Автомобилларда юк ва пассажирлар таши асослари

13. 4 . Ш аҳар транспорт тармоғи
Ш аҳар микротуманлари ёки йирик транспорт узеллари- 
даги катта пассажирлар оқим и пассажир йўллари ёки марш- 
рутларини таш кил этиш асоси бўлиб, улар биргаликда шаҳар 
транспорт тармоғини ташкил этади. Транспорт тармогини ша- 
ҳар ҳудуддарида оқилона тақсимлаш ва турли хилдаги шаҳар 
транспортлари орасида пассажирлар таш иш ни мувофикдаш- 
тириш да маршрутларни иложи борича пассажирлар қатнови 
учун зарур бўлган вақтни тежаш, яъни уни минимал бўлиши, 
ҳаракат мунтазамлиги ва текислигини ҳисобга олиб, марш- 
рутларнингтўгри чизикди бўлишига эриш иш лозим. Бундай 
талабларнинг бажарилиш и учун ҳаракатни эн г қисқа йўна- 
лиш бўйича (амсшда мавжуд йўл ва кўчаларни ҳисобга олиб), 
аҳоли зич яш айдиган ва марказни четки туманлар билан бир- 
лаштирувчи ҳамда турли хил, эн г аввало, метрополитен би­
лан (агар бундай транспорт бўлса) туташувчи маршрутлар таш ­
кил этиш тавсия этилади.
212

---

М арш рутлар йўналиш и ва тран сп орт тарм оғи н и н г ж о й ­
лаш уви (к о н ф и гу р ац и яси ) п ассаж и рл ар ҳосил этувчи ва 
п ассаж и рларн и кўплаб қабул этувчи узел л ар н и н г ш аҳар 
ҳудудидаги ж ой лаш уви гаги н а эм ас, балки ш аҳар п л а н и ­
ровкаси, кўчаларнинг алоҳида хусусиятлари, улардаги ҳара- 
кат зи чли ги ва ж адаллиги каби ларга \а м б огли кди р.
Мавжуд йирик шаҳарларда пассажирларга хизмат қилув- 
чи шаҳар тран сп орти турлари (м етро, трам вай, троллейбус 
ва автобус) ичида эн г кўп тарқалгани автобус тр ан сп орти - 
дир. Автобус транспорти ак сари ят к и ч и к ва ўрта ш аҳар- 
ларда пассаж ирлар таш увчи ягон а тр ан сп орт туридир.
П ассаж ирлар таш увчи тран сп ортларн и н г у ёки бу тури- 
ни қўллаш , э н г аввало, ун и н г таш иш хусусияти, б ош лан - 
гич капитал харажатлар микдори ва таш иш тан н архи га бог­
ликди р. Й и р и к ш аҳарларда пассаж ирлар таш иш тран сп ор- 
ти н и н г барча турларидан ф ой далан иш м ақсадга м у в о ф и қ
бўлади. Бунда улар и ш ини м увоф и кдаш ти ри ш ва таш иш
иш ларини уларнинг техник-эксплуатацион кўрсаткичларига 
кўра тақсим лаш лозим бўлади (9-ж адвал).
Т ехник-эксплуатацион кўрсаткичларига кўра пассаж ир­
л ар тран сп орти ҳар қайси ту р и н и н г э н г о қ и л о н а и ш лати - 
л и ш ж ой лари бор.
Ж уда катта қувватли пассаж ирлар оқи м и мавжуд бўлга- 
нида, а й н и қ са, м аркази й ж ой лард а ер усти тран сп орти
иш ини ен ги ллаш ти ри ш да м етрон и н г хизм ати беқи ёсди р; 
м етрон и н г бир й ўн ал и ш и соатига 50-60 м и н г ки ш и л и к
пассаж ирпар о қи м и га хизм ат қи л а олади.
Т рам вай муҳим аҳам и ятли , катта қувватли п ассаж и р ­
л ар оқи м и га хи зм ат қи лади; метро й ў н а л и ш и н и н г давом и 
си ф ати д а ш аҳар тум ан лари н и ш аҳар атроф и б и л ан бог- 
л аш д а кўп и нча трам вайд ан ф о й д ал ан и л ад и ; б и р трам вай 
йўли, ундаги вагонлар со н и га кўра, соатига 15-18 м и н г 
п ассаж и рларга хи зм ат қила олади. С уткаси га к ам и да 5 
м и н гли к пассаж ирлар оқи м и бўлгандагина трам вай йўлла- 
р и ни қуриш м ақсадга м увоф и кдир.
Т роллейбус п ассаж и рлар оқи м и кам бўлм аган ҳоллар- 
да трам вай н и ш аҳари и н г асоси й й ў н ал и ш л ари д а ал м аш - 
ти ри ш да ҳамда ш аҳарни у н и н г атроф и би лан б и рлаш ти - 
р и ш д а қўлл ан и лади ; б и р тр о л л ей б у с йўли со ати га 5-9 
м и н гл и к п ассаж и рл ар о қ и м и га хи зм ат эти ш и м ум кин . 
Т роллейбус й ў н али ш и н и о ч и ш л и к учун ай н и й ўналиш да
213

---

9-ж адвал
Турли хилдаги ш аҳар п ассаж ир транспортинииг 
асосий те хн и к-эксп луатац и он кўрсаткичлари