Ashiq sabaq islenbesi

Globus, geografiyalıq atlas hám kartalardan ámeliyatda paydalana alıw kompetenciyasi: geografiyalıq izertlewler usılları ishinde kartografiyalıq usıl óz aldına áhmiyetke iye bolıwın túsindiredi hám túsindire aladı.
Sabaqtıń túri : Interaktiv, dástúriy emes
Sabaqtıń metodı : individual izleniw, soraw-juwap, kishi toparlarda jumıs islew, gúrrińlesiw.
Sabaqtı qurallandırıw :
a) Oqıtıwshıǵa : kompyuter, video proektor, siyasiy karta
b) Oqıwshılarǵa : Sabaqlıq, dápter, Karta, atlas
Sabaqtıń barısı:
I.Shólkemlestiriw: (2- minut)
- Sálemlesiw, qatnastı barlaw,
- Klass tazalıǵı hám tınıshlıǵın saqlaw
-Oqıwshılar dıqqatın sabaqqa qaratıw.
II.Úyge tapsırma soraw hám bekkemlew: ( 7 -minut)
Tema: Túrkmenstan Respublikası
Soraw-juwaplar:
Úyge tapsırma boyınsha oqıwshılar bilimin bahalaw:
1. Úyge tapsırmanı qay dárejede orınlaǵanlıǵına qarap.
2. Úyge tapsırmanı ózlestiriwine qaray 3, 4,5 bahada bahalaw
III.Taza tema túsindiriw : ( 12-minut)
Tema: Túrkmenstan Respublikası
Túrkmenstan Oraylıq Aziyanıń qubla-batıs bóliminde jaylasqan. Arqada Qazaqstan, arqa-shıǵısta Ózbekstan, qubla-shıǵısta Awǵanstan, qublada Iran menen shegaralas. Batısta Kaspiy teńizine tutas. Túrkmenstannıń ekonomikalıq geografiyalıq ornı qolay esaplanadı, sebebi respublika aymaǵınan Oraylıq hám Qubla-Batıs Aziya mámleketlerin baylanıstırıwshı temir jol hám avtomobil magistralları ótken. Sonday aq, Kaspiy teńizi arqalı Túrkmenstan Rossiya hám Kavkaz mámleketleri menen baylanısqan. Túrkmenstan – prezidentlik Respublika. Hákimshilik-aymaqlıq tárepten 5 wálayat hám 1 respublika áhmiyetindegi qaladan ibarat. Mámleket paytaxtı –Ashxabad qalası mámleket qublasında, Kopetdag taw dizbegi eteginde jaylasqan.

Túrkmenstan aymaǵın tiykarınan, keń tegislikler iyelegen hám onıń 80 % i nen aslamı Qaraqum shóline tuwrı keledi. Tawlar tek shegara boylap qubla hám shıǵıs aymaqlarında jaylasqan. Qubla taw hám taw aldı aymaqları seysmikalıq zonalıǵı menen ajıralıp turadı. Ashxabad qalasında 1948-jıl bolǵan jer silkiniw poyasta XX ásir dawamında júz bergen eń úlken apat keltirgen jer silkiniwlerden biri esaplanadı.

Túrkmenstannıń eń tiykarǵı mineral baylıqları tábiyiy gaz, neft hám túrli ximiyalıq duzlardan ibarat. Túrkmenstan tábiyiy gaz qorları boyınsha jáhán mámleketleri arasında 4-orında turadı.Shólli tegislikler úlken maydandı iyelegenligi ushın Túrkmenstan suwresurslarına bay emes. Respublikadaǵı eń iri suw deregi Ámiwdárya esaplanadı. Ámiwdáryadan toyınatuǵın Qaraqum kanalı (Qaraqumdárya) dúnyadaǵı eń iri suwǵarıw kanalı esaplanadı.

