Avtomobil dvigateli va boshqa agregatlarini elektron boshqarish : kasb-hunar kollejlari uchun o'quv qo'llanma

1.3. Dizel dvigatellarida y o n ilg i uzatilishini elektron 
boshqarish
E lektron b o sh q arish n in g dizel dvigatellariga jo riy qilinishi c h i­
q in d i g azlard ag i z a h arli m o d d a la rn in g m iq d o rin i k a m a y tirish , 
tu tash n i va shovqinni pasaytirish, m o to m i salt ishlaganda b a rq a - 
rorligini oshirish im konini beradi. E lektron blok p u rkalanayotgan 
y o n ilg in in g m iqdori va purkash daqiqasi, m o to r salt ishlaganda
54

---

tirsakli valning ay la n ish la r c h a sto tasi, c h o ‘g ‘lanish sh am lari va 
dvigatelning «sochilib» ketishidan asraydigan tiz im n i boshqaradi.
D izel dvigatellarini elek tro n bo sh q arish n in g uch tu ri m avjud:
• asosan o p eratsio n k u ch ay tirgichlardan tashkil topgan analog 
tizim ;
• o ‘rta integratsiya darajasiga ega b o ig a n e le m en tlard a n tashkil 
to p g an raqam li tizim ;
• m ikroprotsessorli tizim .
A nalog tiz im lar tuzilishi va sxem alarining soddaligi bilan birga 
quyidagi jid d iy kam chiliklarga ega: y o n ilg i tarkibini rostlash sifati 
ele k tro n sxem ani y ig ls h u c h u n ishlatilgan e le m e n tla m in g (qarshi- 
lik, k o n d e n sa to rla r va b o shq.) tayyorlanish aniqligiga b o g liq lig i; 
sxem a elem en tlarin in g elektr k o ‘rsatkichlariga tashqi o m illar ta ’siri- 
ning kuchliligi; tizim to m o n id a n loyihalash jaray o n id a k o ‘z d a tu til- 
m agan vazifalarni bajara olinm asligi, y a ’ni tizim n in g yangi sh a ro it- 
larga m oslashuv im koniyatlarining cheklanganligi.
R aqam li rostlagichlar bu k am ch ilik lard an holi b o ‘lsa -d a , t u ­
zilishi ning m urakkabligi, tizim n in g k o lp sonli m ikrosxem alardan 
tashkil topganligi ularning av to m o b illard a ishonchli ishlash d a ra - 
jasin i pasaytiradi. Bu tiz im lard a ham b o sh q a ish rejim iga yoki 
boshqa turdagi dizel dvigateliga m oslashish xususiyatlari y o lq.
Oxirgi yillarda avtom obil dizellarida m ikroprotsessorli b o sh q a ­
rish tizim i to b o ra ken g ro q q o lla n ilm o q d a (1 .2 0 -ra sm ). U n in g
tarkibiga m ik ro p ro tsesso r (M R ), tez k o r xotira q urilm asi (TX Q ) 
va doim iy xotira q urilm asi (D X Q ) kiradi. D vigatelning ishi va 
ho lati haqidagi m a ’lu m o tlarn i to 1 plash u c h u n b ir q a to r d atc h ik la r 
o ‘rnatish k o ‘zd a tutilgan.
Tirsakli valning aylanish chastotasi n, yuqori bosim li y o n ilg i 
nasosi (Y uB Y oN ) reykasining holati Z z ^ , y o n ilg i uzatish pedali 
h o lati \]fpedal d a tc h ik la rid a n olin g an m a ’lu m o tla r asosida ijrochi 
m ex an izm lar u c h u n dastlabki b o shqaruvchi signal shakllantiriladi. 
Y o n ilg i tynnj[g4 va kirayotgan havo thavo h a ro ra ti, atm o sfera bosim i 
Раш ga k o ‘ra dastlabki signalga m a ’lum tu za tish lar kiritiladi.
D vig ateln in g m oylash tizim idagi m oy h a ro ra ti d a tc h ig i tmoy 
m o to rn i ishga tushirish sh aro itin i b ah olash u c h u n xizm at qiladi. 
D vigatelning avariya ish rejim larini o ld in i olish u c h u n sovitish 
suyuqligi h a ro ra ti datchigi tsovitish va m oylash tizim idagi m oy bosim i 
datchigi Pmoy ishlatiladi.
55

---

У pedal
yonilgi