Arxeologiya fondi kolleksiyasi

Numizmatika kolleksiyasi
1899 yilda, muzey ochilgandan so'ng darhol numizmatika bo'limi tashkil etilib, uning asosini mahalliy aholi tomonidan taqdim etilgan Qo'qon xonligining mis tangalari tashkil etdi. O'sha paytda kolleksiyada 200 dan ortiq tanga bor edi.
 
1928-yilda Toshkentdagi O‘rta Osiyo muzeyi bilan yo‘lga qo‘yilgan hamkorlik tufayli muzeyning numizmatik kolleksiyasiga Romanovlar sulolasi davri kumush va mis tangalari hamda Ivan IV davri kumush tangalarining to‘liq kolleksiyasi – jami 87 dona kelib tushdi. Xuddi shu yili numizmatika fondi alohida to'plam sifatida ajralib turadi.
 
Keyinchalik 1939-yilda Buyuk Farg‘ona kanali qurilishi jarayonida topilgan tangalar muzey numizmatika to‘plamini to‘ldirib, muzey xodimlari N. G. Gorbunova va muzey xodimlari tomonidan olib borilgan arxeologik qazishmalar natijasida qadimiy qabrlardan topilgan Turgesh tipidagi tangalar to‘ldiriladi. 1951-1958 yillarda B. Z. Gamburg. kolleksiyani yanada boyitdi.
 
Ayni paytda muzeyning numizmatik kolleksiyasida 2—1-asrlarga oid Salavkiylar va Kushonlar davriga oid tangalar saqlanadi. Miloddan avvalgi e. va bizning eramizning boshlanishi; 7—8-asr turk xoqonlari tangalari; buxoroxudoliklar dirhamlari; Abbosiylar xalifaligi davrida muomalaga chiqarilgan tangalar; somoniylar, qoraxoniylar, temuriylar, Buxoro amirligi va Qoʻqon xonligi davrida zarb qilingan oltin, kumush, bronza, mis tangalar. Jamg‘armada 18-asrdan to hozirgi kungacha turli mamlakatlarda muomalada bo‘lgan boy tangalar kolleksiyasi ham mavjud. Namunalarning umumiy soni 8 mingdan ortiq.
 
Muzeyda to‘plangan mazkur to‘plam materiallari mamlakatimiz tarixining xronologiyasini aniqlash, tarixiy iqtisodiy va siyosiy jarayonlarni yoritish, tarixiy bilimlarni yosh avlodga yetkazishda moddiy manba bo‘lib xizmat qiladi.

Qo‘lyozma va hujjatlar kolleksiyasi

Ushbu kolleksiyaga muzey tashkillangan birinchi kunlardanoq asos solingan. Dastlab ikki dona er to‘g‘risidagi hujjat bilan boshlangan kolleksiya bugunga kelib o‘zida 11 000 donadan ziyod eksponatni mujjasam lashtirgan. Maxsus kolleksiya sifatida 1972 yildan buyon qayd etiladi.
 
Qo‘lyozma va hujjatlar kolleksiyasi qo‘lyozma va toshbosma asarlar, Qo‘qon xonlariga mansub yorliqlar, er – suv masalalariga doir qozilik hujjatlari, CHor Rossiyasi davrida chop etilgan kitoblar, statistik hisobotlar, XIX asr oxiri XX asr boshlaridagi Farg‘ona viloyati haqida ma’lumotlar beruvchi spravochnik va to‘plamlar, vodiyning tarixi, tabiati va foydali qazilmalariga doir ilmiy adabiyotlar, shuningdek, Farg‘ona viloyatining ijitimoiy-iqtisodiy va madaniy tarixi bilan bog‘liq esdaliklar, turli hujjatlardan iborat.
 
Qo‘lyozma va hujjatlar kolleksiyasining nodir namunalari sifatida XV asrda yozilgan er to‘g‘risidagi vasiqa, Qo‘qon xonlaridan Madalixon, SHeralixon va Xudoyorxonlar tomonidan berilgan yorliqlar, Hudoyorxonning Quroon kitobi, shariat masallariga doir «Al-Hidoya», «Muxtasar ul-viqoya» kitoblari yoki Hofiz SHeroziy, Abdurahmon Jomiy, Alisher Navoiy, Fuzuliy, Bedil va boshqa mahalliy shoirlar ijodiga mansub qo‘l¬yozma asarlarni sanab o‘tishimiz mumkin. XIX asr oxiri XX asr boshlaridagi Farg‘ona viloyatining statistik obzorlari ham muhim ahamiyat kasb etadi.
 
Xususan, Xudoyorxonning saroy kutubxonasidan keltirilgan, noma’lum hattot tomonidan mahalliy qoozga ko‘chirilgan Qur’on kitobi ushbu kollek siyaning eng nodir eksponati hisoblanib, u 507 betdan iborat. Bu qo‘lyozma ko‘fiy xatida san’atkorona ko‘chirilgan. Muqovasi teridan tayyorlangan va sarish tus dagi rangda qoliplangan. Qur’on sahifalarining 75 joyiga Xudoyorxonning «vaqf fisabilulloh» yozuvli muhri bosilgan. SHuninngdek, 36 ta kichik muhr bo‘ lib, unda ham «vaqf fisabilulloh 1287» deb, uning yozilgan sanasi ham ko‘rsatil gan. Oyatlar o‘rtasida 36 joyga oy tamg‘a, yoy, quyosh ramzlari tillo rangda bosil gan. 1763 ta mayda tamg‘asi va 816 joyda kichik yulduzlar aksi bo‘lib, bular tur li ranglarda did bilan bezatilgan.
 
Bulardan tashqari, chor Rossiyasi davrida chop etilgan, Farg‘ona vodiysi tarixi va tabiatiga oid V. P. Nalivkin, V. I. Kushelevkiy A. P. Fedchenko, I. V. Mushketov va M. A. Middendorf kabi tadqiqotchilarning asarlari noyob manba sifatida saqlanadi.
 
Ta’kidlab o‘tish joizki, Farg‘ona viloyat o‘lkashunoslik muzeyi halqaro miqyosdagi hamkorlikni yo‘lga qo‘ygan bo‘lib, bir tomondan ushbu kolleksiyada saq lanuvchi qozilik hujjatlari asosida Kioto (YAponiya) universiteti bilan birga va bevosita ularning homiyligida «Farg‘onaning XIX asr oxiri XX asr boshlari ga oid qozilik hujjatlari» nomli katalog chiqarayotgan bo‘lsa, ikkinchi tomondan «Farg‘ona muzeyining qo‘lyozma kitoblari» nomli katalog tayyorlash ustida fransiyalik mutaxassislar bilan birga ish olib bormoqda.
 
Farg‘ona viloyat o‘lkashunoslik muzeyi qo‘lyozma va hujjatlar kolletsiyasi nafaqat ushbu viloyatning balki, butun vodiyning uzoq va yaqin o‘tmishini o‘rganishda muhim ahamiyat kasb etadi.