Atmosfera bosimi va uning birliklari. Atmosfera bosimining o‘zgarishi. Barik maydon

BARIK SISTEMALAR (meteorologiyada) — havo bosimining atmosferada pasaygan yoki balandlashgan sohasi (mas, siklon va antitsiklon). Havo bosimining, shu jumladan shamolning atmosferada muayyan taqsimlanishini ifodalaydi (rasmga q.). B. s. ga quyidagilar kiradi: yopiq izobarali soha — siklon va antitsiklonlar; ochiq izobarali soha — nov (lojbina, past bosimli polosa — siklon markazidan tarnovga oʻxshash choʻzilgan boʻlib, baland bosimli ikki soha orasida joylashgan); taroq (greben, baland bosimli polosa — antitsiklon markazidan ponasimon choʻzilgan va past bosimli ikki soha orasida joylashgan); egar (sedlovina, almashinuvchi ikki siklon va antitsiklonlar orasida joylashgan). Bunda topografik botiq yerni bosimi past soha b-n, balandlikni bosimi baland soha b-n, tekislikni izobaralar bilan solishtirish mumkin. Barik sistemalar uzluksiz bir joydan ikkinchi joyga siljiydi, bunda kattaligi, kuchi va yoʻnalishi oʻzgaradi, yemiriladi va qayta hosil boʻladi. Yopiq izobarali Barik sistemalar yuqorilashgan sari ochiq izobarali sistemaga aylanadi. Bu hodisa qaysi balandlikda roʻy berishiga qarab uchga boʻlinadi: yuqori, oʻrta va past. Barik sistemalarning qaysi xidda boʻlishi unda t-raning taqsimlanish sharoitiga bogʻliq. Issiq siklon va sovuq antitsiklonlar hamda termik asimmetrik siklon va antitsiklonlar past sistemaga, termik asimmetrik hamda yaxshi rivojlangan siklon va antitsiklonlar oʻrta sistemaga va, nihoyat, issiq antitsiklonlar va sovuq siklonlar yuqori sistemaga kiradi. Barik sistemalarning oʻrtacha tezligi 30 — 40 km/ soat, «yashash davri» bir necha kundan to haftagacha va undan ortiq boʻlishi mumkin. Barik sistemalar yeda shamol (asosan, Yerda) izobara boʻyicha past bosimli tomonga bir oz ogʻib esadi. 1000 — 1500 m dan balandda barcha Barik sistemalar yeda shamol izobara boʻyicha (past bosimni chapda va yuqori bosimni oʻngda qoldirgan holda) esadi.
Azot - Bu havoda eng ko'p uchraydigan gaz (78%). Uning kimyoviy formulasi N2, ya'ni azot molekulasi ikkita azot atomidan hosil bo'ladi.
Hayvonlar va o'simliklar havodagi azotdan foydalanmaydi, ammo ba'zi bir tirik mavjudotlar borki, undan foydalanib, nitratlar kabi azotli tuzlarga aylantiradi. Ushbu tirik mavjudotlar dukkakli o'simliklar (loviya, soya va no'xat) ildizlarida yashovchi bakteriyalardir.
Tsikl azot gazining erga kirib borishi bilan boshlanadi. Bakteriyalar uni singdirib, uni o'simliklarga bo'linadigan nitratlarga aylantiradi. Ushbu o'simliklar nitratlardan o'simlik tanasining bir qismi bo'lgan oqsillarni ishlab chiqaradi. Otshayvon hayvonlar bu o'simliklarni eyishadi, o'zlari uchun oqsillarni olishadi.
Yirtqich hayvonlar o'txo'r hayvonlarni iste'mol qiladilar, ularga oqsillarini o'tkazadilar. Hayvon o'lganda uni bakteriyalar va zamburug'lar parchalaydi, ular tuproqqa qaytadi va keyinchalik boshqa o'simlik tomonidan so'riladi. Va shuning uchun yana azot aylanishini boshlash.