Автомобилларда юк ва пассажирлар таши асослари

7 - б о б
Т Р А Н С П О Р Т В О С И Т А Л А Р И Н И Н Г  
И Ш У Н У М И
7 .1 . Транспорт воситаларининг иш унумига таъсир 
этувчи асосий эксплуатацион кўрсаткичлар
Ҳ а р қ а н д а й у с к у н а ё к и ж и ҳ о з н и н г и ш у н у м и д е й и л -
г а н д а у н и н г в а қ т б и р л и г и д а и ш л а б ч и қ а р г а н м а ҳ с у л о т и
т у ш у н и л а д и . А в т о м о б и л л а р ю к ва п а с с а ж и р л а р н и м аъ л у м
м а с о ф а г а т а ш и б б е р и ш и н и ҳ и с о б г а о л и н с а , у л а р н и н г иш
у н у м и в а қ т б и р л и г и д а т а ш и л г а н ю к ва п а с с а ж и р л а р м и қ - 
д о р и д а н , я ъ н и т о н н а ( п а с с а ж и р ) - к и л о м е т р л а р д а ў л ч а н у в - 
чи т р а н с п о р т и ш и д ан и б о р атд и р . М а с а л ан , а в т о м о б и л н и н г 
ю к б и л а н б и р қ а т н о в и д а г и ю к м и қ д о р и д а ў л ч а н у в ч и иш
у н у м и :
б ў лса, т о н н а -к и л о м е т р д а б а ж а р и л г а н т р а н с п о р т иш и:
д а н и б о р а т б ўлад и .
А й т и л г а н л а р г а к ў р а, а в т о м о б и л н и н г б и р иш к у н и д а - 
в о м и д а ги ун ум и :
Q = q„ Уст»т
(32)
Р = О 
1 = q у 1 , ткм
ю к 
ю к 
ю к 
М м < ст 
ю к ’
(33)
Р К = Р ю к Х 2 ю к =
Чн Х У8 
Х 2 ю к Х L
’ Т К М
( 3 5 )
106

---

б ў л а д и . Б у н д а 2 Ю
К — б и р иш к у н и д а в о м и д а ю к л и қ а т н о в - 
л а р с о н и .
Ўз н а в б а т и д а , н о л и н ч и қ а т н о в г а с а р ф л а н г а н в а қ т ҳам 
ҳ и с о б га о д и н га и б и р иш к у н и д а в о м и д а г и ю к л и қ а т н о в л а р
сони:
Б у н д а Т иш — а в т о м о б и л н и н г и ш д а б ў л и ш в а қ т и , соат; 
ta(Ll — б и р т ў л и қ қ а т н о в учун за р у р в а қ т , со ат.
Б и р т ў л и қ қ а т н о в учун за р у р в а қ т а в т о м о б и л н и н г ю к 
о р т и ш п у н к т и д а н у н и т у ш и р и ш п у н к т и г а ч а ю к л и қ а т н о в
в ақ т и , ю к т у ш и р и ш п у н к т и д ан н авб атд аги ю к о р т и ш п у н к ­
т и г а ч а бўш қ а т н о в в а қ т и ҳ ам д а о р т и ш -т у ш и р и ш вақ т и й и - 
ғи н д и с и д а н и б о р ат бўлади:
1. ” < + Ч6" + V
с о а т - 
(37)
б унда: txK’K — а в т о м о б и л н и н г ю к л и қ а т н о в в а қ т и ; 
tx6 K — бўш қ а т н о в в а қ ти ;
to T — т р а н с п о р т в о с и т а с и н и н г ю к о р т и ш -т у ш и р и ш - 
д а т у р и ш вақ ти .
Ҳ а р а к а т в а қ т и н и а н и қ д а ш учун ю к л и ва б ўш қ а т н о в - 
л а р м а с о ф а с и н и ҳ а р а к а т т е з л и г и г а б ў л и ш л о зи м :
f
—
_ 1 ю . к " ^ б . к _ I
r ik
г т ч т г
/
т о
\
tx " v ; " ” v ; 
p v 7 ’ c o a T - 
( 3 8 )
б у н д а \юк — а в т о м о б и л н и н г ю к л и қ а т н о в м а с о ф а с и ;
1Г)К — а в т о м о б и л н и н г б ўш қ а т н о в м а с о ф а с и ;
У т — а в т о м о б и л н и н г т е х н и к ҳ а р а к а т т е зл и ги .
А м алда бўш қ а т н о в м а с о ф а с и н и н г а н и қ м и к д о р и га кўра, 
у н и н г ю к л и қ а т н о в г а н и с б а т а н т у т у в ч и ў р н и а н и к д а н и -
ш и н и ҳ и с о б г а о л и б , қ а т н о в м а с о ф а л а р и д а н у н у м л и ф о й ­
д а л а н и ш , я ъ н и ю к л и қ а т н о в к о э ф ф и ц и е н т и к ў р с а т к и ч и - 
д а н ф о й д а л а н и л а д и . Бу к о э ф ф и ц и е н т ум ум қ а т н о в д а н қай 
д а р а ж а д а у н у м л и ф о й д а л а н и л г а н и н и х а р а к т е р л а б , у н и н г
м и к д о р и ю к л и қ а т н о в л а р у м у м и й м и к д о р и н и н г у м у м и й
107

---

м а с о ф а г а н и с б а т и с и ф а т и д а а н и к д а н а д и ва у н и т е х н и к а
а д а б и ё т л а р и д а ft (б ет т а ) ҳ а р ф и б и л а н б е л г и л а н а д и .
А гар а в т о м о б и л н и н г ю к л и қ а т н о в л а р м а с о ф а с и ва йўл 
қ а т н о в и д а н (й ў л д а н ) ф о й д а л а н и ш к о э ф ф и ц и е н т и м аълум
б ў л с а , а в т о м о б и л н и н г ҳ а р а к а т в а қ т и қ у й и д а ги ч а а н и к д а ­
над и :