Túrli ekologiyalik ósimlik topatrlarinda suw almasiwi

TÚRLI EKOLOGIYALIK ÓSIMLIK TOPATRLARINDA SUW ALMASIWI

Ósimlikler dúnyası ózlarindegi suw almasiwi qásiyetlerine qaray tómendegishe bóliniwi múmkin
Gidrotofitler ózleri kletkalarındaǵı artıqsha suwdan arnawlı suwdı joq etiw mexanizmleri sebepli azat boladi.
Birlemshi gidrotofitlerge suw otlari kirse, ekilemshi gidrotofitlerge ózlerinde suw otlari hám jer asti ósimlikleri qásiyetlerin toplaǵan gúlli suw ósimlikleri kiredi.
Poykilogidrik ósimliklerge bakteriyalar, kók jasıl suw otlari, tómen jasıl suw otlariniń Protosossales toparı, zamarriqlar, lishaynikler kiredi. Olar suw jetispewshilik waqtin jasawshańliǵin joǵaltpastan ótkeriwi múmkin. Olar ózlerindegi transpiratsiya procesi, kletkalarınıń osmotik basımı, suwdiń muǵdarı tárepinen gidrolabil ósimliklerge kiredi.
Gomoyogidrik ósimliklerge jer astı paporotnik tárizlileri, ashıq tuqimlilar hám gúlli ósimlikler kiredi.
Jer ústi ósimlikleri suwdı toqtawsiz túrde puwlandirip turǵanlıǵı sebepli olarda suwdı artıqsha joytıwǵa qarsı qaratılǵan arnawlı mexanizmler rawajlanǵan bolıp tabıladı. Bul ósimliklerdiń vakuol sisteması jaqsı rawajlanǵan bolip, olardiń kletkalarına qaytar suwsızlanıw ózgesheligi tán emes. Bul ósimliklerde suwdiń soriliwi hám onı jumsaw anıq basqarilip turiladı. Bunıń nátiyjesinde kletkadaǵı suwdiń muǵdarı, osmotik basım hám transpiratsiya processlerinde keskin ózgarisler bolmaydi, yaǵnıy bul ósimlikler gidrostabil ósimlikler bolıp tabıladı. Bul ósimliklerde suw rejiminiń turaqlı (stabil) boliwina olardiń tamirinda, paqalinda hám basqa bólimlerinde málim muǵdarda suw toplanıwı bolıp tabıladı. Gomoyogidrik ósimlikler ush gruppaǵa, yaǵnıy gigrofitler mezofitler hám kserofitlerge bólinedi.
Gigrofitlerge paporotnikler, gunafshalar tuqimlasiniń ayırım wákilleri hám basqa joqarı ızǵarlıqta hám de kem jariqliqta ósetuǵin ósimlik túrleri kiredi. Jaqtiliq kem orında ósiwshi ósimliklerdiń ústicalari derlik mudami ashıq bolip, artıqsha suwdı ajıratıwǵa maslasqan gidatodlar (japiraqtiń arnawlı tissheleri) bar.
Mezofit ósimliklerge kóplegen awıl xojalıǵı ósimlikleri, ótloq hám toǵay shópleri, terekler kirip, olar ózlarindegi suw rejimin basqariw qábiliyetine iye.
Kserofitler ózlariniń evolucion rawajlanıwı dáwirinde topıraqta ızǵar hám jawın jetkilikli bolmaǵan sharayatta ósiw hám rawajlanıwǵa maslasqan, salıstırmali qurǵaq klimat ósimlikleri bolıp tabıladı. Olar tiykarınan shól hám yarim shollerde ósiwshi ósimlikler bolıp tabıladı. Olar úsh gruppaǵa yaǵnıy: sukkulentler, sukkulent bolmaǵanlar hám efimerlerge bólinedi.
Sukkulentler semiz shóp dep te ataladı. Olar eki qıylı boladi, yaǵnıy paqalli hám japiraqli sukkulentler. Paqalli sukkulentlerge kaktus, Afrika sútlemesi ósimliklerin mısal qılıw múmkin. Japiraqli sukkulentlerge agava, aloe hám basqalar mısal bola aladı. Olardiń jer ústki organlari seret hám semiz bolip, ózlerinde kóp muǵdarda suw saqlaytuǵın ósimlikler bolıp tabıladı. Tamir sisteması kópshilik jaǵdaylarda topıraqtıń betinde jaylasqan. Suwlılıǵı hám suw puwlatiwshi maydaniniń kemligi sebepli bunday ósimlikler qurǵaq, qumlaq topraqlarda, shóllerde hám jar taslarda óse aladı.
Sukkulent bolmaǵan kserofitler ózlerinde baratuǵın transpiraciya procesi sebepli 4 gruppaǵa bólinedi. Bular : haqıyqıy kserofitler, yarım kserofitler, shól kserofitleri hám poykilokserofitler bolıp tabıladı.
Haqiqiy kserofitlerge shuvoq, iytgunafsha sıyaqlı ósimlikler kiredi. Bul ósimlikler kletkalarında osmotik basım joqarı bolıp, transpiratsiya muǵdarı kem boladi.
Yarım kserofitlerge ǵazayaq, marmarak sıyaqlı ósimlikler kiredi. Olardiń kletkalarınıń citoplazma jabısqaqlıǵı kem, tamirlari júdá tereń ketip cizot suwina shekem jetip baradı. Japıraqlarında baratuǵın transpiraciya procesi kúshli boladi.
Shól kserofitlerine selew sıyaqlı masaqlilar tuqimlasiniń shólde ósetuǵin ayırım túrleri kiredi. Olar jazǵi jawin suwinan jaqsı paydalanadı, biraq tek ǵana qısqa suw jetispewshiligine shıdawı múmkin.
Poykilokserofit ósimliklerge lishaynikler sıyaqlı suw jetispegen sharayatta anabioz jaǵdayına ótiwshi ósimlikler kiredi.
Efemerler. Bular bir jıllıq shól, yarim shól hám ayirim dala ósimlikleri bolıp tabıladı. Olardiń ósiw, rawajlanıw hám tuqim payda etiw dáwiri júdá qısqa, tiykarınan báhár hám gúz waqitlarinda ósedi. Qurǵaqshilıq baslanıwı menen olar ósiwden toqtaydı. Efimer ósimliklerge lala qizǵaldaq, taraqbash, shitir, ǵarǵatirnaq sıyaqlı ósimlikler kiredi.