Atom va yadro fizikasiga oid umumiy muloxazalar. Yadro kuchlari va modellari

6. Zanjir reaksiya 
Umuman olganda ogir yadrolar turgun bulmaydi. Yadro uziga neytronni kabul kilish 
natijasida ikkita bir xil bulakka bulinib ketishi va bu bulinish natijasida juda katta energiya 
ajralib chikishi mumkin. Masalan, uran yadrosini ikkita bir xil bulaklarga bulinib ketishi 
natijasida bir nuklon uchun 1,1 MeV, 238 nuklon bulgan butunlay yadro uchun 200 MeV 
energiya ajralib chikadi. Bu energiyaning asosiy kismi bulaklarning energiyasi sifatida 
ajraladi. 
92
U
238
izotopi, toriy va protaktiniy izotoplarining ikkita bulinishi uchun 1MeV ga 

---

440 
yakin energiya kerak. Ogir yadrolar bulaklarga bulinib ketishi va bu bulaklar uzidan 

-nurlar 
va neytronlar chikarishi mumkin. Buning sababi shundaki, ogir yadrolarda neytronlar soni N 
protonlar soni Z dan kattarok (N/Z>1,6). Natijada bulaklardagi ortikcha neytronlar 

nurlarni 
va neytronlarni uzlaridan chikarishlari mumkin.
Uranning bulaklarga bulinishi tez va sekin neytronlar ta’sirida bulishi mukin. Lekin sekin 
neytronlar ta’sirida bulinish extimoli kattarok. Tajribalar shuni kursatadiki, 
92
U
238
ni 
parchalash uchun energiyasi taxminan 1MeV ga teng neytron kerak bulsa, 
92
U
235
ning 
yadrosini parchalash uchun energiyasi juda past (sekin) neytron kerak. Sekin neytronlar 
uranning 
92
U
238
izotopini va plutoniy 
94 
Ri
234 
ning yadrolarini effektiv parchalaydi.
Bulaklar xar xil tezlik bilan xar tomonga karab uchib ketadi, natijada atrofdagi atomlarni, juda 
kuchli ravishda parchalashlari mumkin.
Misol sifatida 
92
U
235
ni neytron bilan uzaro ta’siri natijasida ittriy-99 va yod-137 elementlarga 
bulinib ketishini kuramiz (2-rasm).
99
Y
n + U
235
= U
238
J
137
(

)
137
X e+

-

-
+
137
C s
136
X e+ n
áœë