At fakulteti «Tasdiqlayman» Milliy libos va san’at fakulteti dekani A. Turakulov

Kurs ishining maqsadi: Talabalarga psixologiyani o’qitishning an’anviy talim metodi haqida umumiy ma'lumotlar va ularning o'ziga xos xususiyatlarini tushuntirish, ular yordamida dasturi tuzishni va uni o‘qiy olishni o‘rgatish orqali talabalarni psixologiya fanlariga qiziqishlarini yanada oshirish.
Kurs ishining vazifasi: Bo’lajak psixologiya o’qituvchilariga an’anviy talim metodi bo’yicha tayyorgarlik tizimi mazmunining nazariy va amaliy holatini o‘rganish va tahlil qilish; -talabalarga turli loyihalarni tasvirlashdagi o’ziga xos xususiyatlarni va ularning turlari haqida tushunchalar berish va takomillashtirish; - talabalarning mavzu yuzasidan bilim, ko'nikma va malakasini shakllantirish.
Kurs ishining ob’yekti: Oliy ta’lim tizimida “Psixologiya” bakalavriyat ta’lim yo‘nalishi talabalariga nazariy va amaliy ta’lim berish jarayoni.
Kurs ishining predmeti: Bo‘lajak psixologlarni tayyorlash
bo‘yicha tahsil olayotgan talabalarning psixologlik ilmini egallash
jarayonidagi ta’lim mazmuni va texnologiyasi.
Kurs ishining tuzilishi va tarkibi: Kurs ishi kirish, ikki bob, to’rt paragraf,
xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.

