diniy 
uyushmalar 
Jamoatchilik, 
xayriya va 
boshqa fondlar 
Kasb 
egalarining 
palatalari, 
hay'atlari va 
boshqa 
korporatsiyalari 
«Kamolot» 
YOIH 
Sinov savollari 
1991— yil 25-avgustdagi zbekiston Prezidentining qanday  f a r m o n i e i o n 
qilindi? 
. zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1991— yil 31-avgustda b lgan 
sessiyasida qanday huijatlar qabul qilindi? 
. zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi t risidagi Oliy Kengash 
Bayonoti haqida s zlab bering. 
Oliy Kengashning zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligini e'lon 
qilish t risidagi qarorining mazmunini bilasizmi? 
zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi asoslari t risidagi 
qonunni kutubxonadan toping va daftaringizga yozib oling. 
Mustaqillik t risidagi referendum va uning natijalarini bilasizmi? 
zbekiston Davlat mustaqilligini qoiga kiritishning tarixiy ahamiyati 
nimalardan iborat? 
416 
8. zbekiston Respublikasining Davlat bayro ini tasvirlab bering, u qanday 
hollarda k tariladi? 
9. zbckiston Respublikasining Davlat gerbini tasvirlang, undan qanday 
paytlarda foydalaniladi? 
10. zbekiston Respublikasining Davlat madhiyasini yoddan bilasizmi? 
11. zbekiston Respublikasinig Konstitutsiyasini ishlab chiqish, qabul qilish 
jarayonini tushuntirib bering. 
12. zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiningasosiytamoyillarinibilasizmi? 
13. zbekistonning ziga xos taraqqiyot yoiini ishlab chiqishda nimalar asos 
qilib olindi? 
14. zbekistonda milliy huquqiy davlat qurilishida qanday tamoyillarga asoslandi? 
15. zbekiston Respublikasi parlamenti - Oliy Majlisning tashkil topishi va 
faoliyati haqida s zlab bering. 
16. Vazirlar Mahkamasining tnzilishi. tarkibi, vazifalari haqida nimalarni 
bilasiz? 
17. zbekistonda qanday sud organlari faoliyat yuritmoqda? 
18. Mahalliy davlat hokimiyatining tuzilishi va uning vazifalari haqida s zlab 
bering. 
19. zbekistonda qanday vazirliklar va davlat q mitalari mavjud? 
20. zbekiston fuqarolarining huquqlari, erkinliklari, burchlarini bilasizmi? 
21. Ombudsman nima va qachon ta'sis etilgan? 
22. zbekistonning saylov tizimi haqida s zlab bering. 
23. zbekistonda qachon va qanday siyosiy partiyalar tuzilgan, ularning 
maqsadlari nimalardan iborat? 
24. zbekiston «Kamolot» yoshlar ijtimoiy harakati qachon tuzilgan. uning 
maqsadi nima? 
25. zbekistonda faoliyat yuritayotgan qanday jamoat birlashmalari va nodavlat 
tashkilotlarni bilasiz? 
27 - 367 
417 

XVII bob. MUSTAQILLIK YILLARIDA 
ZBEKISTONNING IQTISODIY, MA'NAVIY VA 
MADANIY TARAQQIYOTI 
Tayanch s z va iboralar: Iqtisodiy islohotlar. Strategik 
maqsadlar. Xususiylashlirish. Kichik va o 'rta biznes. Agrar islohotlar. 
Bozor infratuzihnasi. Mashinasozlik sanoati. Yoqil i mustaqilligi. 
alla mustaqiliigi. Ma'naviy islohotlar. Ma'naviy merosning 
tiklanishi. Diniy qatriyatlar. Madaniyat ravnaqi. Kadrlar tayyorlash 
milliy dasturi. Milliy istiqlol oyasi. 
Llqtisodiy islohotlar. Bozor munosabatlarining shakilanishi 
Mustaqillik yillarida iqtisodiy hayotimizda 
r y bergan yangilanish, tub zgarishni 
yoritishga kirishar ekanmiz, avvalo, cski 
mustabid tuzumdan bizga qanday iqtisodiyot 
meros b lib qolganligini eslaylik. 
zbekiston qaramlik davrida z tabiiy boyliklariga, yer-suv, r-
mon va boshqa resurslariga zi egalikqila olmasdi, iqtisodiy taraqqiyot 
y lini zi belgilay olmasdi. Respublika hududida qurilgan va faoliyat 
k rsatayotgan korxonalar markazga, uning manfaatlariga b ysun-
dirilgan edi. zbekiston rahbariyati, xalqi z hududida qancha 
mahsulot ishlab chiqarilayotgani, ular qayerda realizatsiya qilina-
yotgani va qancha daromad kcltirayotganidan bexabar edi. Moliya-
kredit, bank siyosati yuritishda qaram edi, zining milliy valyutasiga, 
valyuta jam armasiga ega emasdi. 
