Atmosferanı qorǵaw quralları Hawanı tazalaw usılları hám úskeneleri

1. Atmosferani qorg’aw

Atmosfera - bul aspan denesiniń tartısıw kúshi tásirinde átirapında jaylasqan gazsimon qabıǵı. Atmosfera hám planetalararo mákan ortasında keskin shegara joq ekenligi sebepli, atmosfera ádetde aspan denesiniń átirapındaǵı region retinde qaraladı, ol jaǵdayda gaz ortalıǵı ol menen bir pútkil retinde aylanadı. Tiykarlanıp gazlardan (gazlı planetalar ) shólkemlesken birpara planetalar atmosferasınıń tereńligi júdá tereń bolıwı múmkin.

Jer atmosferasında kópshilik tiri organizmler dem alıw ushın paydalanatuǵın kislorod hám fotosintez processinde ósimlikler, suw ósimligi hám siyanobakteriyalar tárepinen tutınıw etiletuǵın karbonat angidrid bar. Atmosfera, sonıń menen birge, planetamizning qorǵaw qatlamı bolıp, onıń xalqın quyashdıń ultrafioletoviy nurlanıwınan qorǵaw etedi.. 1 Atmosferanı tiykarǵı pataslantıratuǵın elementlar hám hawa pataslanishining aqıbetleri

Atmosfera hawasın insan xojalıq iskerligi dawamında da, tábiyiy processler nátiyjesinde de payda bolatuǵın tiykarǵı pataslantiruvchilar altıngugurt dioksidi SO 2, karbonat angidrid CO 2, azot oksidleri NO x hám bóleksheler - aerozollar bolıp tabıladı. Olardıń úlesi zıyanlı elementlardıń ulıwma emissiyasining 98% ni quraydı. Bul tiykarǵı pataslantıratuǵın elementlardan tısqarı, atmosferada 70 ten artıq túrdegi zıyanlı elementlar : formaldegid, fenol, benzol, qorǵasın hám basqa salmaqli metallardıń birikpeleri, ammiak, uglerod disulfidi hám basqalar baqlanadı.

Global hawa pataslanishining eń zárúrli ekologiyalıq aqıbetleri tómendegilerden ibarat :
• iqlimning múmkin bolǵan jılıwı (ıssıxona effekti);
• ozon qatlamınıń aynıwı ;
• kislotali jawın ;
 odamlar salamatlıǵınıń jamanlasıwı.
Íssıxona effekti - nátiyjeli temperaturaǵa salıstırǵanda Jer atmosferasınıń tómen qatlamları temperaturasınıń asıwı, yaǵnıy. kosmostan baqlanǵan planeta termal nurlanıwınıń temperaturası [1].
1997-jıl dekabr ayında Yaponiyanıń Kioto qalasında bolıp ótken global ıqlım ózgeriwi boyınsha jıynalısta 160 tan artıq mámleket delegatlari rawajlanǵan mámleketlerdi ıssıxona gazları shıǵındıların kemeytiw minnetlemein alǵan konvensiyani qabılladılar. Kioto protokolı sanaatlasqan 38 mámleketti 2008-2012 jıllarǵa kemeytiwdi minnetlemein júkleydi. CO 2 emissiyasi 1990 jıl dárejesinden 5% ga:
• Evropa Birlespesi CO 2 hám basqa ıssıxona gazları emissiyasini 8% ga kemeytiwi kerek,
• AQSh - 7% ga,
• Yaponiya - 6% ga.
2001 jıl mart ayında global shıǵındılardıń 36, 1% ni quraytuǵın Qospa Shtatlar Kioto protokolında qatnasıw etpeslik sheshimin járiyaladı. Kanada da qatnasıwshı mámleketlikler dizimin tark etdi. Afganistan shártlesiwdi imzolamadi. 2011-jılda Durbanda bolıp ótken BMTning ıqlım ózgeriwi boyınsha konferensiyasında Kioto protokolı ámel qılıw múddetin jańa shártlesiw qabıl etińmaguncha uzaytırıw tuwrısında shártlesiwge erisildi, eger keńeytirilgen protokolda tek Evropa Birlespesi mámleketleri hám basqa bir qansha mámleketlikler qatnasıwı múmkin.
Protokol ıssıxona gazları shıǵındıları ushın kvotalar sistemasın názerde tutadı. Onıń mánisi sonda, hár bir mámleket (házirshe bul emissiyalarni kemeytiw minnetlemein alǵan otız segizta mámleketke tiyisli) málim muǵdarda ıssıxona gazların shıǵarıwǵa ruxsat aladı. Ayırım mámleketler yamasa kompaniyalar emissiya kvotasınan asıp ketiwi shama etińip atır. Bunday jaǵdaylarda, bul mámleketler yamasa kompaniyalar emissiyalari ajıratılǵan kvotadan kemrek bolǵan mámleketler yamasa kompaniyalardan qosımsha emissiya huqıqın satıp alıwları múmkin. Sonday etip, kelesi 15 jıl ishinde ıssıxona gazları shıǵındıların 5 procentke kemeytiw boyınsha tiykarǵı maqsetke eriwiladi, dep shama etińip atır.
Ilimpazlar ıqlım jılıwınıń basqa sebepleri retinde quyash aktivliginiń ózgeriwshenligi, Jer magnit maydanı hám atmosfera elektr maydanındaǵı ózgerislerdi kórsetip atır.. 2 Atmosferadan qorǵaw quralları

