Асосий воситалар ҳисоби

5. Асосий воситалар амортизацияси (эскириши)
Амортизация асосий воситанинг фойдали хизмат муддати давомида амортизация қийматини мунтазам равишда тақсимлаш ва кўчириш кўринишида эскиришнинг қиймат ифодасидир. Асосий воситанинг амортизация қиймати тахмин қилинаётган тугатилиш қийматини чиқариб ташлаган ҳолда активнинг даст­лабки қиймати ёки молиявий ҳисоботларда кўрсатилган қиймат ўрнини босадиган бошқа қийматнинг суммасидир.
Асосий воситанинг эскириши билан амортизация ўртасида мустаҳкам алоқа бор. Бироқ, улар бир хил тушунчалар эмас. Эскириш асосий воситаларидан фойдаланиш вақтида уларнинг техник ишлаб чиқариш хоссаларини аста-секин йўқотиш жараёнини акс эттиради.
Амортизация анча мураккаб жараён бўлиб, истеъмол қилинган асосий воситалар қийматини уларнинг эскиришига мувофиқ равишда маҳсулот таннархига, давр ҳаражатларига ўтказиш, истеъмол қилинган асо­сий воситаларнинг ўрнини қоплаш мақсадида пул фондини жамғариш жараёнини акс эттиради. Демак, эскириш амортизациянинг дастлабки шарт-шароитидир.
Ўзбекистон Республикаси Солиқ Кодексининг 114-моддасига биноан асосий воситаларнинг амортизация нормалари қуйидагича белгиланган:

Асосий воситалар гуруҳлари	Амортизация нормаси
1.Енгил автомобиллар, такси, йўлларда фойдаланиладиган автотрактор техникаси, махсус асбоб-ускуна, инвентарь ва жиҳозлар, компьютерлар, периферия қурилмалари ва маълумотларни қайта ишлаш ускуналари	20 фоиз
2.Юк автомобиллари, автобуслар, махсус автомо­биллар ва автотиркамалар, саноатнинг барча тармоқлари, металл қуйиш корхонаси учун машиналар ва ускуналар, темирчилик-пресслаш ускуна­лари, қурилиш ускуналари, қишлоқ хўжалик машиналари ва ускуналари, офис учун мебель	15 фоиз
3.Темир йўл, денгиз, дарё ва ҳаво транспорта воситалари, куч-қувват берадиган машиналар ва ускуналар: иссиқлик-техника ускуналари, турбина ускуналари, электр двигателлари ва дизель генераторлар, электр узатиш ва алоқа қурилмалари, трубопроводлар	8 фоиз
4.Бинолар, иншоотлар ва иморатлар	5 фоиз
5.Бошқа гуруҳларга киритилмаган, амортизация қилинадиган активлар	10 фоиз

Асосий воситаларга эскириш ҳисоблашда "Асосий воситалар" номли 5-сон БҲМАга ҳамда Ўзбекистон Республикасининг Солиқ Кодексига амал қилиш лозим.

Қуйидаги асосий воситаларга амортизация ҳисобланмайди:

• 
  Ер;
  
• 
  Маҳсулдор ҳайвонлар, буқа ва ҳўкизлар;
  
• 
  Кутубхона фонди;
  
• 
  Бюджет ташкилотлари, шу жумладан, илмий-тадқиқот, конструкторлик ва технологик ташкилотларнинг воситалари;
  
• 
  Белгиланган тартибда консервацияга ўтказилган асосий воситалар;
  
• 
  Тўлиқ амортизацияланган асосий воситалар.
  

Узоқ муддатли ижара холларида ижарага олинган асосий воситалар бўйича амортизация ажратмаларини ижарага олувчи ўтказади. Қисқа муддатли ижарада амортизация ажратмаларини ижарага берувчи ҳисоблайди.
Амортизацияланувчи қиймат мунтазам равишда асо­сий воситани фойдали ишлатишнинг бутун даврига тақсимланади. Амортизация турли хил усулларни қўллаш усули билан амалга оширилади: