Atoqli otlarning yozilishi. Peshlavhalar va ko`cha yozuvlaridagi imlo masalalari

- Diktant, bayon, insho, esse. Yozma ishning bu turlari fikrlash darajasini oshirish bilan birga tilimiz sofligini ta'minlashda ham ahamiyati beqiyos. Ta'lim jarayonida ularning qo‘llanishiga qay darajada e'tibor berilyapti?
- Yetuk mutaxassis-kadrlar tayyorlash, ta'lim sifatini oshirishda zamonning eng yangi vositalari, usullari, taraqqiy etgan mamlakatlar tajribasini ommalashtirish bilan bir qatorda milliy pedagogikaning davrga mos, ta'lim maqsadlariga muvofiq keluvchi tajribalaridan ham foydalanish lozim. Negaki, milliy o‘zlikni anglash, vatanparvarlik, o‘z vatani bilan faxrlanish tuyg‘usini shakllantirish, boy milliy madaniy-tarixiy an'analarga va xalqimizning intellektual merosiga hurmat uyg‘otish ta'lim jarayonining bosh maqsadidir.
Milliy pedagogikadagi asosiy tamoyillardan biri yozma nutqni shakllantirish masalasi edi. Jumladan, jadid pedagoglari yozma nutqning inson tafakkurini o‘stirishga xizmat qilishini yaxshi anglashgan. Shuning uchun maqolalari hamda darsliklarida yozma nutq ko‘nikmalarini shakllantirishga ahamiyat berishgan. O‘quvchilarga beriladigan matnlar, insholarning mazmuni, sodda-murakkabligiga alohida e'tibor qaratishganini ma'rifatparvar Mahmudxo‘ja Behbudiyning quyidagi so‘zlari ham isbotlab turibdi: “… mushkul iboratlik uzun insholar, albatta, bola zehnini ochmay, balki fikrini(ng) yo‘q bo‘lishig‘a sabab bo‘lur. Biljumla mamoliki islomiyaning maktablarindagi bolalar uchun yengil suratda insho tayyorlanubdurki, ibtidoiyya, rushdiyya, e'tidodiyya maktab talabalarini(ng) har birig‘a muvofiq suratda insho ta'lim beriladur”.
Darhaqiqat, insho yozma nutqni, fikrni o‘stirish, tafakkurni rivojlantirish vositasi hisoblanadi. Inson qaysi kasb egasi bo‘lmasin, yuksak tafakkur sohibi bo‘lsagina, yangilik yaratadi. Yozma nutq malakalarini shakllantirish, og‘zaki nutqni takomillashtirish faqat soha doirasidagi muammo emas, balki umumta'lim jarayonidagi zaruratdir. Negaki, yozma va og‘zaki nutqning me'yoriy darajada shakllanishi fikrlash tezligini oshirishga, o‘quvchi tafakkur doirasini kengaytirishga yordam beradi. Yozuv bevosita qo‘l bilan amalga oshiriladigan jarayon bo‘lib, qo‘l harakatining miya yarim sharlariga aloqadorligi psixologik tahlillarda qayd etilgan.
Yozma nutq ko‘nikmalarini shakllantirish maktab davridan boshlanadi. Shuning uchun har tomonlama malakali, ma'naviy barkamol, axloqan yetuk mutaxassis-kadrlarni tayyorlashga, yozma nutq me'yorlarini o‘rgatishga maktab davridanoq e'tibor qaratish lozim. Bugungi ta'lim jarayonida yoshlarga kitob o‘qish, badiiy asarlarni mutolaa qilish, yozma nutq ko‘nikmalarini egallash fikr o‘stirishning asosiy vositalaridan ekanligini, tafakkurni rivojlantirishga xizmat qilishini, bu omillarsiz har tomonlama yetuk mutaxassis bo‘lish mumkin emasligini ham uqtirish kerak. Bu borada faqat nasihat bilan ish bitmaydi. Yozma nutqni shakllantirishga qaratilgan topshiriqlar, ilmiy va badiiy adabiyotni mutolaa qilishga yo‘naltirilgan tadbirlarni bevosita ta'lim jarayonida qo‘llash zarur. Ajdodlarimiz ta'lim-tarbiya berish davomida boshqalar hayotini, faoliyatini ibrat qilib ko‘rsatish usulini qo‘llashgan. Yoshlar turli mazmundagi kitob, badiiy asar, gazeta, jurnallarni mutolaa qilish jarayonida ko‘p xulosalarni o‘zlari chiqarib oladilar. Bu esa ta'lim jarayonida malakali kadrlar tayyorlashdek maqsadga erishishni yanada osonlashtiradi. Kitob mutolaasi borliq, voqea-hodisa, insoniyat, shaxs ma'naviyati, ruhiyati haqida bilim berish bilan bir qatorda yosh avlod qalbida ezgu fazilatlarni namoyon etadi, yaqinlariga, Vataniga, ona zaminga muhabbat tuyg‘ularini uyg‘otadi, yozma ish ko‘nikmalarini hosil qiladi.
Yozma ish va topshiriqlarning har qanday ko‘rinishi mumtoz asarlar mohiyatini o‘zlashtirishda, milliy qadriyatlarni anglashda muhimdir. Ayniqsa, adabiy mavzudagi insholarning asosiy maqsadi o‘tmish va bugunning manfaatlarini umumlashtirishga qaratilgani bilan ahamiyatlidir.
Yozma ishlarga e'tibor faqatgina milliy pedagogik tajribada emas, xorij ta'limi va baholash tizimida ham kuzatiladi. Masalan, keng yoyilgan til o‘qitish dasturlari hisoblangan IELTS, TOEFL tizimlarida 60 daqiqalik umumiy mavzuda esse yoki insho yozish, 50 daqiqa mobaynida o‘qiganlari hamda eshitganlari bo‘yicha savollarga javob tarzida yoki o‘zi bilgan mavzuni dalillar, ma'lumotlarga tayangan holda yozma tarzda asoslab berish talablari keltirilgan.
Axborot asrida maktublar yozilmay qoldi. Ularning o‘rnini uzuq-yuluq SMSlar egalladi. SMSlar faqat xabar yetkazadi, ko‘ngil tuyg‘ularini ifoda eta olmaydi. Ko‘ngil tuyg‘ulari qalblarda qolib muztar bo‘lmasligi uchun, ezgulikka o‘rgatish, insoniy fazilatlarni tarbiyalash uchun, albatta, maktub yozish kerak. Ona tili, adabiyot darslarida insho, bayon, diktantlar bilan bir qatorda maktub ko‘rinishidagi yozma ishlarni ham shakllantirish lozim. “Ota-onamga maktub”, “Onamga maktub”, “Do‘stimga maktub”, “O‘zga sayyoraliklarga maktub”, “Alisher Navoiyga maktub”, “Farhodga maktub”, “Shiringa maktub”, “Ustozimga maktub”... kabi yozma ishlar o‘quvchining ko‘ngil daryolarini to‘lqinlantirish bilan bir qatorda tafakkurini rivojlantiradi, tasavvur olamini kengaytiradi. Shuning barobarida til boyligini oshirishga turtki beradi.