Arxeologik tadqiqot uslubiyati

Arxeologik tadqiqot uslubiyati

• Arxeologiya yunoncha ἀρχαῖος — qadimgi va λόγος — so’z, ta’limot so’zlaridan tashkil topgan bo’lib, moddiy manbalar asosida insoniyatning tarixiy o’timishini o’rganuvchi fandir.

1767 yilda Gettingen universiteti professori Xristian Gottlib Geyni “Yunon va rimliklarning qadimgi san’ati arxeologiyasi” kursi bo’yicha ma’ruza o’qib, “arxeologiya” atamasini qaytadan muomalaga kiritadi. Lekin bu yunonlarning “arxeologiya” ga bergan ta’riflari singari keng qamrovli bo’lmay, faqat klassik san’at yodgorliklarini ta’riflash va klassifikatsiya qilish bilan cheklangan.

• Arxeologiya kishilik o’tmish tarixini moddiy manbalar asosida o’rganuvchi fan.

A. V. Artsixovskiy

• Arxеologiya – tarixning bir sohasi bo’lib, kishilik jamiyati o’tmishi va faoliyati xilma-xil izlarga, aksariyat hollarda moddiy yodgorliklarga, imkoniyat bo’lgan joyda esa yozma manbalarga, til, etnografiya, gеologiya, tuproqshunoslik, antropologiya, zoologiya, botanika va boshqa fanlar yutuqlariga tayanib o’rganuvchi fandir.

M. Е. Masson

Kristian Yurgensen Tomsen – daniyalik arxeolog
(1788-1865)
XVIII asrda arxeologiyaning fan sifatida rivojlanishi
1748 yilda R.Dj.Alkuberre rahbarligida 79 yilning 24 avgustida Vezuviy vulqonining otilishi natijasida halok bo’lgan Pompey va Gerkulanum shahar xarobalarining o’rganilishi boshlangan. Ushbu shaharning qoldiqlari ilk bor XV asr oxirida topilgan edi.
XIX asrda arxeologiyaning fan sifatida rivojlanishi
G. Leyyard tomonidan Ossuriya poytaxti Nineviyani o’rganilishi
1813 yilda daniyalik tarixchi V.Simonsen qadimgi davr - tosh, bronza va temir davriga bo’linishini taklif qildi
XIX asrning birinchi yarmida daniyalik arxeolog, Kopengagen muzeyining direktori X. Tomsen (1778-1865 yy) insoniyat tarixining 3 davrga - tosh, bronza va temir davrlariga bo’linishi haqidagi fikrni ilmiy asoslab berdi.
X. Tomsen tomonidan yaratilgan arxeologik davrlashtirishni boshqa daniyalik arxeolog I.Ya.Vorso (1821-1885 yy) rivojlantirdi. U neolit va bronza qabrlarini o’rgana turib, ulardagi dafn marosimlari va buyumlarning farqlanishiga e’tibor qaratdi.
Fransuz arxeologi G. Mortile qadimgi tosh qurollarning bir xil emasligiga e’tibor qaratdi - ularning ayrimlari qo’pol va primitiv, boshqalari mukammalroq. Shu asosda u paleolitni bir necha davrlarga ajratdi va ularga ilk topilmalarning joyi bo’yicha nom berdi.
XX asrda arxeologiyaning fan sifatida rivojlanishi
1991 yilda Avstriyadagi muzlikdan deyarli to’liq saqlanib qolgan qazilma olam qoldig’ining topilishi
1911 yilda qadimgi Amerika xalqi - inklarning shahri Machu Pikchu topildi.
1922 yilda Govard Karter tomonidan Tutanxamonning mashhur dahmasi topib, o’rganildi.
1961—1965 yillarda Djeyms Mellart tomonidan Chatal Guyukning o’rganilishi
1991 yilda Avstriyadagi muzlikdan deyarli to’liq saqlanib qolgan qazilma olam qoldig’ining topilishi

Govard Karter (1874-1939 yy) va u ochgan Tutanxamon maqbarasi

G.Karter ish ustida

Аrxeologik tadqiqotlar
bosqichlari
Qidiruv
Qazish
Dala-tadqiqot ishlari
Arxeologik tadqiqot
natijalarini nashr etish
Umumiy
Maqsadga
yo’naltirilgan
Yetishmayotgan
bo’g’inlarni
aniqlash
Sinash
Radiouglerod metodi
Каliy-аrgon metodi
Dendroxronologik metod
Аrxeomagnit metodi
Аrxeologik tadqiqot usullari
Geomagnit metodi
Ximiyaviy analiz
Radioucarbon metodi
Geologic metod

Dendroxronologik metod

Tanzaniyadagi Laetolidan topilgan oyoq izlari. Kaliy - argon usulida aniqlangan yoshi- 3,5- 3,8 mln. yil.

Каliy-аrgon metodi
Аrxeologik davrlashtirish
Palеolit
Ilk
palеolit
O’rta
palеolit
So’nggi
palеolit
Mеzolit
Nеolit
Enеolit
Bronza
Ибтидоий жамиятнинг даврлари, юртимиздан топиб ўрганилган манзилгоҳлар
Палеолит даври 3-2,5 млн.
12 минг йиллар
Илк босқичи 3-2,5 млн. 100 минг йиллар аввал. Селунғур ғори ёши- мил.авв 1,5 млн. Йил, Кўлбулоқ- ёши 200 минг йил
Ўрта босқичи 100-40 минг йиллар аввал Тешиктош, Омонқўтон, Қўтирбулоқ, Обираҳмат, Хўжахайр, Учтут, жами 50 тача макон топилган
Сўнгги босқичи мил.авв.
40-12 минг йиллар Самарқанд, Хўжа Ғор, Шуғнов, жами
30 тача макон топилган
Мезолит даври мил.авв. 12-7 минг йилликлар. Қўшилиш, Обишир, Мачай манзилгохлари, жами 100 тача макон топилган
Неолит даври мил.ав. 6-4 минг йилликар, Жойтун, Калтаминор, Сазағон, Учтут (неолит шаҳталари)
Энеолит даври мил.авв. 4 -3 минг йилликлар Замонбобо, Саразм
Бронза даври мил.авв. 3-2 минг йилликлар Сополлитепа, Жарқўрғон, Тозабоғёб, Чуст

tayyorrladi:Abdunorov umidjon fan nomi:arxeologiya