Aholi turmush darajasi jihatidan nochorlik, sobiq Ittifoq miq-
yosida eng oxirgi rinlardan biri meros b lib qolgan edi. Rossiya, 
Ukraina va Belorussiyadan farqli laroq, zbekiston aholisining 
deyarlik uchdan ikki qismi q l uchidatirikchilik qilardi. Eski mustabid 
tuzumdan tkir ijtimoiy, ekologik muammolar meros b lib qolgan 
edi. Mamlakatimiz aholisi yerning nihoyat darajada sh rlanishi, havo 
b shli i va suv zaxiralarining ifloslanganligi, radioaktiv ifloslanish, 
Orol dengizining qurib borishi oqibatida juda katta ekologik xavfga 
diich kclib qolgan cdi. 
«Bugun sha davr t risidagi haqiqatni xolisona ayiadigan 
h Isak, u zamondagi hayotimizni jahon tarixi va amaliyoti bilan 
418 
Mustabid tuzumdan 
qolgan iqtisodiy 
meros 
taqqoslaydigan boisak, shuni ochiq aytish kcrakki, u paytda 
zbckiston bir yoqlama iqtisodiyotga-markazga butunlay qaram, 
izdan chiqqan iqtisodiyotga cga boigan yarim mustamlaka 
mamlakat qatoriga aylangan cdi». 
Karimov I.A. zbekiston XXI asrga intilmoqda. T.: 
« zbekiston», 1999, 6-bct. 
Mustaqillik xalqimizni iqtisodiy zulm, mutelikdan ozod etdi, 
z yeri, yer osti boyliklari, suv, simlik va hayvonot dunyosi va 
boshqa tabiiy zaxiralariga t la egalik qilish huquqini berdi. Barcha 
mulk, korxonalar zbekiston tasarrufiga olindi, mustaqil iqtisodiy 
siyosat yuritish, z iqtisodiy taraqqiyot y lini zi belgilash erkinligi 
q lga kiritildi. 
Bozor iqtisodiyotiga tish yoii. Davlat mustaqilligi qoiga 
kiritilgach, /bckiston umumbashaiiy. jahon sivilizatsiyasining katta 
y liga tushib oldi. zbekiston bozor munosabatlarini shakllantirishni, 
milliy a analarga asoslangan z yoiini tanlab oldi. zbekistonda 
bozor munosabatlariga tishning ziga xos yoii ishlab chiqildi. Bu 
y lning asosiy qoidalari Prezident Islom Karimovning « zbekiston 
- bozor munosabatlariga tishning ziga xos yoii» nomli asarida, 
ma'ruza va nutqlarida asoslab berildi (besh tamoyil). Bu yoiga, 
birinchidan, xalqaro tajriba asos qilib olindi. Ikkinchidan, x jalik 
imkoniyatlari, shart-sharoitlari, eski tuzumdan merosb lib qolgan 
muammolar hisobga olindi. 
zbekistonda ijtimoiy y naltirilgan bozor iqtisodiyotini shakl-
lantirish uchun iqtisodiyotni tubdan isloh qilishga kirishildi. Avvalo, 
iqlisodiy islohotlarning quyidagi strategik maqsadlari belgilab olindi: 
• kishilar hayoti va faoliyati uchun zarur shart-sharoitlarni 
ta'minlaydigan iqtisodiy tizimni barpo ctish; 
• k p ukladli iqtisodiyotni yaratish; 
• xususiy mulkning davlat tomonidan himoya qilinishini 
ta'minlash; 
• korxonalar va fuqarolarga keng iqtisodiy erkinliklar berish; 
• iqtisodiyotda chuqur tarkibiy zgarishlar qilish va raqobat-
bardosh mahsulotlarni ishlab chiqarish; 
• jahon iqtisodiy tizimiga q shilib borish; 
• kishilarda yangicha iqtisodiy fikiiashni shakllantirish. 
