Atmosfera ifloslanishining quyidagi turlari mavjud: Ifloslanish manbalari

Tarkibi bo'yicha atmosfera ifloslanishining antropogen manbalarini bir necha guruhlarga bo'lish mumkin:
1. Mexanik ifloslantiruvchi moddalar - tsement zavodlarining changlari, qozonxonalarda va pechlarda ko'mir yonishidan hosil bo’ladigan kul va changlar, neft va uning mahsulotlari yonishidan hosil bo’ladigan qurumlar va boshqalar.;
2. Kimyoviy ifloslantiruvchi moddalar - kimyoviy reaktsiyalarga kirishi mumkin bo'lgan chang yoki gazsimon moddalar;
3. Radioaktiv ifloslantiruvchi moddalar.
Asosiy ifloslantiruvchi moddalar:
1. Karbonat angidrid (CO₂) - kislotali hid va ta'mga ega rangsiz gaz, uglerodning to'liq oksidlanish mahsuloti. Yerdagi erkin kislorodning asosiy manbai bo'lgan fotosintez uchun zarur gaz. Past konsentratsiyalarda bu xavfli emas, havodagi konsentratsiyalarning ko'payishi bilan tirik organizmlarga ta'siri tufayli ular bo'g'uvchi gazlar deb ataladi.
2. Uglerod oksidi (CO) - rangsiz, hidsiz gaz "uglerod oksidi". U kislorod eytishmasligi va qazib olinadigan yoqilg'ilarning (ko'mir, gaz, neft) to'liq yonishi natijasida hosil bo'ladi. Nafas olayotganda uglerod oksidi uning molekulasida mavjud bo'lgan bog'lanish tufayli inson qonidagi gemoglobin bilan kuchli murakkab birikmalar hosil qiladi va shu bilan qonga kislorod etkazib berishni bloklaydi va odamlar zaharlanadi.
3. Oltingugurt dioksidi (SO₂) - oltingugurt o'z ichiga olgan qazilma yoqilg'ilarni, asosan ko'mirni yoqish jarayonida, shuningdek oltingugurt rudalarini qayta ishlashda hosil bo'ladi. U birinchi navbatda kislotali yomg'ir hosil bo'lishida ishtirok etadi. SO₂ ning hosil bo’lishi yiliga 190 million tonnani tashkil etadi.
Oltingugurt dioksidining odamlarga uzoq muddatli ta'siri dastlab ta'm sezgilarining yo'qolishiga, nafas olishning qiyinlashishiga, so'ngra o'pkaning yallig'lanishi yoki shishishiga, yurak faoliyatidagi uzilishlarga, qon aylanishining buzilishiga va nafas olishning to'xtashiga olib keladi.
4. Azot oksidlari (azot oksidi va dioksidi) — gazsimon moddalar: azot oksidi NO va azot dioksidi NO₂ bitta umumiy formula bilan birlashtiriladi. Barcha yonish jarayonlarida azot oksidlari va asosan oksid shaklida hosil bo'ladi. Yonish harorati qancha yuqori bo'lsa, azot oksidlarining hosil bo'lishi shunchalik yuqori bo'ladi.
Azot oksidlarining yana bir manbai azotli o'g'itlar, nitrat kislota va nitratlar, anilin bo'yoqlari, nitro birikmalar ishlab chiqaradigan korxonalardir. Atmosferaga chiqadigan azot oksidlari hajmi yiliga 65 million tonnani tashkil qiladi. Atmosferaga chiqarilgan azot oksidlarining umumiy miqdoridan transport 55 %, energetika 28 %, sanoat korxonalari 14 %, kichik iste'molchilar va maishiy sektor 3% ni tashkil qiladi
5. Ozon (O₃) — o'ziga xos hidli gaz, kislorodga qaraganda kuchli oksidlovchi. U odatdagi havoni ifloslantiruvchi aralashmalarning eng toksiklari qatoriga kiradi. Pastki atmosfera qatlamida ozon azot dioksidi va uchuvchi organik birikmalar ishtirokidagi fotokimyoviy jarayonlar natijasida hosil bo'ladi.
6. Uglevodorodlar (CH₄, C₂H₆ va boshqalar) - uglerod va vodorodning kimyoviy birikmalari. Bularga yonmagan uglevodorodlar tarkibidagi minglab turli xil ifloslantiruvchi moddalar, quruq tozalashda ishlatiladigan suyuqliklar, sanoat erituvchilari va boshqalar kiradi.
7. Qo'rg'oshin (Pb) - kumushrang kulrang metall bo'lib, har qanday ma'lum shaklda zaharli hisoblanadi. Bo'yoq, o'q-dorilar, bosmaxona qotishmasi va boshqalarni ishlab chiqarish uchun keng qo'llaniladi. Shu bilan birga, atmosferaning qo'rg'oshin birikmalari bilan ifloslanishining asosiy manbai (taxminan 80 %) qo'rg'oshinli benzindan foydalanadigan transport vositalarining chiqindi gazidir.
Sanoat changlari, ularning shakllanish mexanizmiga qarab, quyidagi 4 sinfga bo'linadi:
8. mexanik chang - texnologik jarayon davomida mahsulotni maydalash natijasida hosil bo'ladi;
9. sublimatsiya - texnologik qurilma, o'rnatish yoki agregat orqali uzatiladigan gazni sovutish paytida moddalar bug'ining hajmli kondensatsiyasi natijasida hosil bo'ladi;
10. uchuvchi kul - tutun gazida mavjud bo'lgan yoqilg'ining yonmaydigan qoldig'i, yonish paytida uning mineral aralashmalaridan hosil bo'ladi. Gorenje;
11. sanoat qurumi - uglevodorodlarning to'liq yonishi yoki termal parchalanishi natijasida hosil bo'lgan sanoat chiqindilarining bir qismi bo'lgan qattiq, yuqori dispersli uglerod.
Havoning antropogen aerozol ifloslanishining asosiy manbalari bo’lib ko'mir iste'mol qiladigan issiqlik elektr stantsiyalari hisoblanadi. Ko'mirni yoqish, tsement ishlab chiqarish va metallarni eritish atmosferaga yiliga 170 million tonnaga yaqin changlarning chiqarilishiga sabab bo’ladi.