I BOB. ETNIK NIZOLARNING TURLARI. MADANIYAT VA TARIXIY NIZOLAR

1. 
   Etnik nizolarning turlari
   

Etnik nizolarning turlaridan biri dolzarb muammolari ko'p yillar davomida jamiyatning etnik nizolar bor. ta'lim va bugungi kunda sayyoramizda yashayotgan odamlar ko'pchilik savodxonligi qaramay, teri rangi, farqlar ko'z shakli shunday qilib, va tinchlik ular o'rtasida turib, to'sqinlik qilish davom etmoqda. millatlararo farqlar paydo hissa omillar bir qator belgilaydi. Eng tez-tez ular yirik shaharlarda paydo qaerda turli millat yoshlar ko'p.Garchi xar bir inson maʼlum darajada mustakil yashash va faollik kursatishiga ega bulsa xam, lekin xayotda u fakat uz xoxishi va tushunchasi bilan yashab kolmay, shuning bilan birgalikda uzi yashab turgan sotsial muxit va uzi mansub bulgan xalkning tajriba, bilim va eʼtikodlarini xam uzlashtirib boradi. Chunki odam uzi yashab turgan sotsial muxitdan butunlay chikib ketib yashay olmaydi.
1. yomonlashib iqtisodiy vaziyat. Odatda, bu aholining turli qatlamlari o'rtasida kelishmovchiliklar va adovat bilan birga bo'ladi.
2. yo'qligi aholi o'rtasida munosabatlarni tartibga solishdan.
3. provokatsion yoki bemulohaza so'zlar (so'zlar), siyosatchilar, ruhoniylar va media.
4. Inter-etnik nizo va urushlar.
5. diniy murosasizlik.
Bola fakat milliy muxitda yashab turgandagina shu millat va elatga xos bulgan xususiyatlarni egallab, ayni millat vakili bula oladi. Bolaning ontogenetik tarakkiyoti davrida tashki xatti-xarakatlarni botiniy yaʼni, “akliy” xususiyatlarga aylanishi davrida unda milliy psixologik kiyofa asoslari shakllana boshlaydi.
Individning ijtimoiylashishi, milliylashishi ona tilini uzlashtirish bilan boshlanadi.
Milliy tilni bilmaslik, etnik muxitdagi jarayonlarni, tilda ifodalanayotgan xolat va xodisalarning moxiyatlarini anglab olishga tuskinlik kiladi. Chunki fikr ifodasi uchun ishlatiladigan suzlarda milliy uziga xoslik buladi. Tafakkur bilan til va nutk uzaro boglik bulganligi uchun, ruscha tili chikkan bolalarning fikrlash malakasi xam ruscha bulib uzbeklarnikidan farklanadi. Chunki insonning tafakkur tarzi nutkida, tilda reallashadi, moddiylashadi.
Ular uzbekcha gaplashishga urganganlaridan keyin xam, ruscha fikrlab, uzbekcha gapirishga xarakat kiladi. Ruscha tafakkur tarzi bilan uzbekcha gapirish juda kiyin.
Boshka millat vakili vokelikni uzbekning kuzi bilan kurib uzbekona tafakkur tarzi bilan idrok eta olgandagina, u chinakamiga uzbekcha fikr yuritib, uzbekcha gapira boshlaydi.
Yukorida aytib utkanimizdek, kurgan narsalarni idrok etish va mazmunini tushunib yetish miyaning tugma xususiyati bulmay, bu xususiyatni u turmush tajribasi asosida xosil kiladi. Shuning uchun xam turli tabiiy sharoitlarda va sotsial muxitda yashab voyaga yetgan kishilar, turli xodisa va vokealarni idrok etishda uziga xos sotsial-psixologik xususiyatlarga ega bulishadi. Olib borilgan tekshirishlar shuni kursatadiki Аfrika kitʼasidagi ijtimoiy tarakkiyotda kolib ketgan baʼzi kabila bolalari tajriba bilan boglik bulgan, amaliy axamiyatga ega bulgan narsalarni, xodisalarni esda olib kolishda ajoyib xotira namunalarini kursatishgan. Ular ov kilinadigan sukmoklarni topish, yovvoyi xayvonlar izini farklash, urmon ichida orienirovka kila olishlik kabi vazifalarni bajarishda yevropalik tengdoshlariga karaganda bir muncha ustunlik kilgan xolda, geometrik shakllarni deyarli farklay olmaganlar.
Inson sotsial zot sifatida maʼlum milliy muxitda shakllanib borar ekan, shu sotsial muxitda mavjud bulgan munosabatlarni, milliy xususiyatlarni uz-uzidan stixiyali ravishda uzlashtirmasdan, balki shu jamiyatda kabul kilingan maʼlum taʼlim-tarbiya tizimi orkali, sekin-asta uzlashtirib boradi.
Xar bir avlod vakillari ajdodlaring turmush tajribalarini, til va madaniy xususiyatlarini uzlashtirib, millat uchun umumiy bulgan shart-sharoitlar ostida usib, tarbiyalanib borishi natijasida ularning barchasida shu millatga xos bulgan umumiy psixologik xislatlar shakllanadi.
Shuni xam taʼkidlash kerakki, ijtimoiy informatsiyalarni yosh avlod tomonidan uzlashtirib borilishi, fakat ongli ravishda, taʼlim-tarbiya berish jarayonidagina bulib kolmasdan, shuningdek, individning uzi bilmagan va uzlashtirish jarayonini anglab yetmagan xolda xam yuz beradi. Bu taklid va taʼsirlanish orkali amalga oshadi. Individning tarakkiyoti, - u bevosita yoki bavosita munosabatga kirishgan boshka individlarning tarakkiyoti bilan belgilangan buladi va bir-biri bilan munosabatga kirishadigan turli avlod vakillari uzaro boglangan, keyingi avlodlarning jismoniy mavjudligi esa utmishdoshlari tomonidan belgilangan buladi.
Ilgor fan nomoyondalari insoniyat bu sotsial xodisa ekanligini allakachon isbotlab berishgan. Shu jumladan konkret bir kishi xam avvalo sotsial munosabatlar mevasidir. Shuning uchun xam xatti-xarakatlari moxiyatini biologik yoki irkiy xususiyatlar bilan emas, balki sotsial konunlar bilan belgilash kerak.
Bir vaktlar irkchilar bosh miyaning shakli va vazni guyoki, xalklarning ilgor yoki kolokligini bildiradi, deb daʼvo kilib chikishgan edi. Lekin kilingan tadkikotlar bu daʼvoni asossiz ekanligini isbotlab berdi. Masalan, inglizlar va melaneziytslar miyasining urtacha vazni -1456 gr., frantsuzlarniki - 1473 gr., buryatnlarniki - 1508 gr., Shimoliy Аmerika negrlariniki - 1514 gr. ekan (V.Yakimov.”Аntropologiya razoblachaet”, jur. “Аziya i Аfrika segodnya”, 1996, №4).
Аkademik I.P.Pavlovning oliy nerv faoliyati xakidagi taʼlimotiga kura, xamma xalklar ijtimoiy tarakkiyotning kandiy darajasida bulishlaridan katʼiy nazar, oliy nerv faoliyatining bir xil bulgan apparatiga - birinchi va ikkichi signal tizimidan tashkil topgan apparatga ega.
Аgar oliy nerv faoliyatining rivojlanishi yuz ming yillar davom etganligini, sinfiy jamiyatning vujudga kelganligi esa bir necha ming yil bulganligini nazarga oladigan bulsak, inson oliy nerv faoliyati mexanizmi sinfiy jamiyat barpo bulmasdan ancha ilgarirok shakllanganligi ravshan bulib koladi.
Inson ruxiyoti fakat uni urab turgan tashki muxit sharoitlariga moslashib va uning xususiyatlarini aks ettirib kolmasdan, shuningdek, doimiy tarakkiy etib turish xarakteriga ega bulgan iktisodiy - ijtimoiy xodisalarning uzgarib turishiga xam moslashib turadi.
Sotsial - iktisodiy ukladning yashash sharoitlarining uzgarishi bilan va yangi amaliy faoliyat shakllarining vujudga kelishi bilan insonning bilish bilan boglik bulgan ruxiy jarayonlarida xam uzgarish yuz beradi. Bunda ruxiy jarayonlarda kayta kurilish sodir bulib, avval mavjud bulmagan yangi ruxiy faoliyat turlari vujudga keladi. Mexnat jarayonida odam tashki tabiatni uzgartirib borib, - shuning bilan bir davrda uz tabiatini xam uzgartiradi.