Avtomobil transporti muhandisligi

7 - Аmaliy mashgʼulot. Logistik rivojlanishning huquqiy jihatlari. Ekologik logistika sohasida xalqaro hamkorlik.
Аmaliy mashgʼulot maqsadi: Ekologik huquq predmeti, ekologik munosabatlar obʼekti, logistikaning huquqiy taʼminoti va ekologik axamiyatli informatsiyani chuqur o'rganish maʼruza va qoʼshimcha adabiyotlardan foydalangan holda chuqur tahlil qilish, nazariy bilimlarni amalyotga tadbiq qilish yoʼllarini oʼrganish.
Reja:

1. 
   Аsosiy iboralar.
   
2. 
   Ekologik huquq predmeti.
   
3. 
   Ekologik munosabatlar obʼekti.
   
4. 
   Ekologik axamiyatli informatsiya.
   
5. 
   Nazorat savollari.
   

1. Asosiy tushunchalar.
Tabiiy muhitning tarkibiy qismlari - yer, tuproqlar, yer usti va yer osti suvlari, atmosfera havosi, o‘simlik, hayvonot dunyosi va boshqa organizmlar, shuningdek atmosferaning ozon qatlami va yerga yaqin kosmosdir.
Tabiiy ob’ekt - bu tabiiy xususiyatlarini saqlab qolgan tabiiy ekologik tizim, tabiiy landshaft va ularning tarkibiy elementlari.
Tabiiy - antropogen ob’ekt - iqtisodiy va boshqa faoliyat natijasida o‘zgargan tabiiy ob’ekt va (yoki) inson tomonidan yaratilgan, tabiiy ob’ekt xususiyatlariga ega bo‘lgan va rekreatsion va himoya qiluvchi ahamiyatga ega bo‘lgan ob’ekt.
Antropogen ob’ekt - bu inson tomonidan ijtimoiy ehtiyojlarini qondirish uchun yaratgan va tabiiy ob’ektlarning xususiyatlariga ega bo‘lmagan ob’ekt
2. Ekologik huquqning predmeti. Huquq nazariyasida huquqiy tartibga solish predmeti huquqiy normalarni muayyan huquq sohasiga ajratish uchun asos hisoblanadi. Sub’ekt huquq sohasidagi tizimni shakllantiruvchi omil rolini o‘ynaydi. Huquqiy tartibga solish predmeti deganda, huquqning boshqa sohasi sub’ektini tashkil etuvchi boshqa ijtimoiy munosabatlardan sifat jihatidan farq qiladigan, aniq belgilangan ijtimoiy munosabatlar sohasi tushuniladi.
Tabiat (atrof-muhit) va uning alohida elementlari: yer, mineral resurslar, suv va boshqalar va insonning shu bilan bog‘liq manfaatlari ko‘rib chiqilayotgan sohada huquqiy tartibga solish ob’ekti bo‘lib xizmat qiladi. Sub’ekt tabiat yoki atrof-muhit haqidagi jamoatchilik munosabatlari ekanligi. Ekologik logistikada mavzu moddiy oqimlar, har xil turdagi transport va ushbu moddiy qadriyatlar haqidagi ijtimoiy munosabatlardir. Ekologik huquqning predmeti haqidagi savolga javob berishda keng tarqalgan hato bu qonun odamlar, jamiyatning tabiatga bo‘lgan munosabatlarini tartibga soladi.
Biroq, qonun ijtimoiy munosabatlarni, ya’ni odamlar o‘rtasidagi ma’lum bir ob’ektga oid munosabatlarni tartibga soladi. Bizning vaziyatimizda bular suv, atmosfera havosi, mineral boyliklar, moddiy qadriyatlar, resurslar va boshqalar.
"Tabiatga nisbatan jamoatchilik munosabati" kategoriyasi ortida insonning turli hil ekologik manfaatlari, uning tabiat resurslari bilan qondiriladigan ehtiyojlari yotadi.
Ularning asosiylari ekologik, iqtisodiy, estetik, rekreatsion, ilmiy, madaniydir. Ushbu ehtiyojlar insonning tashqi dunyo - tabiat va jamiyat bilan doimiy va faol o‘zaro ta’sirida amalga oshiriladi.
Ekologik qonunchilik qaysi o‘ziga xos ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi? Ekologik huquq bo‘yicha ilmiy va o‘quv adabiyotlarda an’anaviy ravishda ijtimoiy munosabatlarning ikki guruhi uning sub’ekti sifatida ajratilgan tabiiy resurslardan foydalanish va atrof-muhitni muhofaza qilish (tabiiy resurslarni muhofaza qilish) bo‘yicha.
