Atmosferani gazsimon moddalar bilan ifloslanish

vodorod sulfid + azot oksid + oltingugurt ikki oksidi uglerod oksid + vodorod 
sulfid +uglevodorodlar, ammiak + fenol
Yuqorida aytilganidek, ko’p miqdorida tashlanadigan chiqindilardan tashqari 
atmosferaga boshqa toksik xususiyatga ega bo’lgan moddalar xam tashlanadi. Bular 
- neft mahsulotlarini ishlab chiqarishda ishlatiladigan erituvchi va kimyoviy 
reagentlar, aromatik uglevodorodlar. moy spirtlari va kislotalari va boshqalar
ularning atmosferaga tashlangan miqdorilarini doim xam aniqlab bu’lmaydi. 
SHuning uchun hisoblash ishlarida ko’p miqdorida tashlanadigan chiqindilar 
miqdoriini 10-20% ga oshirib, olingan shartli konsentratsiyani urtacha REK ga 
tenglashtirish tavsiya etiladi. 
Uglevodorodlar, oltingugurt ikki oksidi, azot oksidi, vodorodsulfid va boshqa 
gazsimon modsalar atmosfera chiqqandan keyin nisbatan qisqa vaqt ichida yuqoladi. 
Uglevodorodlar atmosferadan dengiz va okeanlarning suvida erishi, keyinchalik 
esa, suv va tuproqda mikroorganizmlar ishtirokida fotokimyoviy va biologik 
jarayonlar natijasida yukoladi. Oltingugurt ikki oksidi va vodorodsulfid 
sulfatlargacha oksidlanib er yuzasita utiradi. Kislotali xossaga ega bulganligi uchun, 
ular beton va metalldan iborat bo’lgan inshootlarni korroziyaga uchratadi, 
plastmassa, suniy tola, teri va boshqa materiallarni xam emiradi. Oltingugurt ikki 
oksidining asosiy qismi usimliklarga yutiladi va dengiz va okean suvlarida eriydi. 
Uglerod oksidi uglerod ikki oksidigacha oksidlanadi va fotokimyoviy sintez 
jarayonida usimliklar tomonidan yutiladi. Azot oksidi oksidlanish va tuyinish 
reaksiyalari natijasida yuqoladi. Ifloslantiruvchi moddalar atmosferadan tez 
yuqolsalar xam, ularni atmosferada qancha vaqt bulishlarini hisobga olish kerak 
bo’ladi va shunga qarab, zavod atrofidagi sanitar zonani hisoblanadi. 
Chiqindilarni kamaytirish uchun ularning ayrimlari yoqib yuboriladi. NQI 
zavodlarida 
atmosferaga 
chiqaziladigan 
gazlar, 
uglevodorod 
parlarining 
tashkillashtirilmagan tashlamalari, yomon xidga ega bo’lgan moddalar, bitum 

---

qurilmasidan oksidlanib chiqqan havo, vodorodsulfid yokib yuboriladi, 
yondirilganda bir xil ifloslantiruvchilar urniga ulardan zaxarlirok bo’lgan boshkalari 
paydo bo’lishi mumkin. Masalan, uglevodorodlar yondirilganda tuyinmagan 
uglevodorodlar, uglerod oksid, azot oksid, texnik uglerod, oltingugurt ikki oksidi, 
vodorodsulfid va boshqalar hosil bo’ladi. Uglevodorod yoqilg’isi yonganda, piroliz 
reaksiyalari natijasida ko’p miqdorida tuyinmagan birikmalar hosil bo’ladi. Ular 
polimerlanish, zichlanish va xalqali modda hosil bulish reaksiyalari hisobiga yuqori 
molekulali mahsulotlar, texnik uglerod, fenol, formaldegid, 3,4-benzpiren va boshqa 
moddalar olinadi. 
Ideal xolatda tashkil qilingan toza uglerodli yoqilg’ini yonish jarayonida 
quyidagi turt modda hosil bo’lishi kerak: SO
2
, H
2
O, O
2
, N
2
. Lekin real sharoitda bu 
birikmalardan boshqa moddalar hosil bo’ladi: uglevodorodlar, uglerod oksid, azot 
oksid, ammiak, vodorod, sinil kislotasi, fenolformaldegid, 3,4-benzpiren va boshqa 
moddalar. Agar yoqilg’i tarkibida oltingugurt xam bulsa, chiqindi tarkibi bundan 
xam turli tuman bo’ladi. Yonish temperaturasini oshirganda, ortiqcha havo va 
yoqilg’i yuqori temperaturali zonada ko’p vaqt bulsa, chiqindi tarkibida zaxarli 
moddalar kamayadi. Demak, yonish jarayonida kam miqdorida zararli moddalar 
hosil bo’ladigan sharoit yaratish kerak."NQI zavodida turli yoqilg’iilar yondirganda 
hosil bo’ladigan oksidlarning asosiy manbalar- texnologik ustanovkalardagi pechlar, 
katalizatordagi koksni yondirganda hosil bo’ladigan gaz va fakel gazlari. Yoqilg’i 
yonganda hosil bo’ladigan oltingugurt ikki oksidining miqdorii yuqoridagi 
qurilmalarda yoqilg’ii tarkibidagi oltingugurt miqdoriga bog’liq, yonish jarayonini 
qanday tashkil qilishga bogliq emas. Qolgan oksidlarning miqdori esa qisman 
yoqilg’i tarkibiga bogliq, asosan yonish jarayonini qanday tashkil qilinishiga bogliq. 
SHuning uchun oksidlar miqdoriini kamaytirishda yonish jarayoniga katta eэtibor 
berish lozim.NQI zavodi tarkibiga katalitik kreking qurilmalari kirgan bulsa, 
atmosfera va zavod territoriyasi qushimcha katalizator changi bilan ifloslanadi. 
Chiqindilarning miqdori ba’zi qurilmalarda 1 tonna xomashyoga 0,5 dan 1,5 kg 
gacha etadi. Bu chiqindilarni kamaytirishdagi asosiy usullardan biri yuqori samarali 
siklonli separatorlarni (ajratgich) qo’llashdan iborat. Ko’rsatilgan tadbirlar 
qimmatbaxo katalizatorni yuqotishdan asraydi va tashqi muhitni ifloslanishdan 
asraydi.