Atir sovun tarkibi

ATIR SOVUN TARKIBI
Sovunni yog‘li xom ashyo retsepturasiga uning fizik-kimyoviy xususiyatiga natriy tayyorlash texnologiyasiga bog‘liq bо‘ladi. Shuning uchun retseptura turli sovun sifatli ishlab chiqarishning asosiy jarayonlaridan biri hisoblanadi. Retseptura tugaganda shunday yog‘larni tiklash kerakki sovun qattiq va qayishqoq, yaxshi eriydigan, sarflanadigan va yaxshi yuvish qobiliyatiga ega bо‘lishi kerak. Sovunni asosiy fizik-kimeviy kо‘rsatkich bо‘lgan titr quyidagi formula bilan topiladi:
T_sm=(T₁S₁ + T₂S₂ +…+ T_nS_n)/100
Bu yerda:
T₁,T₂...T_n - yog‘li aralashmadagi komponentlarni titri ⁰S;
C₁, C₂…S_n - yog‘ aralashmasidagi komponentlarni % miqdori.
jadval
Xо‘jalik sovunini retsepturasi

Xom ashyo	72% li sovun	60%li sovun
Salomas	38-60	22-46
Mol yog‘i	5-17	5-12
Soapstok YE.K.	0-7	23-25
S.YE.K.	12-40	16-48

Yog‘li aralashma titri 36-42⁰S bо‘lishi kerak.
21-jadval
Xо‘jalik sovunining fizik-kimyoviy xarakteristikalari

Kо‘rsatkichlar	72 %li	70 % li	60 % li
Yog‘ kislotalarining massa qismi,%	721,5	701	60 dan kam emas
Sifat soni (bо‘lakdagi yog‘ kislotalari soni), g	1804	2401	2001
Bо‘lakning nominal massasida erkin о‘yuvchi ishqorning massa qismi,%	0,15	0,15	0,20
Bо‘lakning nominal massasida erkin sodaning massa qismi,%	1,0	1,0	1,0
Sovundagi ajratilgan (titr) yog‘ kislotalarining qotish harorati, ^oS	36-42	35-42	35-42
Sovunlanmaydigan organik moddalarning massa qismi va yog‘ kislotalari massasida sovunlanmagan yog‘lar,%	2,0	2,0	3,5
Bо‘lakning nominal massasida suvda erimaydigan aralashmalarning massa qismi,%	0,30	0,40	0,50
Kо‘pikning boshlang‘ich hajmi, ml	300	300	300

22-jadval
Atir sovun retsepturasi

Xom ashyo	I rp ekstra	II gr	III gr	Bolalar sovuni
Xayvon yog‘lari	70-60	33-27	17-13	33-27
D. YE. K.	—	32-38	52-48	32-38
S.YE.K. S10-S16	—	16-10	14-16	—
Kakos moyi	13-17	6-8	3-5	13-17

Yog‘ aralashmasini titri 31-41⁰S bо‘lishi kerak.
Asosiy xomashyo. Sovun sifati ishlatiladigan yog‘lar sifatiga bog‘liq bо‘ladi. Atir sovuniga ishlatiladigan xomashyolarga yuqori talablar quyiladi. Tо‘q rangli yoqimsiz xidli xomashyolar kir sovunga ishlatiladi.
Hayvon yog‘lari: qо‘y, mol yog‘lari sovun uchun qimmatli xomashyo hisoblanadi, ayniqsa atir sovun uchun.
Texnik hayvon yog‘lari - kir va atir sovunlarga ishlatiladi. Yog‘ni tarkibida yog‘ bо‘lgan xomashyolarni qizdirish usuli bilan olinadi.
Kokos va palma yadro moylari atir sovuni uchun ishlatiladi. Ularda 52% gacha laurin va 19% gacha miristin kislotasi bor. Bu yog‘lar sovunning qayishqoqligini oshiradi.
Palma yog‘i yog‘ kislota tuzilishiga qaraganda hayvon yog‘lariga yaqin va atir sovun olish uchun ishlatiladi.
Salamas -yuqori titrli(46-50°S) kir sovun uchun, pas titrli (99-45°S) atir sovun uchun ishlatiladi. Saopstokdan olinadigan YEK xom va distirlangan xolida ishlatiladi. SYOK sovun pishirishda tabiiy yog‘ kislotalari о‘rniga ishlatiladi. Fraksiyasi S₁₀-S₁₆ bо‘lganlar kokos yog‘i о‘rniga, S₁₇-S₂₀ qattiq yog‘ о‘rniga ishlatiladi.
SYOK namligi: S₁₀-S₁₆ fraksiya tarkibida 4-5% past molekulali kislotalar S₅-S₉ bо‘lib, ularni sovuni kо‘piklamaydi va yuvish qobiliyatiga ega emas, bundan tashqari bu sovunlarning suvdagi eritmalari odam terisiga ta’sir qiladi (razdrajayet).
S₁₇-S₂₀ fraksiya SYOK tarkibida 15-20% yuqori molekulali yog‘ kislotalari (S₂₅ gacha) bо‘lib, ularni sovuni suvda yaxshi eriydi va past yuvish qobiliyatiga ega.
Har ikkala fraksiya tarkibida (S₁₀-S₁₆ da 2,2%, S₁₇-S₂₀ da 4,5% sovunlanmaydigan moddalar bor. Yaxshi sovun olish uchun CEK S₁₂-S₁₆ va S₁₇-S₁₈ fraksiyasi bо‘lishi kerak.
SYOK katalizatorlar ishtirokida parafinni kislorod bilan oksidlash natijasida olinadi. Katalizator sifatida 0,2% permanganat kaliy yoki marganetsning oksidlari ishlatiladi.