Darhaqiqat, ushbu ikki guruh aloqalari odatda tan olinadi va birinchi navbatda ular ekologik huquq sub’ektini tashkil qiladi. Shunday qilib, inson va fuqaroning jamiyat va tabiat o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar sohasidagi manfaatlari va ehtiyojlarini hisobga olgan holda, qonun vositachiligida, ekologik huquqning sub’ekti munosabatlar tomonidan shakllanadi: tabiiy ob’ektlar va resurslarga egalik qilish; tabiatni boshqarish bo‘yicha; atrof-muhitni turli xil degradatsiyadan himoya qilish to‘g‘risida; jismoniy va yuridik shaxslarning ekologik huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish.
Ekologik munosabatlar turlarining berilgan tasnifi fundamental, eng muhim, maqsadga muvofiq va ilmiy asoslangan. Uning maqsadga muvofiqligi tabiiy resurslarga egalik qilish, ularni yo‘q qilish, tabiiy resurslardan oqilona foydalanishni ta’minlash, tabiatni turli xil degradatsiyadan himoya qilish, ekologik huquqlar va insonning qonuniy manfaatlarini himoya qilish bilan bog‘liq muammolar majmuini o‘zaro bog‘liq, bir vaqtning o‘zida qonun bilan hal qilishda yotadi.
Ushbu tasnifning ilmiy asoslanganligi tabiiy resurslar to‘g‘risidagi qonun hujjatlari (yer, suv, kon ishlari va boshqalar) bilan tasdiqlangan, tegishli tabiiy resursga bo‘lgan mulk munosabatlarini, undan foydalanish va uni muhofaza qilishni, shuningdek er, suv, kon qazish va boshqa tabiiy resurslar to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini tartibga soladi. Ijtimoiy munosabatlarning barcha turlarini tartibga solishning yakuniy maqsadi va ayni paytda vazifasi atrof-muhitning qulay holatini saqlab qolish yoki uni tiklashdir. Atrof-muhit munosabatlari asosan alohida tabiiy resurslar - er, suv, atmosfera havosi, er osti boyliklari, o‘rmonlar, o‘rmonlardan tashqaridagi flora, hayvonot dunyosi ob’ektlariga nisbatan tartibga solinadi. Shunga ko‘ra, biz erdan foydalanish, suvdan foydalanish, er osti boyliklaridan foydalanish va boshqalarni tartibga solish to‘g‘risida gaplashamiz.
Tabiiy resurslardan foydalanish deganda inson tomonidan uning turli xil ehtiyojlarini fiziologik, iqtisodiy, estetik, ilmiy va hokazolarni qondirish uchun foydalanishi tushuniladi. Shuningdek, ishlab chiqarish va iste’mol qilish chiqindilarini yo’q qilish uchun tabiiy muhitdan foydalanish.
Atrof muhitni muhofaza qilish bo‘yicha jamoat munosabatlarini huquqiy tartibga solish unga zararli ta’sirning uch turiga tegishli: kimyoviy, fizikaviy va biologik. Atrof-muhitni kimyoviy ta’sirlardan muhofaza qilishni tartibga solishning misoli sifatida korxonalar tomonidan chiqindi suvlarning suv havzalariga chiqarilishi, avtoulovlarning chiqindi gazlari tarkibidagi ifloslantiruvchi moddalarning chiqarilishi, agrokimyoviy vositalardan foydalanish, Yerning ozon qatlami holatiga ta’sir qiluvchi sovutgich va boshqa kimyoviy moddalardan foydalanish hisoblanadi.
Atrof muhitni muhofaza qilish (tabiiy komplekslar, ob’ektlar, resurslar) - tabiiy muhitni saqlash yoki tiklashga qaratilgan faoliyat,tabiiy resurslarni ko‘paytirish, iqtisodiy va boshqa faoliyatning atrof-muhitga salbiy ta’sirining oldini olish va uning oqibatlarini bartaraf etish. Atrof muhitni unga ta’sir qiladigan jismoniy ta’sirlardan himoya qilish bo‘yicha ekologik qonun bilan tartibga solinadigan turli xil munosabatlar mavjud. Bu atrof-muhitni muhofaza qilish qoidalari: samolyotlar, transport vositalari, ishlab chiqarish binolari, logistika markazlari tomonidan ishlab chiqarilgan shovqin; transport vositalarini qurish yoki ishlatish paytida, yuk ortish va tushirish ishlari paytida hosil bo‘lgan tebranish;