Atmosferanı unamsız antropogen tásirinlerden qorǵaw ushın tómendegi tiykarǵı ilajlar qollanıladı.. Texnologiyalıq processlerdi ko'kalamzorlashtirish :. 1 atmosferaǵa zıyanlı elementlar shıǵıwın esaptan tısqarı etiwshi jabıq texnologiyalıq cikllerdi, kem shıǵındılı texnologiyalardı jaratıw ;. 2 ıssılıq imaratlarınan pataslanishni kemeytiw: oraylastırılǵan ıssılıq támiynatı, janar maynı altıngugurt birikpelerinen aldınan tazalaw, alternativ energiya dáreklerinen paydalanıw, joqarı sapalı janar mayǵa (kómirden tábiyiy gazǵa ) ótiw;. 3 avtotransporttan pataslanishni kemeytiw: elektr transportınan paydalanıw, shıǵındı gazlardı tazalaw, janar maynı qosıw ushın katalitik konvertorlardan paydalanıw, vodorod transportın rawajlandırıw, transport aǵısların qala tısqarısına ótkeriw.. Texnologiyalıq gaz shıǵındıların zıyanlı qospalardan tazalaw.. Atmosferada gaz shıǵındılarınıń tarqalıwı. Dispersiya biyik bacalar (biyikligi 300 m den artıq ) járdeminde ámelge asıriladı. Bul waqtınshalıq, májburiy hádiyse bolıp, ámeldegi tazalaw imaratları shıǵındılardan zıyanlı elementlardı tolıq alıp taslawdı támiyinlamaganligi sebepli ámelge asıriladı.. Sanitariya qáwipsizligi zonaların qurıw, arxitektura hám joybarlaw sheshimleri.

Sanitariya qáwipsizligi zonası (SPZ) - xalıqtı zıyanlı islep shıǵarıw faktorları tásirinen qorǵaw ushın sanaat pataslanıw dáreklerin turar -jay yamasa jámiyetlik ımaratlarınan ajıratıp turatuǵın sızıq. Sanitariya qáwipsizligi zonasınıń keńligi islep shıǵarıw klasına, zıyanlılıq dárejesine hám atmosferaǵa shiǵarılatuǵın elementlar muǵdarına (50-1000 m) qaray belgilenedi [1].
Arxitektura hám joybarlaw sheshimleri - samal baǵdarın esapqa alǵan halda emissiya dárekleri hám xalıq punktlerin óz-ara tuwrı jaylastırıw, xalıq punktlerin chetlab ótetuǵın avtomobil jolların qurıw hám basqalar.
Emissiya tazalaw úskeneleri:
• aerozollardan gaz shıǵındıların tazalaw qurılmaları (shań, kúl, );
• gaz hám bug 'qo'shmalaridan (NO, NO 2, SO 2, SO 3 hám basqalar ) shıǵındılardı tazalaw ushın ásbaplar.