Asosiy anglash bosqichi. 1-ilova. Talabalar bilimi quyidagi savollar asosida aniqlanib va mustahkamlanib baholanadi

3. Berilgan so‘z ma’noli qismlarga to‘g‘ri ajratilgan qatorni aniqlang.
A) muvo-fiq-lashtirilgan. B) muvofiq-lashtir-il-gan. C) mu-vo-fiq-lash-tir-il-gan.
D) muvofiq-la-sh-tir-il-gan.
4. Qaysi qatorda –siz qo‘shimchasi so‘z o‘zgartiruvchi vazifasida qo‘llangan?
A) Odobni odobsizdan o‘rgan. B) U bu gapdan xabarsiz edi. C) Siz bebaho insonsiz.
D) Suvsiz hayot bo‘lmaydi.
5. Qarsak so‘zining o‘zagini toping.
A) qars B) qarsa C) qar D) qarsak
6. -boy, -cha, -l, -sh, -ish qo‘shimchalari vazifasiga ko‘ra qanday qo‘shimchalar?
A) so‘z yasovchi B) shakl hosil qiluvchi C) so‘z o‘zgartuvchi D) takroriy
7. –gach(-kach, -qach), -a(-y), -guncha (-kuncha) qo‘shimchalari vazifasiga ko‘ra qanday qo‘shimcha?
A) so‘z yasovchi B) so‘z o‘zgartiruvchi C) so‘z shakli yasovchi
D) sodda qo‘shimcha
8. Muomalalarimizni so‘zidagi yasovchi qo‘shimchalarni toping.
A) –lar B) –imiz C) –ni D) bu so‘z tub so‘z bo‘lib, yasovchi qo‘shimchasi yo‘q.
Darsga tayyorlanish uchun adabiyotlar ro‘yxati:
1. H.Jamolxonov.
Fonetik usul. Bu usulga ko‘ra, so‘zda fonetik o‘zgarish yuz berib, yangi so‘z hosil qilinadi. CHunonchi, so‘z urg‘usining o‘rnini almashtirish natijasida boshqa-boshqa so‘z turkumiga doir so‘zlar hosil bo‘lishi mumkin: yo‘zma – fe’l, yozma’ – sifat, su’zma – fe’l, suzma’ – ot, fi’zik – ot, fizi’k – sifat, akade’mik – ot, akademi’k – sifat va b.
Semantik usul. Bu usulga binoan, so‘z ma’nosida o‘zgarish ro‘y berib, ma’nosi boshqa-boshqa, shaklan o‘xshash yangi so‘z hosil bo‘ladi: kun – sutkaning yorug‘ qismi, kun - quyosh, planeta; ko‘k – osmon, ko‘k - havorangga o‘xshash rang, bir – son, birga, birdan, birda – ravish.
Fonetik va semantik usul hozirgi o‘zbek tili nuqtai nazaridan nofaol tarixiy so‘z yasash usullari deb qaraladi.
Abbreviatsiya usuli. Bu usulga ko‘ra, bir butun holda qo‘llanadigan to‘g‘ ri ma’noli turg‘un birikmalarning qismlari har xil yo‘l bilan qisqartirilib so‘z hosil qilinadi. Bu usul rus tilidan kirgan bo‘lib, qisqartma otlar shu usulda yasaladi: BMT – Birlashgan Millatlar Tashkiloti, MDH - Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi, ATS – Avtomatik telefon stantsiyasi, ToshMI – Toshkent Meditsina instituti, filfak – filologiya fakulteti, akademlitsey – akademik litsey, peduniversitet – pedagogika universiteti va b.