419 

Islohotlarning huquqiy asoslari. Iqtisodiy islohotni amalga oshi-
rishning asosiy omillaridan biri bozor iqtisodiyotining huquqiy 
negizini yaratishdan iborat. Shuning uchun islohotlarning huquqiy 
asoslarini yaratishga alohida e^tibor berildi. 
Iqtisodiy sohaga tegishli b lgan 100 dan ortiq qonunlar qabul 
qilindi. Bu qonunlarni mazmun-mohiyati jihatidan bir qator y -
nalishlarga b lish mumkin. 
I. Mulkchilik munosabatlari va k p ukladli iqtisodiyotni shakl-
lantiruvchi qonunlar. Bu y nalish doirasida mulkchilik t risida, 
mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish t risida, 
ijara t risida, davlat uy-joy fondini xususiylashtirish t risida va 
boshqa qonunlar qabul qilindi. 
2. X jalik yuritishni tartibga soluvchi qonunlar, ya'ni xususiy-
lashtirish, mulkchilik, tadbirkorlik, korxonalar, fermer x jaligi, 
dehqon x jaligi, shirkat x jaligi t risida qonunlar qabul qilindi. 
Bozor infratuzilmasini yaratuvchi va uning faoliyatini tartibga solib 
turuvchi banklar va bank faoliyati, pul tizimi, tadbirkorlik, su urta, 
birjalar va birja faoliyati t risida, qimmatli qo ozlar va fond birjasi 
t risida va boshqa qonunlar qabul qilindi. Korxona bilan davlat 
rtasidagi, korxonalar rtasidagi munosabatlarni y lga q yuvchi, 
soliq tizimi, monopolistik faoliyatni cheklash, korxonalarning bankrot 
b lishi haqida qonunlar qabul qilindi, x jalik protsessual kodeksi 
ishlab chiqildi, x jalik sudi tuzildi. 
3. zbekistonning tashqi iqtisodiy faoliyatini belgilab beruvchi 
huquqiy normalar yaratildi. Tashqi iqtisodiy faoliyat t risida, chet 
el investitsiyalari t risida, zbekiston Respublikasining xalqaro 
shartnomalari t risida qabul qilingan qonunlar mamlakatimiz 
tashqi aloqalarining rivojlanishi tarixida yangi sahifa ochdi. 
Xususiylashtirish. 1991— yil 18-noyabrda qabul qilingan mulkni 
davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish t risidagi qonunga 
muvofiq, davlat mol-mulkni xususiylashtirish masalalari b yicha 
20 dan ortiq maxsus dasturlar ishlab chiqildi va ularni amalga oshirishga 
davlat boshchilik qildi. Xususiylashtirish jarayoni umumiy uy-joy 
fondini, savdo, mahalliy sanoat, xizmat k rsatish korxonalarini, 
qishloq x jalik mahsulotlarini tayyorlovchi x jaliklarni davlat 
tasarrufidan chiqarishdan boshlandi. Bu jarayon «kichik xususiy-
Iashtirish» deb nom oldi. 
420 
Kichik xususiylashtirish 1994— yildayoq tugallandi. Davlat 
ixtiyorida b lgan bir milliondan ortiq kvartira yoki davlat uy-joy 
fondining 95 foizdan ortiqro i fuqarolarning xususiy mulki b lib 
qoldi. Bunda har 3 kvartiraning bittasi egalariga imtiyozli shartlar 
bilan yoki bepul berildi. Urush faxriylari. qituvchilar, tibbiyot 
xodimlari, ilmiy xodimlar va ijodiy ziyolilarga kvartiralar bepul berildi. 
2002— yilga qadar Respublika uy-joy fondining 98 foizga yaqini 
xususiylashtirildi. 
Davlatga qarashli mulkni, korxonalarni xususiylashtirishga dav-
latning zi tashabbuskor b ldi va boshchilik qildi. Davlat mulkini 
xususiylashtirish boshlangandan keyin to 1994— yil oxirigacha 54 
mingga yaqin korxona va obyekt davlat tasarrufidan chiqarildi. Shular-
ning 18,4 mingtasi xususiy mulkka, 26,1 mingtasi aksiyadorlik, 8,7 
mingtasi jamoa, 661 tasi ijara korxonalariga aylandi. 