- elektrotexnikadan foydalanish natijasida hosil bo‘lgan elektromagnit maydonlar;
- radioaktiv ta’sir. Radioaktiv moddalar kimyoviy bo‘lishiga qaramay, ular radiatsiya ko‘rinishida jismoniy ta’sirga ega;
- og‘ir qishloq xo‘jaligi texnikasidan foydalanish paytida erga haddan tashqari bosim, bu esa tuproq strukturasining buzilishiga olib keladi;
- iliq chiqindi suvni suv havzalariga tushirish.
Ekologik xavfsizlik- bu insonning tabiiy muhitini va hayotiy manfaatlarini iqtisodiy va boshqa faoliyatning mumkin bo‘lgan salbiy ta’siridan, tabiiy va texnogen favqulodda vaziyatlardan va ularning oqibatlaridan himoya qilish holati. Ekologik xavfsizlik ta’rifida keltirilgan manfaatlarni himoya qilishning huquqiy vositalari me’yorlar, atrof-muhitga ta’sirni baholash, ekologik ekspertiza, atrof-muhitni litsenziyalash, sertifikatlash, nazorat qilish, qonuniy javobgarlik choralarini qo‘llash, shuningdek ekologik huquqlar va shaxsning va fuqaroning qonuniy manfaatlarini himoya qilishning qonuniy vositalaridir.
Ekologik huquqning predmeti insonning irodasi va ongidan tashqari ob’ektiv shakllanadi. Ob’ektivlik tabiatning inson va jamiyatning turli xil qiziqishlari va ehtiyojlarini qondirishi bilan bog‘liq. Ikkinchisi kamida ikkita sababga ko‘ra tabiat bilan o‘zaro ta’sirini yetarli darajada tartibga solishdan manfaatdor.
3. Ekologik munosabatlarning ob’ekti. Ekologik munosabatlarning ob’ekti ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan tabiiy qadriyatlar bo‘lib, ular to‘g‘risida ijtimoiy munosabatlar qonunda shakllanadi va tartibga solinadi. Ob’ektning o‘ziga xos xususiyati ekologik qonunda tartibga solinadigan va uning predmetini tashkil etuvchi ijtimoiy munosabatlarning o‘ziga xos xususiyatlarini oldindan belgilab beradi. Amalda, zamonaviy qonunchilikda amalga oshirilgan jamiyat va tabiatning o‘zaro ta’siri sohasidagi ijtimoiy munosabatlarni huquqiy tartibga solishning yaxlit va differensial yondashuvlarini aks ettirgan holda, quyidagilar quyidagicha o‘zaro munosabatlarning mustaqil ob’ekti sifatida ajratiladi:
atrof-muhit (tabiiy muhit, tabiiy muhit, tabiat);
tabiiy komplekslar va alohida tabiiy ob’ektlar yoki resurslar.
Atrof muhit (tabiiy muhit, tabiiy muhit, tabiat) yaxlit ob’ekt bo‘lib, boshqalari esa tabaqalashgan ob’ektlardir. Agar biz yaxlit ob’ekt masalasini tarixiy jihatdan ko‘rib chiqsak, unda Rossiyaning ekologik qonunida yigirmanchi asrning 90-yillariga qadar.
Huquqiy ma’noda moddiy olam ob’ektlari va tizimlarining tabiiy holatidagi umumiyligi bilan bir qatorda "tabiat" tushunchasi inson mehnati bilan yaratilgan ba’zi ob’ektlarni oqilona o‘z ichiga oladi: sun’iy ravishda ekilgan o‘rmon, baliq yetishtiriladigan va suv omboriga tashlanadigan yovvoyi hayvon, doimiy yashash joyiga qo‘yilgan.
Ob’ektni tabiatning elementi sifatida aniqlashning asosiy mezonlari tabiiy sharoitlardan ajralmaslik, ekologik aloqalarning uzluksizligi va elementar kuchlar ta’siridan ajralib qolmaslikdir. Tabiat moddiy olamning tabiiy holatidagi ob’ektlar va tizimlar to‘plami sifatida butun koinot, shu jumladan Yer, Quyosh va kosmosdir.
