Atrof-muhitni boshqarish predmeti

Antropogen ta’sirning har xil turlari bilan bog’liq asosiy ekologik muammolar.
III.1.1-jadval.

T/r	Antropogen ta’sir turlari	Ekologik muammolar
1	Sug’orma dehqonchilik	D, B, S
2	Chorvachilik	B, D
3	Gidrotexnik inshootlar	G, S, D, B
4	Sug’orish	D, S, G
5	Yerlarni zaxini qochirish	D, S, B, G
6	Ovchilik	B
7	Foydali qazilmalarni topish va qazib olish	G, S, B, D, A
8	O’rmonlarni kesish	B, D, S
9	Energetika sanoati (issiqlik)	A, S, B, D
10	Transport	A, G, D, B, S
11	Urbanizatsiya, qayta ishlash sanoati	A, G, S, B, D

Bu yerda: A - Atmosfera havosining ifloslanishi; B - biotaning yemirilishi va kamayishi; S - suvning ifloslanishi va kamayishi, suv rejimining buzilishi; G - yerlarning kompleks buzilishi va mahalliy geotizimlarning yo’q qilinishi; D - tuproqning yemirilish(degrodatsiya)i va ifloslanishi.

Global ekologik muammolarning shakllanish bosqichlarini quyidagi ( III.1.1 -rasm) ketma-ketlikda ifodalash mumkin:

III.1.1 -rasm. Global ekologik muammolar.
Bunday ketma-ketlik tabiiydir, chunki bir xil mahsulot ishlab chiqaradigan turli mamlakatlardagi korxonalar, atrof muhitga bir xil ifloslantiruvchi moddalarni chiqaradilar. Masalan, barcha issiqlik elektro stantsiyalarini yoqilg’isi – ko’mir va neft mahsulotlari bo’lsa, atmosferaga chiqarayotgan zararli tashlamalari – azot oksidi, oltingugurt dioksidi, uglerod oksidi va karbonat angidridlaridir². Bu inson qo’li bilan yaratilgan ulkan ekologik muammodir.
Atmosferaga ta’sir qilish ko’pincha ekologik muammolarning asosiy sababi –deb ataladi. Bugungi kunga kelib, antropogen faoliyat ta’sirida atrof-muhitda yuzaga keladigan asosiy muammolar, quyidagilarni tashkil etadi:
- Dunyo aholisining o’sishi;
- issiqxona effektini kuchayishi;
- ozon qatlamining yemirilishi;
- o’rmonlarning beayov kesilishi va cho’llashish jarayonlarini tezlashishi;
- atmosfera va gidrosferaning, ayniqsa zaharli moddalar bilan ifloslanishi;
- tropik o’rmonlarning qisqarishi;
- kislotali yomg’irlar miqdorini ortib ketishi;
- biologik xilma-xillikning pasayishi.
Sivilizatsiyaning rivojlanishi – shunday ekologik muammolarni keltirib chiqarishi mumkin-ki, u, insoniyat va biosferaning o’limi bilan yakun topadi!
Shunday qilib, ekologik tizimlar va insoniyat jamiyatining tabiat bilan o’zaro munosabatlaridagi nomutanosiblik sifatida ta’riflanishi mumkin bo’lgan global tendentsiyalardan biri bu – tobora kuchayib borayotgan ekologik inqirozdir. Pessimistik bashoratlarda, kutilganidan ko’ra tezroq rivojlanayotgan global ekologik inqirozni bartaraf etish muammosi, bugungi kunda alohida ahamiyat kasb etmoqda.

1^ Рудский В. В. Основы природопользования : учеб. пособие для студентов вузов / В. В. Рудский, В. И. Стурман. – М. : Аспект Пресс, 2007. – 271 с.

2^ Мухутдинов А. А. Экология : учеб. пособие / А. А. Мухутдинов, О. А. Сольяшинова, С. В. Фридланд. – Казань : Изд-во Казан. гос. технол. ун-та, 2009. – 460 с.