1994— yil 21-yanvarda e'lon qilingan «Iqtisodiy islohotlarni 
yanada chuqurlashtirish chora-tadbirlari t risida»gi va 1994— yil 
16-martda c'lon qilingan «Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va 
xususiylashtirish jarayonini yanada rivojlantirishning ustivor y na-
lishlari t risida»gi Prezident farmonlari xususiylashtirish jarayoniga 
yangi turtki b ldi. rta va yirik korxonalarni aksiyadorlik jamiyat-
lariga, ijara korxonalariga aylantira boshlandi, bu jarayonga aholi va 
chet ellik investorlar kengroq jalb qilindi. Davlat mulkini sotish b yicha 
kim oshdi savdolari va tanlovlar tashkil etildi. 2000-2005— yillarda 
jami 4660 ta davlat korxona va obyektiv xususiy mulkdorlarga sotildi. 
2004— yil boshlarida respublikamizda 1800 ta aksiyadorlik 
jamiyatlari faoliyat yuritdi, 1,2 mln.dan ortiq fuqaro aksiyalarga ega 
b ldi va ulardan daromad olmoqda. 
Kichik bi/ncs. Respublikada kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni 
davlat y li bilan q llab-quvvatlash uchun tadbirkorlikni rivojlan-
tirish fondi, kichik biznesni rivojlantirishga k maklashish fondi tuzil-
di, dunyodagi nufuzli banklarning sarmoyalari jalb etildi. Tadbirkorlar 
va biznesmenlarga maslahatlar bilan k maklashish maqsadida ncmis 
texnikaviy k maklashuv jamiyati zbekistonda kichik biznesni 
q llab-quwatlash markazini, Yevropa hamjamiyati komissiyasi 
amaiiy aloqalar markazini ochdilar. Markaziy Osiyodagi Amerika 
tadbirkorlik fondi va Markaziy Osiyodagi Buyuk Britaniya investitsiya 
fondi tadbirkorlarga zarur maslahatlarbilan k maklashdilar. Faqat 
421 

1999— yili kichik biznes korxonalariga Yevropa tiklanish va taraqqiyot 
banki, Osiyo taraqqiyot banki, Gcrmaniya tiklanish bankining 200 
mln AQSH dollaridan ortiq kredit mabla lari jalb etildi va zlashtirildi. 
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning mamlakat yalpi ichki 
mahsulotidagi salmo i 1991— yilda 1.5 foizni, 1999— yilda 12,6 
foizni tashkil etgan b lsa, 2005— yilda 38,2 foizga yetdi. 2005— yilda 
faoliyat yuritayotgan kichik biznes korxonalari soni 310 mingtaga 
yetdi. Faqat 2004— yilda bu sektor hisobiga 425 ming ish rinlari 
yaratildi. 2004— yil 1-oktabrida mazkur sektorda ish bilan band 
S bnnlar soni 6,4 irln. kishini yoki iqtisodiyoTda jami band b l-
ganlarning 65 loizini tashkil ctdi. 
Agrar islobotlar. Agrar islohotlarga ustuvorlik berildi. Negaki, 
rcspublika aholisining 62 foizi qishloqda yashaydi, qishloq x jaligida 
YalM ning 30 foizi, niamlakat valyuta tushumlarining 55 foizi 
shakllanadi. Agrar islohotlar natijasida qishloq x jaligidagi davlat 
tasarrufidagi mulkxususiylashtirildi. Bugungi kunda qishloq x jaligida 
nodavlat sektorining ulushi 100 foizni tashkil qilmoqda. 
Islohot yillarida odamlarga shaxsiy tomorqa uchun q shimcha 
ravishda 550 ming gektar su oriladigan yer ajratildi va shaxsiy 
tomorqa uchun bcrilgan ycr maydoni 700 ming gektarga yetdi, 9 
milliondan ortiq odam ana shu yer hosilidan foydalanmoqda. 
Qishloqda x jalik yuritishning maqbul shakllarini yaratishga alohida 
e'tibor berildi. Agrar islohotlarning dastlabki yillarida sovxoz va 
kolxozlar jamoa x jaliklariga aylantirilgan edi. Ammo ular x jalik 
yuritishda zlarini t Ia-t kis oqlamaganliklari tufayli mulk paylari 
asosida shirkatlarga aylantirildi.  1 9 9 9 - yilda 898 ta, 2000— yilda 856 
ta qishloq x jaligi korxonalari shirkatlarga aylantirildi. Ularning 
umumiy soni 2002— yilning 1 yanvari holatiga k ra, ruspublika 
b yicha 1900 taga yetdi, ularda 1 mln. 400 ming kishi shirkat a'zosi 
sifatida mehnat qildi. Agrar munosabatlar tizimida shirkat x jaligida 
paychilik asosiga qurilgan oila pudratiga keng rin berildi. 
