Asosiy qism marketing tadqiqotlarning ahamiyati, mazmuni va shakllari

1. Marketing tadqiqotlarning ahamiyati, mazmuni va shakllari
Marketing tadqiqotlar ma‘lumotlarni doimiy to’plash qayta ishlash va tahlil qilishga asoslangan marketing yechimlarni qabul qilish jarayonida noaniqlikni kamaytirish va xavf-xatarni minimallashtirishga imkon beradi. Marketing tadqiqotlarining boshlang’ich nuqtasi bu yechimga muhtoj bo’lgan muammoning xususiyatidan kelib chiqadigan maqsadlari va vazifalarning aniq shakllanishi.
Marketing tadqiqotlar jarayonida yechimga muhtoj bo’lgan muammolar to’g’risida to’liq axborot olish uchun qo’yidagi yondoShuvlarni birgalikda qo’llash zarur:

• 
  korxonaning ishlab-chiqarish va savdo faoliyati natijalarni tahlil qilish;
  
• 
  rahbar va mutaxassislarni ekspertlar tekshiruvidan o’tkazish;  marketing vazifalar bajarilishini nazorat qilish.
  

Belgilangan muammolar aniq shakllangan va detallashgan marketing tadqiqotlarning maqsadlarini bilishga imkon beradi. Aniq shakllangan maqsad tadqiqotlarning bosh yo’nalishlar va hajmlarni tanlash uchun xizmat qiladi. Tadqiqotning aniq vazifalarni shakllanishi maqsadni tushunishga ko’maklashadi va uning aniqligiga olib keladi, ya‘ni noaniqlikni yo’q qiladi.
Tadqiqot muammosini, maqsad va vazifalarning aniqlanishi ishchi bashorati ya‘ni marketing tadqiqotni o’tkazish orqali tekshirishga oid bo’lgan o’rganiladigan hodisa va jarayonlar o’rtasidagi aloqalarga va ahamiyatiga nisbatan bo’lgan tasavvurlarni shakllantirish imkoniyatini ta‘minlaydi.
Bashorat o’rganiladigan muammo bilan bevosita bog’liq bo’lishi va uning yechimi uchu nasos bo’lib xizmat qilishi kerak. Bundan tashqari, uni empirik material asosida tekshirish imkoniyatiga ega bo’lishi kerak. Bashoratning ikkita turi mavjud:

1. 
   bayon qiluvchi bashoratlar bu o’rganiladigan ob‘ektlar, hodisa va jarayonlarning muhim xossalari va tavsiflari to’g’risidagi asosiy tahminlar.
   
2. 
   tushuntiruvchi bashoratlar dalillar va xodisalar o’rtasida bo’lgan aloqalar va sababli-oqibatli bog’lanishi to’g’risidagi asosiy tahminlar.
   

Ishchi bashorat tadqiqot uchun zarur bo’lgan xilma-xil axborot manbalaridan olish mumkin bo’lgan ko’rsatkichlar tizimini shakllantirishga imkon beradi.
Axborot manbalarni ajratib olinishi zarur bo’lgan ma‘lumotlarni yuqori tezlik va samarali olish uchun zarur bo’ladi. Tadqiqotchilar o’z faoliyatini odatda ikkilamchi ma‘lumotlarni tahlildan boshlashadi; agar ular yetarli bo’lmasa, birlamchi ma‘lumotlarni to’play boshlaydilar.
Axborot to’plami jarayoni aniq tuzilma asosida amalga oshiriladi. Vaqt va qiymat cheklanganligi tufayli marketing tadqiqotlar odatda tanlov tavsilotga ega bo’ladi. Butunlikni ifoda etadigan maqsadli guruh (bosh butunlik) ning ayrim qismining tadqiqotini o’tkazish asosida butun guruhning yurish-turishi fikri va h.k.
to’g’risida xulosa berish mumkin.
Birlamchi axborotni tuplash jarayonida tanlash rejasini tuzish zarur, chunki u tadqiqot oldida turadigan maqsad va vazifalariga javob beradi. Buning uchun aniqlash kerak:

• 
  tanlash tarkibini: kuzatuvchi ob‘ektlar butunligi (iste‘molchilar, kompaniya xodimlari, dallollar va h.k.)ni ifoda etadigan tadqiqot ob‘ektini aniqlash;
  
• 
  tanlash tuzilishini: uni aniqlashda odatda ikkita taxminiy va determinallashgan yondoShuvdan foydalanadi. Taxminiy yondoShuv butunlikning qanday unsuri bo’lmasin, u aniq tahmin asosida tanlanish mumkinligini ifoda etadi. Amaliyotda eng oddiy va tarqalgan usuli bu oddiy tasodifiy tanlash, chunki bunda butunlikning har qaysi unsuri tadqiqot uchun tanlashning teng taxminiga ega bo’ladi.
  

Determinallashgan yondoShuv butunlikning unsurlarini tanlash qulaylik
(muloqat o’rnatish oddiyligi), yoki tadqiqotining qarori yoxud guruh tarkibi (butunlikning vakillik unsurlari)ga asoslangan usullar orqali amalga oshirilishini taxmin qiladi. Taxminiy tanlashning aniqligi yuqori, lekin u determinallashgan usuldan ancha murakkab va qimmat:
Tanlash hajmi, ya‘ni tanlanadigan butunlikning unsurlar miqdori (suroq qilinadigan odamlar soni). Tanlash hajmi qancha ko’p bo’lsa, uning ishonchligi Shunga yuqori va tadqiqot o’tkazish harajatlari qimmatlashadi. Lekin, yanada aniq natijalari erishish uchun tanlash paytida ko’p odamlarni so’roq qilish talab qilinmaydi. Tanlash tarkibi to’g’ri aniqlanganda, uning to’g’riligi, agar hajmi butunlikning 1 % dan yuqori bo’lmasa ham, ta‘minlanishi mumkin.
To’plangan axborot tahlili uni o’rganish, har xil usul va uslublar yordamida, hamda olingan axborot to’plamidan zaruriy ma‘lumotlarni ajratib olishidan iborat.
Tadqiqot natijalarni tavsiya etish tahlil natijalaridan kelib chiqadigan va qo’yilgan muammoni yechishga qaratilgan xulosa va tavsillarni ishlab chiqishdan iborat.
Tadqiqot natijalari asosida mutanosib marketing tadbirlar ishlab chiqariladi. Masalan, agar turistik mahsulot sotish hajmi pasayishning asosiy sababini oliy sifatli xizmatlarni ko’rsatuvchi firma kabi turistik korxonaning obru-e‘tibori yo’qligi bo’lganini ko’rsatsa, bunda marketing tadbirlarning eng tahminiy yo’nalishi salohiyatli mijozlar uchun firmaning jozibali taasurotni shakllantirishda namoyon bo’lar edi.
Marketing tadqiqotlar natijalari o’tkazilgan tadqiqotning mazmunini qisqacha izohda yoki yuqori darajali ko’rgazma shaklda ifodalash mumkin. Marketing vaziyatni yaxshilash esa asoslangan xulosa va tavsiyalardan iborat to’liq ilmiy hisobot ko’rinishida namoyon qilish mumkin. Hisobotning tuzilishi qo’yidagi bo’limlardan iborat.

• 
  x ulosa va tavsiyalar;
  

Xulosalar va tavsiyalar

• 
  hisobot
  

• 
  qo’shimcha ma‘lumotlar
  

Qo’shimchalar (jadvallar, grafiklar, so’rov
varaqlari)