Avtomatika rostlagichlari Avtomatik rostlagichlar xakida tushuncha

p
T
k
k
p
W
и
1
)
(
2
1

(5.8) 
rostlagichni integrallovchi bo’g’in tipiga kirishini ko’rsatadi. ARТ da ko’pincha
P, PI, PID bo’g’inlar qo’llaniladi. Ularni hosil qilish uchun bu sxemaning alohida 
elementlariga teskari bog’lanish zanjiri kiritish va unga struktura o’zgarishlarini 

---

vujudga keltirish yo’li bilan bajariladi. P- proporsional bo’g’in qonuni bo’yicha 
ishlaydigan rostlagich sxemasini tuzish uchun xemadagi ijrochi mexanizmning 
proporsional bo’g’in orqali qayta bog’lanish zanjirini tuzish kerak (46-rasm). 
9.5-rasm. Qayta bog’lanish zanjiri sxemasi 
Bu yerda tizimning ekvivalent uzatish funksiyasi: 
б
к
и
б
к
и
и
к
р
Т
к
к
к
р
Т
р
T
kk
p
W
.
2
1
.
2
1
1
1
)
(







(5.9) 
K
k.b
-qayta bog’lanish zanjirining uzatish koeffitsenti. 
PI rostlagichining sxemasini tuzish uchun elektron kuchaytirgich elementi 
(K
2 
) bilan inersion bo’g’in K
k.b
/Тr+1dan tuzilgan manfiy ishorali teskari 
bog’lanishli yopiq zanjirdan foydalaniladi.(47-rasm) 
9.6-rasm. Тeskari bog’lanishli yopiq zanjir 
Avtomatik rostlagichlar tuzilishi bo’yicha tipik zvenolardan tashkil topadi va 
o’zining rostlash funksiyasini ana shu zvenolarning ishlash qonunlariga muvofiq 
bajaradi. Bu qonunlar rostlagichning rostlash qonuni deyiladi. Bu qonunlar asosan 
rostlagichdan chiquvchi signal (rostlanuvchi kattalikning og’ishi) orasidagi 
bog’lanishni ifodalaydi. 
)
(
)
(
)
(
)
(
)
,
,
(
)
(
3
2
1
t
F
g
F
x
F
t
U
ёки
t
g
x
f
t
U





---

Bu yerda birinchi qo’shiluvchi F
1
(x) chetga chiqishlar bo’yicha rostlashga, 
F
2
(g), F
3
(t) kattaliklari tashqi ta’sirlar bo’yicha rostlashga mos keladi.
Uzluksiz rostlash rostlagichlari rostlash protsessi davomida ob’ektga 
uzluksiz ta’sir ko’rsatib turadi. 
Uzlukli (pozitsion) rostlash rostlagichlari rostlash jarayoni davomida 
ob’ektga belgilangan vaqt oraliqlarida yoki rostlanuvchi kattalikning qiymati 
ma’lum bir qiymatga yetganda diskret ta’sir ko’rsatadi. 
Rostlovchi organning surilishi uchun zarur bo’lgan energiya manbaiga 
muvofiq rostlagichlar rostlovchi organga bevosita yoki bilvosita ta’sir qiladigan 
rostlagichlar turlariga bo’linadi. 
Bevosita ta’sir qiladigan rostlagichlarda rostlovchi organni surish uchun 
zarur bo’ladigan energiya manbai ob’ektning o’zida mavjud bo’ladi. Bilvosita 
ta’sir qiladigan rostlagichlarda rostlovchi organni surish uchun zarur energiya
tashqi manbadan olinadi. Bunday rostlagichlar tashqi manba energiyasining turiga 
qarab elektr, pnevmo, gidrorostlagichlar deyiladi. 
Kirish signali rostlanuvchi ob’ektdan o’tish vaqtida deformatsiya va
kechikishga duch keladi. Chiqish kattaligi kirish signaliga nisbatan amplituda 
bo’yicha kamayib, faza bo’yicha kechikadi. Bu hodisalarni yo’qotish uchun 
rostlanuvchi ob’ekt avtomat rostlagich bilan ta’minlanadi. Avtomat rostlagich 
chiqish signali amplitudasini oshirib, faza bo’yicha ilgarilashini ta’minlaydi. O’tish 
jarayonining sifati rostlanuvchi ob’ekt va rostlagich tavsifnomalariga bog’liq. 
Rostlagich sozlanishining o’zgarmas kattaliklarida bosh-qaruvchi yoki 
rostlovchi ta’sir va rostlanuvchi kattalik o’rtasidagi bog’lanish rostlash qonuni 
deyiladi. 
Avtomatik rostlagichlar diskret impulsli yoki uzluksiz harakatli bo’ladi. 
Uzluksiz harakatli rostlagichlar tarkibiga P, I va ularning kombinatsiyalari bo’lgan 
PI, PD, PID qonunlari kiradi. 
Qishloq xo’jalik avtomatikasida R
p
, R
s
-qonunlari keng qo’llaniladi. 
a) rostlashning statik qonuni (P-rostlash proporsional) 

---

Bu qonun rostlagichining chiqish qismidagi signal har doim uning kiish 
qismidagi signalga proporsional ravishda o’zgarishini ko’rsatadi. 
9.7-rasm. Proporsional rostlash qonunining grafik ko’rinishi 
Rostlagichning bu koordinatalari orasidagi uzatish koeffitsiyenti (kuchayish 
koeffitsenti) proporsionallik koeffi-senti hisoblanadi.