Qishloq x jaligida fermer va dehqon x jaliklari salmoqli rin 
cgaiiamoqda. 2004— yilda fermer x jaliklari soni 85,5 mingdan ziyodni 
tashkil etdi. Bu turdagi x jaliklar don, kartoshka, sabzavot-poliz 
rnahsulotlari, g sht, sut, tuxum yetishtirishda tobora salmoqli rinni 
egallab qishloq x jalik ekinlarini yetishtiradigan asosiy ishlab 
chiqaruvchilarga aylanmoqda. 
422 
Qishloqda shaxsiy yordamchi x jaliklar dehqon x jaliklari sifatida 
qayta shakllandi. Dehqon x jaligi - bu oilaviy mayda tovar x jaligi 
b lib, tomorqa yer uchastkasi oila boshli iga umrbod meros qilib 
beriladi, mahsulotlar oila a'zolarining shaxsiy mehnati asosida 
yetishtiriladi va sotiladi. 2003— yilda 3,5 mln.dan ortiq dehqon x jaligi 
faoliyat yuritdi. Respublikada yetishtirilgan g shtning 93,7 foizi, 
sutning 95,9 foizi, kartoshkaning 90 foizi, sabzavot-poliz 
mahsulotlarining 70,3 foizi, tuxumning 53,5 foizi dehqon x jaliklari 
tomonidan tayyorlandi. 
2003— yilda respublikamiz qisbloq x jaligida ishlab chiqarilgan 
jami mahsulotlamiiig 22,2 foi/i shirkat x jaliklariga, 14,9 foizi 
fcrmcr x jaliklariga, 62,9 foizi dchqon x jaliklarida yctishtirildi. 
2005— yilda csa fcrmcr x jaliklarida 1 mlnilliondan ziyod kishi 
band b Idi, paxtanng 66%i, allaning 55%i fermer x jaliklarida 
yctishtirildi. 2006 yil birinchi yarmida 210 ta ixtisoslashlirilgan 
meva-sab/avotchilik va u/umchilik shirkat x jaliklari ncgizida 39 
ining fermcr x jaliklari tashkil etildi. Paxtachilik va allachilikda 
esa 447 shirkat fermcr x jaliklariga aylantirildi. 
Mustaqillik yillarida amalga oshirilgan agrar islohotlar natijasida 
qishloq hayoti yangilandi, dehqon va fermerning mehnatga 
munosabati, dunyoqarashi zgardi. Ular ycrning haqiqiy egasiga, 
z mchnati evaziga yetishtirgan mahsulotning egasiga aylanmoqda. 
Narxni erkinlashtirish. Iqtisodiy islohotlarning birinchi 
bosqichidayoq narxlar erkinlashtirildi. Bujarayon ijtimoiy larzalarsiz 
tdi. Ncgaki, davlatturli kompensatsiya jam armalari tuzdi, bolalar 
uchun nafaqalar joriy etdi, eng kam ish haqi, pensiya, nafaqalar 
vastipcndiyalar muntazam ravishda oshirib borildi. 
Narxni erkinlashtirish iqtisodiyotda raqobatchilik muhitini vujud-
ga keltirish bilan bevosita bo liq. 1992— yil avgust oyida zbekiston 
Respublikasining «Monopol faoliyatni cheklash t risida»gi 
qonuni kuchga kirdi. Bu qonun asosida raqobatchilikni rivojlantirishga 
qaratilgan bir qator normativ hujjatlar ishlab chiqildi va amalga 
oshirildi. Moliya vaziri tizimida tuzilgan Antimonopol va narx-navo 
siyosatini tkazish Bosh Boshqarmasi monopoliya mavqeyidagi 
korxonalarni belgilab, ularning mahsulotlari b yicha narxlarni va 
rentabellikni tartibga solib turibdi. 
423 

M I B o z o ^ islohotlarning muhim y na-
lishlaridan biri bozor infratuzihnasini yaratishdan iborat b ldi. 