Túrkmenstan xalıq sanı boyınsha Oraylıq Aziyada sońǵı orındı iyeleydi. Mámlekette xalıqtıń tábiyiy kóbeyiwi jıllıq esapta 1,6 % ke teń. Oraylıq Aziya mámleketlerinen tek Qazaqstanda bul kórsetkish biraz tómenirek dárejede baqlanbaqta. Migraciya balansı unamsız bolıp, -0,1 % ke teń. Túrkmenstan xalqınıń 52 % i qalalarda jasaydı. Ashxabad qalasınıń xalqı 1 mln adamnan aslam. Paytaxttan basqa, Túrkmenabad, Dashoǵuz, Marı, Túrkmenbası qalaları respublikanıń eń úlken qalaları esaplanadı.

Xalıqtıń milliy quramında túrkmenlerdiń úlesi 85 % ten joqarı bolıp, xalıqtıń 10 % ke jaqın bólimin ózbekler quraydı. Ózbekler tiykarınan, mámleketimiz benen shegaralas bolǵan Dashoǵuz hám Lebap wálayatlarında jasaydı. Xalqınıń jaylasıwı mámlekettiń tábiyiy geografiyalıq ózgeshelikleri menen belgilenedi. Xalqı tiykarınan, Ámiwdárya, Murǵab hám Tejen dáryalarınıń boylarında, Kopetdag etegindegi tegislikte hám Kaspiy jaǵalarında jasaydı.

Túrkmenstan ekonomikasınıń tiykarın janılǵı-energetika hám ximiya sanaatı quraydı.Túrkmenstan tábiyiy gazdı qazıp alıw hám eksport etiw boyınsha dúnyanıń jetekshi 10 mámleketi qatarına kiredi. Gaz sanaatı mámleket byudjeti ushın eń úlken dáramat deregi esaplanadı. Neft hám neftti qayta islew sanaatı da Túrkmenstanda jaqsı rawajlanǵan. Janılǵı resursları menen jaqsı támiynlengenligi hám suw resurslarınıń jetispewshiligi sebepli respublikada elektr energiyası tek JESlerde islep shıǵarıladı. Túrkmenstan ximiya sanaatı mineral tóginler, mirabilit, kúkirt, yod hám basqa ónimlerdi úlken kólemde islep shıǵaradı. Sonday aq, Túrkmenstanda toqımashılıq, tigiwshilik, gilem toqıw sanaatı da ádewir jaqsı rawajlanǵan bolıp, mámlekettiń xalıqaralıq qánigelesiwine belgili dárejede tásir kórsetedi.

Awıl xojalıǵınıń tiykarǵı tarmaqları dán jetistiriw, paxtashılıq (ásirese, qımbat bahalı jińishke talshıqlı paxta jetistiriledi), júzim jetistiriw, qarakólshilik, jılqıshılıq, túyeshilik esaplanadı. Túrkmenstanda baǵılatuǵın Axalteke nasilli atları pútkil dúnyaǵa belgili bolıp, túrkmenlerdiń nıshanı hám maqtanıshı esaplanadı (84-súwret). Hátte respublika gerbinde de axalteke atı súwretlengen. Túrkmenstanda turizmdi rawajlandırıwǵa da úlken itibar berilmekte. Sońǵı jıllarda Kaspiy teńizi jaǵasında “Avaza” iri turistlik zonası qurıldı
IV.Taza temanı bekkemlew : ( 22 -minut)
- Karta oyını: Mámleket jer maydanları kontr kartası kórsetiledi, onı oqıwshılar tawıw kerek;
-Bilimińizdi sınap kóriń oyını: Tema boyınsha sorawlar beriledi hám olarǵa juwap beriw kerek boladı;
Taza tema boyınsha bahalaw :
Jeke hám komandalıq qatnasına, sabaqtı ózlestiriwine qaray hár bir oqıwshını názerden qaldırmay bahalaw. 3, 4, 5
V. Úyge tapsırma beriw : ( 2 -minut)
1. Tema boyınsha hámme tiykarǵi termin, túsiniklerdi bilip keliw.
2. Hár oqıwshı jeke tema boyınsha 5 sorawdan dúzip keliw
OTIBDO: