Astonomik kuzatishlar asosida joyning geografik kengligini aniqlash. Yoritgichlarning kulminatsiyasi va kulminatsiya balandliklari. Kalendarlar. Reja

Aim.uz

Astonomik kuzatishlar asosida joyning geografik kengligini aniqlash. Yoritgichlarning kulminatsiyasi va kulminatsiya balandliklari. Kalendarlar.
Reja:

1. 
   Astonomik kuzatishlar asosida joyning geografik kengligini aniqlash.
   
2. 
   Yoritgichlarning kulminatsiyasi va kulminatsiya balandliklari.
   
3. 
   Vaqtni o’lchashning asoslari. Kalendarlar. Umar Hayyom kalendarlari.
   

Ma’lum bir joyning geografik kengligi – φ, o’sha joyda olam qutbining gorizontdan balandligiga teng bo’ladi Masalan Toshkentda olam qutbining balandligi taxminan 41⁰ ga tengligidan, Toshkentning geografik kengligi 41⁰ ga teng bo’ladi degan xulosa qilish mumkin.
Yoritkichlarning osmon meridianini kesib o`tish hodisasi ularning kulminatsiyalari deyiladi. Yuqori kulminatsiyada yoritkichning balandligi eng katta, quyi kulminatsiyada eng kichik qiymatga ega bo`ladi. Kulminatsiyalar orasida o`tadigan vaqt yarim sutkaga teng.
Yulduzlar har sutkada olam o`qi atrofida gorizont ustida ekvatorga paralel bo`lgan aylanalar chizadi. Bunda har bir yoritkich bir sutkada osmon meridianini ikki marta kesib o`tadi (8-rasm). Yoritkichlarning osmon meridianidan o`tish hodisalari kulminatsiyalar deyiladi. Yuqori kulminatsiyada yoritkichning balandligi eng katta, quyi kulminatsiyada eng kichik qiymatga ega bo`ladi. Kulminatsiyalar orasida o`tadigan vaqt yarim sutkaga teng.
Ma`lum φ geografik kenglikda botmaydigan M yoritkichning (8-rasm) ikkala kulminatsiyasi gorizont ustida ko`rinadi, chiqadigan va botadigan yulduzlarning (M<sub>1</sub>, M<sub>2</sub>, M<sub>3</sub>) quyi kulminatsiyasi gorizont ostida, shimoliy nuqta ostida sodir bo`ladi. Osmon ekvatoridan janubga tomon uzoqda joylashgan yorikich M₄ ning ikkala kulminattsiyasi ham ko`rinmasligi mumkin (chiqmaydigan yoritkich).