Shu boisdan, rcspublikarnizda bozor munosabatlarini shakllan-
tirish va rivojlantirishga xizmat qiluvchi infratuzilmaning asosiy 
b inlari - turli muassasalar, tashkilotlar va korxonalar majmuasi 
yaratildi. Avvalambor, ishlab chiqarishga xizmat qiluvchi transport, 
aloqa, suv va energetika ta'minoti, y l va ombor x jaligi tuzilmalari 
yaratildi. X jalik yurituvchi sub'cktiar uchun xizmat qiluvchi 58 ta 
tovarlar va xomashyo birjalari, 24 ta bizncs inkubator, 496 ta auditorlik 
va konsalting firmalari, k plab savdo uylari, auksionlar, tijoratchilik 
idoralari, reklama flrmalari, savdo-sotiq va ularni nazorat qiluvchi 
davlat rnuassasalari tashkil etildi. 
Bozor numosabatlarini rivojlantirishda axborot infratuzilmasi 
alohida ahamiyatga ega. Shu boisdan, iqtisodiy faoliyat uchun zarur 
b lgan axborotlar, xabarlar va ma'!umotlarni t plovchi, umum-
lashtiruvchi vositalar, firmalar vujudga keldi. 
X jalik yurituvchi subyektlarni moliya-kredit munosabatlariga 
xizmat qiluvchi infratuzilma - yangi bank tizimi, z- zini kreditlash 
idoralari, su urta kompaniyalari, moliya kompaniyalari, soliq undirish 
idoralari, pul jam armalari yaratildi. 
Bozor iqtisodiyotiga xizmat qiluvchi bank-moliya tizimi yaratildi. 
2002— yilda 37 ta bank, shu jumladan, 13 ta xususiy bank faoliyat 
k rsatdi. Banklarning 17 tasi dunyodagi eng nufuzli banklar bilan 
korrespondentlik aloqalari rnatgan. 
Respublikada davlat ishtirokida tuzilgan bozor munosabatlariga 
xizmat qiluvchi «Kafolat», «Agrosu urta», « zbekinvest» kabi yirik 
su urta kompaniyasi faoliyat k rsatmoqda. K plab xususiy su urta 
kompaniyalari, shuningdek, xorijiy mamlakatlar bilan hamkorlikda 
ishlaydigan q shma su urta kompaniyalari ham vujudga keldi va moliya 
bozorida xizmat k rsatmoqda. 
Bozor iqtisodiyotiga tish sharoitida ish bilan bandlik masalasi 
jiddiy muammoga aylanadi. Negaki, iqtisodiy tizim zgarayotgan payt-
da malakasiz kishilargina emas, ma'lum ixtisosga ega b lgan xodim-
larga ham talab cheklanadi, ishsizlar toifasi kcngayadi. Bunday 
sharoitda ishsizlar sonining k payishiga y l q yrnaslik tadbirlari 
k rildi. Respublika b yicha 225 dan ortiq mehnat birjasini z ichiga 
oluvchi katta tarmoq barpo etildi. Har bir tumanda mehnat birjasi 
tashkil etildi. Ishsizlarni r yxatga olish, ularning kasbini zgartirish 
424 
mexanizmi yaratildi, ishsizlik b yicha nafaqa t lash y lga q yildi. 
Yangi ish rinlarini tashkil etishga e'tibor berildi. 1993— yilda res-
publikada 185,1 ming yangi ish rinlari tashkil etilgan b lsa, 1998— 
yilda bu k rsatkich 345,9 mingni tashkil ctdi yoki 1,8 marta k p 
ish rinlari yaratildi. 2000— yilda faqat kichik va xususiy biznes 
rivoji hisobiga 192,5 ming yangi ish rinlari yaratilgan b lsa, bu 
k rsatkich 2004— yilda 425 mingdan oshdi. 2006— yil 1-yanvarda 
iqtisodiyot sohasida band b lganlarning 77 foizi nodavlat sektor 
hissasiga l ri keldi. 
Iqtisodiy islohotlar borasida q yilgan yana bir muhim qadam -
1994 yil 1 iyuidan milliy valyutamiz-s mning muomalaga kiritilishi 
b ldi. Bu tadbir katta siyosiy ahamiyatga, e'tiborga molik, chunki 
o"z milliy valyutasiga cga b Imagan daviat chinakam mustaqil b la 
olmaydi. Respublika hukumati milliy valyuta qadrini mustahkamlash, 
uning erkin aylanishini taminlash choralarini amalga oshirib bordi. 
