“Assesment”

Alǵashqı jámáát hám tsivilizatsiya.
Joba:

1. Qáwimler awqamlarınıń payda bolıwı.

2. Qatlamlıq jámiyettiń payda bola baslawı hám bul processtiń bir tegis rawajlanbawı.
3. Eneolit dáwiriniń ózine tán ózgeshelikleri..


Tayanısh sózler: awıl xojalıǵı tarawinıń rawajlanıwı, qáwimler awqamı, diyqanshılıq, sharwashılıq, qatlamlıq jámáát, antropogenez, áyyemgi dúnya, tariyxıy dáwirlestiriw, jámiyetlik-ekonomikalıq hám de siyasiy processler, etnikalıq hám xojalıq baylanısları, alǵashqı diniy kóz aldına keltiriwler, arxeologiyalıq mámleketlestiriw, eneolit dáwiri, arxeologiyalıq estelikler, mıs qurallar, ashılıwlar.

1.Neolit dáwiriniń sońǵı basqıshı hám jez dáwiriniń baslarında ana ruwshılıq jámáátiniń óndiris kúshleriniń rawajlanıwında úlken ózgerisler júz berdi. Sharwashılıq, gúnde menen jer aydaw, balıq uslaw, metalldı ápiwayı usılda qayta islew payda boldı. Nátiyjede hayallardıń xojalıqtı júrgiziwdegi roli páseńlep, erkeklerdiń roli arttı. Adamlar tábiyat kúshlerine qarsı gúresiw ushın hár túrli qurallardan paydalandı. Erkekler ózleri tapqan baylıqların ulıwma jámáátke emes, al óz balalarına beriwge umtıldı. Usılay etip matriatxat dáwirinen patriarxat dáwirine ótti, urıwshılıq shańaraqlarǵa ata basshılıq etetuǵın boldı. Ata urıwı tiykarında úlken patriarxat shańaraqlar quraldı. Patriarxat shańaraqta urıwshılıq dúziminiń qaldıǵı saqlanıp qalǵan bolsa da, onıń ıdırap atırǵanlıǵı bilinip turatuǵin edi. Turaqlı neke payda bolıwı menen hayal adam erkek turǵan jerge barıp jasaytuǵın boldı. Balalar ata atınıń hám menshiginiń miyrasxorı boldı, úyde atanıń húkimdarlıǵı kelip shıqtı.

1. Qáwimler awqamlarınıń payda bolıwı. Qáwimler aralıq xojalıq hám mádeniy baylanıslardıń rawajlanıwı sebepli etnikalıq birliklerdiń jańa forması – elat payda boldı. Nátiyjede qatlamlar hám mámleketler payda boldı. Urıw-qáwim baslıqlarınan mámekettiń hákimayatı shólkemlese basladı.
Dáslepki dáwirlerde alǵashqı adamlar jartaslarda kórinip jatqan shaqmaqtaslardı sındırıp alǵan. Keyin ala shaqmaqtastı izlestirip taw, tawdıń janbawırlarınan shaqmaq taslardı qazıp alǵan. Olar neolit dáwirinde bolsa shiyki zattı alıw ushın 5,5 hám 5 metrlik uralardı qazǵan. Kerekli shiyki zattı alıw ushın ura (shaxta)nıń tómengi bóliminen hár tárepleme qosımsha jollardi ashıp barǵan. Uralar arnawlı tas, súyek hám aǵashtan jasalǵan bel tárizli qurallar járdeminde qazılǵan. Uralardıń diywallarındaǵı belshelerdiń izleri elege shekem óshpegen. Uranı qazǵan waqıtta iske jaramlı shiyki zatqa duslassa, kánshiler olardı tas baltalar járdeminde qazip alǵan. Sonday-aq, ol jerde ot jaǵıp tastı qızdırǵan hám suwıq suw quyıp, jarıp jibergen. Olar kereginshe shiyki zattan alıp, keyin ala uralardıń awzın domalaq taslar menen jawıp qoyǵan. Arxeologlar bul jerde 100 den artıq bunday ózine tán ura-shaxtalardı tapqan, olardıń 35 i Úshtut shaxtasında úyrenilgen. Úshtut jarında ushırasqan shaxtalar tek neolit dáwiriniń esteliklerinde kórinedi.
Orta Aziyada, sonıń ishinde Ózbekstanda reńli boyawlar-oqra menen islengen súwretler júdá kem ushırasadı. Tiykarınan urıp oyıw, sızıw usılı menen islengen súwretler, yaǵnıy petroglifler júdá keń tarqalǵan.