Tabiiy komplekslar - tabiiy ekologik tizimlar va boshqa tabiiy ob’ektlar va resurslar to‘plamlari ekologik huquq normalari bilan tartibga solinadigan atrof-muhit munosabatlarining mustaqil ob’ekti. Tabiiy majmualar - bu alohida muhofaza qilinadigan tabiiy hududlar (davlat qo‘riqxonalari, milliy bog‘lar, kurortlar va boshqalar), maxsus zonalar va boshqa muhofaza etiladigan hududlar (suvni muhofaza qilish zonasi, sanitariya muhofazasi zonasi, an’anaviy tabiatdan foydalanish hududlari va boshqalar).
Ijtimoiy munosabatlar shakllanadigan, qonunlar bilan tartibga solinadigan alohida tabiiy ob’ektlar va resurslar: er, tuproq, ichaklar, suvlar, atmosfera havosi, o‘rmonlardan tashqaridagi o‘rmonlar va flora, hayvonot dunyosi, erga yaqin kosmik. Tabiiy ob’ektlardan (resurslardan) oqilona foydalanish va ularni muhofaza qilishni ta’minlashning maqbul huquqiy mexanizmini yaratish uchun ular quyidagilarga bo‘linadi:
bitmas va bitmas; qayta tiklanadigan va qayta tiklanmaydigan; tiklanadigan va almashtirib bo‘lmaydigan. U yoki bu tabiiy resursning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda, qonun chiqaruvchi undan foydalanish va muhofaza qilish uchun qonuniy talablarni belgilaydi.
4. Ekologik munosabatlarni huquqiy tartibga solish usullari. Huquqiy tartibga solish usuli - bu ma’lum bir sanoat qonunchiligiga xos bo‘lgan aniq tartibga solish xususiyatlari va funktsiyalarini ifodalashning texnikasi, usullari va shakllari to‘plamidir. Huquqiy tartibga solish uslubi, shuningdek, huquqiy munosabatlar ishtirokchilarining tabiiy resurslar egasining vakolatlarini amalga oshirish, tabiiy resurslardan oqilona foydalanishni ta’minlash va atrof-muhitni muhofaza qilish xattiharakatlariga qonuniy ta’sir ko‘rsatishning o‘ziga xos usuli sifatida belgilanishi mumkin.
Ilm-fan va huquqda bir qator usullar ajratiladi imperativ, dispozitiv, rag‘batlantirish va boshqalar. Ekologik huquqda bu usullar ba’zan bir-biri bilan birgalikda qo‘llaniladi. Huquqiy tartibga solishning ma’muriy-huquqiy uslubining mazmuni retsept, ruxsat berish, taqiqlash, qonuniy ko‘rsatmalarning bajarilishi va bajarilishiga davlat tomonidan majburlashni ta’minlashdan iborat.
Ma’muriy munosabatlarning tomonlaridan biri bu davlatning vakolatli organidir.
Atrof-muhit qonunchiligida ma’muriy-huquqiy usul muayyan shakllarda - tartibga solish, ekspertiza, sertifikatlash, litsenziyalash va boshqalarda vositachilik qiladi.
Huquqiy tartibga solishning fuqarolik-huquqiy usuli huquqiy munosabatlar taraflarining teng huquqliligiga asoslanadi. Fuqarolik-huquqiy munosabatlarda ularning ishtirokchilari odatda bir-biridan mustaqil, teng huquqli sub’ekt sifatida harakat qilishadi. Ular o‘rtasida tuzilgan shartnoma (bitim) orqali ular o‘zlarining huquqlari va majburiyatlarini belgilaydilar, shu bilan birga, qonunga muvofiq bo‘lishi shart, uning doirasida.
Ishlab chiqarish chiqindilarini chiqaradigan korxona va chiqindilarni ularni yo‘q qilish joylariga tashish uchun transport korxonasi o‘rtasida tuzilgan bitim bunday shartnomaga misol bo‘lishi mumkin. Bozor iqtisodiyotiga o‘tish sharoitida fuqarolik, tadbirkorlik to‘g‘risidagi qonun hujjatlari takomillashtirilishi munosabati bilan ushbu huquq sohasida fuqarolik-huquqiy usul tobora keng qo‘llanilmoqda.