Auditda boshqa auditorlarning ishi natijalaridan foydalanish docx

Axborot – xo’jalik faoliyatidagi faktlar to’g’risidagi xabarlar to’plamidir.
Mijoz korxona – auditorlik xizmati ko’rsatilayotgan xo’jalik yurituvchi
subekt.
Uchinchi shaxslar – auditor yoki mijoz korxona bilan u yoki bu tarzda
aloqador bo’lgan va bu aloqadorlik auditor fikriga jiddiy ta’sir ko’rsatadigan
huquqiy yoki jismoniy shaxslardir.
Тahlil qilish – bu mijoz korxona buxgalteriya hisobotida faktlarning
auditor tomonidan mushohada qilinishi va o’z fikrini shakllantirishi.
Auditorlik tekshiruvlarining asosiy maqsadi xo’jalik yurituvchi subektlar
buxgalteriya hisobotlarining ishonchliligi to’g’risida auditorning mustaqil
bildirilgan fikridan iborat. Buning uchun auditor hisobotning ishonchliligi yoki
uning ishonchliligini rad etish to’g’risidagi asosli fikr bildirishga imkon
beradigan dalillarni to’plashi zarur.
Ishonchlilik – moliyaviy hisobot ma’lumotlarining ulardan malakali
foydalanuvchilarga xo’jalik yurituvchi subektlar faoliyatining natijalari
to’g’risida to’g’ri xulosalar qilishga va ushbu xulosalarga asoslangan qarorlar
qabul qilishga imkon beradigan darajasi tushuniladi. Boshqacha qilib aytganda,
bu auditorlik dalillar qanchalik ishonchga sazovar va haqiqatga yaqin ekanligini
tavsiflaydi. Audit jarayonida olingan dalillarning ishonchliligi mustaqillik va
manba kompetentligi, ichki nazorat tizimining samaradorligi kabi omillarga
bog’liq. Auditorning o’zi mustaqil manbalardan olgan dalillarning ishonchlilik
darajasi xo’jalik yurituvchi subektdan olingan dalillarga qaraganda yuqoriroq.
Barcha dalillar yig’indisini faqat so’ngilari yetarli bo’lganidagina ishonchli deb
hisoblash mumkin.

---

11
Dalillarning yetarliligi ularning miqdori va sifati bilan belgilanadi. U
tanlash ko’lami va to’plamdagi muayyan elementlarning tavsifi bilan bog’liq.
Axborotlarning samaradorligi esa tanlash elementlarining reprezentativligi (bosh
to’plamning o’rganilayotgan belgilar bo’yicha xususiyatlari tanlama to’plamda
namoyon bo’lishi)ga bog’liq, ya’ni reprezentativlik qancha yuqori bo’lsa,
auditorlik riski shuncha past bo’ladi. Auditorlik risklarini pasaytiruvchi
dalillarning yetarliligi to’g’risida auditor ichki nazorat tizimini baholash va
auditorlik riskining hajmiga asoslanib xulosa qilishi mumkin. Ichki nazorat
tizimi qanchalik ishonchli va auditorlik riski qanchalik past bo’lsa, auditordan
shunchalik kam dalil-isbotlar to’plash talab etiladi.
Dalillarning yetarliligini aniqlashda quyidagi holatlarni hisobga olish zarur:
mustaqil manbalar (uchinchi shaxslar)dan olingan dalillarning mijoz-korxona
xodimlaridan olingan dalillarga nisbatan ishonchliroq ekanligi; auditorlik
tashkilotining mustaqil tekshiruvi yoki tahlili natijasida olingan ma’lumotlarning
uchinchi shaxslardan olingan ma’lumotlarga qaraganda ishonchliroq ekanligi;
hujjatlar va yozma ko’rsatmalar shaklidagi auditorlik dalillarining og’zaki
ko’rsatmalarga qaraganda ishonchliroq ekanligi. Nihoyat, turli manbalardan
olingan dalillardan foydalanish natijasida qilingan xulosalarni taqqoslash
imkoniyatlarini hisobga olish kerak.
Amaldagi standartlarga muvofiq auditorlik baholash uchun zarur
ma’lumotlar miqdori qat’iy chegaralab qo’yilmagan. SHu boisdan auditor
o’zining professional fikriga tayangan holda xo’jalik yurituvchi subekt
moliyaviy hisoboti-ning ishonchliligi to’g’risida xulosa tuzish uchun zarur
bo’ladigan ma’lumotlarning miqdori haqida mustaqil qaror qabul qilishi lozim.
Auditorlik dalillarining o’z vaqtida to’planishiga alohida e’tibor berish zarur.
Aks holda ular oshiqcha va keraksiz bo’lib qoladi. O’z vaqtidalik har bir
auditorlik dalilining tekshirilayotgan davrga bevosita taalluqliligi, yoki mijoz-
korxona faoliyatining hisobot tuzilganidan so’ng, ammo auditorlik xulosasi
tuzilishidan oldin sodir bo’lgan ma’lum bir jiddiy hodisalariga taalluqli
ekanligidan ham iboratdir. Тo’plangan dalillar tekshirilayotgan hisobot tuzilgan

---

12
sanaga qanchalik yaqin bo’lsa, ular shunchalik ishonarli bo’ladi.
Agar xatolar va noaniqliklar to’g’risidagi dalillar mijoz korxona
ma’muriyatiga auditorlik xulosasi soliq organiga topshirilmasdan oldin taqdim
etilgan bo’lsa, u holda buxgalteriyada hisobotlarga zarur tuzatishlarni kiritish
imkoni bo’ladi. Agar hisobot soliq organiga topshirilganidan so’ng audit
o’tkazilsa, tuzatish kiritish imkoni yo’q, lekin joriy davrda aniqlangan xato
kamchiliklarni o’z vaqtida tuzatish mumkin.
Auditorlik tekshiruvlarining asosi auditorlik dalillarini topishdan iborat. U
ma’lumotlarni 
to’plash, 
moliyaviy 
hisobotning 
ishonchliligi 
(yoki
ishonchsizligi)ni, moliya-xo’jalik muomalalarining buxgalteriya hisobini
yuritishga oid belgilangan qoidalar va nizomlarga muvofiqligi-ni va shu bilan
birga auditorlik xulosasi tuzish uchun auditorning shaxsiy fikrini shakllantirish
maqsadida ularni umumlashtirish va baholashni nazarda tutadi.