Автоматика асослари ва микропроцессор техникаси

MA’RUZA № 4


Avtomatikaning texnik vositalari

Reja

1. 
   Avtomatika texnik vositalari rivojini ishlab chiqarish jaraѐnlarini avtomatlashtirishga ta’siri.
   
2. 
   Texnik vositalarning taraqqiѐt bosqichlari.
   
3. 
   Integral sxemalar va mikroprotsessor qurilmalarning xususiyati.
   
4. 
   Xabarchi qurilmalar, ularning turlari.
   
5. 
   Xabarchi qurilmalarni o‘lchov sxemalarga ulash, ularning asosiy ko‘rsatkichlari, birlamchi signallarning turi.
   
6. 
   Kuchaytirgichlar, ularning turlari.
   
7. 
   O‘zgarmas va o‘zgaruvchan tok signallarini kuchaytiruvchi qurilmalar.
   
8. 
   Signal generatorlari, ularning turlari, ishlashi va foydalanish yo‘llari.
   

Sanoatni avtomatlashtirishning axvoli va istikbollarini baxolashda fakat avtomatik boshkarish tizimlari va avtomatikaning texnik vositalari tavsifnomasi bilangigina cheklanib kolmasdan, balki, avtomatlashtirilgan ishlab chikarish, boshkarishning tizim va vositalarini tashkil etishning xamda iktisodining uzaro shartlashilgan muammolari keng kamrovda karab chikilishi kerak.

Texnologik jaraѐnlar va ѐrdamchi xizmatlarni avtomatlashtirish faqat ishlab chiqarish texnikasini takomillashtirishning va mehnat sharoitlarini yaxshilash bilangina emas, balki ishlab chikarish rentabelligini oshirish, birlik mahsulotga ketadigan moddiy va mexnat xarajatlarini pasaytirib, uning texnik- iqtisodiy ko‘rsatkichlarini orttirish bilan bog‘liq.
Sanoatda qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan eng birinchi texnik vosita rus mexanigi I.I.Polzunov tomonidan (1765 y.) yaratilgan. Bu qurilma bug‘ mashinasining bug‘ qozonidagi suv sathi balandligini bir me’ѐrda, odam ishtirokisiz saqlab turishga mo‘ljallangan qurilma edi.
1784 yilda ingliz mexanigi J.Uatt bug‘ mashinasining aylanish tezligini rostlay oladigan avtomatik qurilma – regulyator yaratdi.
Bu ikki texnik qurilma ѐrdamida o‘sha vaqtdagi texnologik mashinalarning ishonchli va o‘zgarmas tezlikda ishlashi birmuncha ta’minlangan edi. Ushbu avtomatik qurilmalarda mexanik rostlash usuli qo‘llanilgan.
XIX asrda elektr rostlagichni yaratilishi elektr lampalarni ishlab chiqarishini avtomatlashtirishga imkon berdi.
1830 yilda elektr releni kashf etilishi bilan elektromexanik rostlash qurilmalarini yaratishga imkon tug‘ildi.
XVIII asrda Nartov A.K jaxonda birinchi bo‘lib supportni yaratdi. Bungacha stanokda keskich qo‘lda ushlangan xolda detalga ishlov berilar edi.
1880 yilda A£SH da birinchi tokarlik stanokni Sensor qurdi.
Bunday avtomatik qurilmalarning yaratilishi va sanoatda qo‘llanilishi texnika taraqqiѐtining ikkinchi bosqichi – ishlab chiqarish jaraѐnlarini avtomatlashtirish bosqichini boshlanishi bo‘ldi.
Fan-texnika taraqqiѐtinning bu II davrida alohida ob’ektlardagi suyuqlik sathi balandligi, texnologik mashinalarning aylanish tezligi va boshqalarni rostlash kabi eng oddiy operatsiyalarni avtomatik boshqarish uchun xizmat qiladigan, regulyator deb ataladigan texnik qurilmalarni hisoblash, qurish masalasi hal qilindi; texnologik jaraѐnlarni avtomatlashtirish uchun xizmat qiladigan lokal (mahalliy) avtomatik sistemalarning eng oddiy turlari yaratildi. Bu davrda o‘zaro ma’lum tartibda bog‘langan, belgilangan maqsadga muvofiq bir- biriga ta’sir ko‘rsatadigan va o‘zining asosiy funksiyasini odam ishtirokisiz bajaradigan, boshqauvchi (regulyator) va boshqariluvchi (ob’ekt) qismlardan iborat bo‘lgan avtomatik boshqarish sistemalari yaratila va takomillasha boshladi.
Elektron lampalar va yarim o‘tkazgichlar yaratilishi bilan yanada davriy va murakkab avtomatik boshqarish tizimlari ishlab chiqish mumkin bo‘ldi.
1944 yilda EHM yaratilishi natijasida juda murakkab texnologik jaraѐnlarni avtomatlashtirishga sharoit tug‘ildi. Bunda xisoblash jaraѐni, loyixalash, rejalashtirish, ilmiy - tadqiqot, ishlab chiqarish kabi ishlari avtomatlashtirildi.
Sonli dastur ѐrdamida boshqarish tizimlar dasturni tayѐrlash, uni boshqarish blokiga kiritish qamda stanok va texnologik jaraѐnlarni boshqarishni moslashuvchan qildi. SHuningdek o‘zi moslashadigan boshqarish tizimlarni yaratilishga imkon tug‘ildi.
Texnologik jaraѐnlarning murakkablashuvi va jadallashuvi tufayli zamonaviy ishlab chikarish korxonalarni boshkarish ularni mikroprotsessor texnikasi va boshqaruvchi hisoblash texnikasini qo‘llab keng avtomatlashtirish asosidagina samarali bo‘lishiga erishiladi.

Avtomatikaning texnika vositalariga quyidagi asosiy elementlar kiradi: