Avtomatikaning ijro mexanizmlari

 
 

---

Elektromagnitli muftalar 
Muftalar — uzatma va ishchi mexanizmlar orasidagi bog’lovchi zveno 
hisoblanadi. Ularning ish prinsipi bog’lovchi elementlarning elektromagnit 
xususiyatlariga asoslangan. 
Elementlarning bog’lanishi ko’rinishiga qarab muftalar funksiyali quruq 
ishqalanuvchan, qovushoq ishqalanuvchan va siljish muftalarga ajratiladi. Quruq 
ishqalanish muftasi (8.4, a-rasm) 3 va 9 vallarga bog’langan 5, 6 - ikkita yarim 
mufta holda 2 xalqa va 4 shetkalardan kuchlanish qabul qiluvchi 1 cho’lg’amdan 
tashkil topgan. 6- yarim muftaning boshqariluvchi qismi 8- shponkaning o’qi 
bo’yicha xarakatlanadi, u ishchi mexanizmning 9-vali bilan bog’langan. 
Boshqariluvchi 6 mufta 7 prujina yordamida 5 boshqaruvchi muftaga nisbatan 
siqiladi. Cho’lg’amlarga elektr toki berilishi bilan hosil bo’lgan elektromagnit 
maydon 7 prujina kuchini yengib, boshqariluvchi 6 muftani tortadi. Ishqalanish 
kuchlari hisobiga 5 va 6 yarim muftalarda hosil bo’ladigan aylantiruvchi moment 
boshqaruvchi valdagi boshqariluvchi valiga o’tkaziladi. Uzatilayotgan aylantiruvchi 
momentni kattalashtirish uchun muftalarni ko’p diskli ko’rinishda tayyorlanadi. 
Qovushoq ishqalanuvchi muftalar (8.4 b-rasm) ferroparo-shakli yoki magnitli 
emulsiyali tarkibiga ega bo’lib, boshqariluvchi va boshqaruvchi elementlarda 
bog’lovchi qatlam hosil bo’ladi. Bunday muftalarning xarakterli tomoni shundaki, 
magnit oqimi ortib borishi bilan uzatiluvchi aylantiriluvchi moment ortib boradi. 
Bunday muftalar yuklamalarga nisbatan chidamli bo’lib, tez xarakatlanuvchan IM 
lardan hisoblanadi (vaqt doimiysi Т=0,005... 0,008 s), ularning uzatish koeffitsiyenti 
K=3500. Bu muftalar konstruktiv tuzilmasiga ko’ra g’altaklarning joylashishi, soni, 
ishchi yuzasining shakliga, tok o’tkazgichlarining ko’rinishi va boshqa belgilariga 
ko’ra farqlanadi 

---

2-rasm. Quruq ishqalanish va qovushoq ishqalanish muftasining konstruktiv va 
elektr sxemalari. 

---

Adabiyotlar:
 
 
1. Yusupbekov N.R., Muxamedov B.I., G’ulomov Sh.M. Texnologik jarayonlarni 
nazorat qilish va avtomatlashtirish. –Toshkent: O‘qituvchi, 2011. 
2. Vaxidov A.X., Abdullaеv D.A. Avtomatikaning tеxnik vositalari. Toshkent, 2012. 
3. Aripov N.M. “Avtomatik boshqarish nazariyasi va avtomatika elеmеntlari” 
ma'ruzalar matni. Toshkеnt, 2010. 
4. Ismoilov A.I., Nazarov O.K. “Avtomatika va avtomatlashtirish asoslari” fanidan 
ma'ruzalar matni. Andijon, 2006.