2003— yil 15-oktabrdan boshiab s m qisman konvertatsiyalanadigan 
valyuta maqomiga k tarildi.. 
Muxtasar qilib aytganda, mustaqillik yillarida amalga oshirilgan 
iqtisodiy islohotlar natijasida bozor iqtisodiyoti asoslari shakllandi. 
K p ukladli iqtisodiyotni, mulkdorlar tabaqasini shakllantirishdan 
iborat strategik vazifa amalda r yobga chiqdi. 2004— yii boshlarida 
respublikamizda mulkchilikning nodaviat sektori xususiy mulk egalari, 
fermer, shirkat va dehqon x jaliklari, aksiyadorhk jamiyatlari, q sh-
ma korxonalar, kooperativlar, jamoa mulki, mas'uliyati cheklangan 
jamiyatlar, jamoat tashkilotlari ulushi 90,2 foizga yetdi. Davlat ta-
sarrufidagi korxonalar ulushi esa 9,2 foizga tushdi. 
Iqtisodiyotda nodavlat sektorining ulushi, foiz hisobida 
D1990—yil 
S2006—yil 1-yanvar 
Yalpi ichki Sanoat Qisliloq Cbakana 
maxsulot x jaligi savdo 
425 

2. Iqtisodiyotning barqarorlashuvi va rivojlanishi 
Mustaqillikning dastlabki yillarida sanoat va qishloq x jalik 
mahsulotlari ishlab chiqarish tobora pasayib bordi, x jalik yuritish 
murakkablashib qolgan cdi. Buning sababi, zbekiston iqtisodiy 
jihatdan qaram b lib, korxonalari mustaqil x jalik yurita olmasdi, 
boshqa hududlarda joylashgan zavod, fabrikalardan keltiriladigan 
asbob-uskuna va butlovchi qismlarga butunlay qaram edi. Sobiq Ittifoq 
parchalangach, aloqalar uzildi. Natijada k pgina korxonalarda mahsulot 
ishlab chiqarish keskin kamaydi, ayrimlari t xtab qoldi. Shu boisdan, 
zbekistonda iqtisodiy tanglikdan chiqish, makroiqtisodiyotni 
barqarorlashtirish tadbiiiari k rildi. 
Makroiqtisodiyotni barqarorlashtirish uchun zbekiston iqtiso-
diyotda tarkibiy zgarishlar qilish, raqobatbardosh tovarlar ishlab 
chiqarishga qodir korxonalar qurish va buning uchun zarur 
investitsiyalar ajratish y llaridan bordi. Iqtisodiyotda tarkibiy zga-
rishlar uchun zarur mabla lar davlat budjeti va aholi jam armalari 
hisobidan ajratildi. 1994-2003— yillarda iqtisodiyotga jalb etilgan jami 
investitsiyalar 28,4 mlrd. AQSH dollarini tashkil etdi. 
Xalq x jaligi tarkibini qayta qurish inaqsadida chet el investitsi-
yasini jalbqilish choralari k rildi. «Chet c! investitsiyalari t g'risida», 
«Chet cllik investorlar huquqlarini kafolatlari va ularni himoya qilish 
choralari t risida»qonunlar qabul qihndi. Chet el investisiyasini 
zbekiston iqtisodiyotiga jalb qilish bevosita investisiyalar tarzida, 
davlat qarzlari, xalqaro moliya va iqtisodiy tashkilotlar, qarz beruvchi 
mamlakatiarning investitsiya yoki moliyaviy kredit resurslari shaklida 
amalga oshirildi. Iqtisodiyotga ktritilayotgan xorijiy investitsiya salmo i— 
yildan-yilga sib bordi. 1994-2003— yillarda respublika iqtisodiyotida 
zlashtirilgan chet el investitsiyalari hajmi 14 mlrd. AQSH dollarini 
tashkil etdi. Xorijiy investitsiyalar ishtirokida faoliyat k rsatayotgan 
korxonalar soni 2003— yilda 2087 taga yetdi. 2005— yilda oldingi 
yilga nisbatan iqtisodiyotga jalb qilingan t ridan-t ri xorijiy 
investitsiyalar va krcditlar hajmi 1,5 baravar k paydi.