Avzu: Avtomobil

Мavzu: Avtomobil yo‘llarini ekspluatasiya qilishning nazariy asoslari


REJA:

1. 
   Аvtomobil yoʼllarini ekspluatatsiya qilish tushunchasining mazmuni.
   
2. 
   Аvtomobil yoʼllarini ekspluatatsiya qilishning ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyati.
   
3. 
   Dunyo mamlakatlaridagi avtomobil yoʼllarining holatini tahlil qilish.
   
4. 
   Аvtomobil yoʼllarini ekspluatatsiya qilish yoʼnalishida mamlakatimizda olib borilgan ilmiy tadqiqotlar.
   

Аvtomobil yoʼllarini ekspluatatsiya qilish tushunchasining mazmuni.
Hozirda mamlakat avtomobil transporti eng ommalashgan transport turlaridan biri hisoblanadi. Yoʼlovchilar va yuklarni tashishda vaqtni tejashni taʼminlash, avtotransport jamiyatning ishlab chiqaruvchi kuchlarini rivojlanishiga, mintaqalararo aloqalarni kengaytirishga va mamlakatning chekka hududlari resurslarini ijtimoiy takror ishlab chiqarish jarayoniga jalb qilishga yordam beradi.
Mahsulotlarni ishlab chiqarish binolar, inshootlar va ishlab chiqarishning boshqa moddiy sharoitisiz amalga oshirilmasligi singari transport jarayoni ham avtomobil yoʼllarsiz amalga oshirilmaydi. Yoʼllarning narxi, boshqa ishlab chiqarish aktivlari narxi singari, ishlab chiqarish jarayonida yoʼq qilinmaydi, balki transport xizmatlari narxiga oʼtkaziladi.
Zamonaviy avtomobil yoʼllari - transport ishlarini bajarish va yoʼl harakati xizmatlaridan foydalanuvchilar - haydovchilar va yoʼlovchilarga xizmat koʼrsatishga moʼljallangan murakkab muhandislik inshooti.
Isteʼmolchilar nuqtayi nazaridan, eng muhimi, yoʼl harakati transportining uzluksizligini, optimal tezligini, qulayligi va xavfsizligini taʼminlaydigan yo’lning transport-ekspluatatsion xususiyatlari; yuqori o’tkazuvchanlik qobiliyati; transport vositalarining ruxsat etilgan oʼlchamlarida harakatlanishining mavjudligi, yilning istalgan vaqtida va har qanday ob-havo sharoitida o’qqa tushadigan yuklamalar va umumiy ogʼirligi boʼlgan transport vositalarini harakatga keltirish qobiliyati; yoʼllarga xizmat koʼrsatishning yuqori darajasi; estetik va ekologik talablarga javob berish.
Yoʼlning ushbu xususiyatlarga muvofiqligi darajasi asosan qatnov qismi va yoʼl yoqasining kengligi, rejadagi va boʼylama profildagi egri chiziqlar, koʼrinish masofasi, yo’l to’shamasining holati va mustahkamligi, yo’l qoplamasining boʼylama va koʼndalang ravonligi, yoʼl toʼshamasi tishlashish xususiyatlari, yoʼl poyi holati va muhandislik inshootlari bilan belgilanadi.
Yoʼlning sifatini baholash uchun vaqt oʼzgaruvchan koʼrsatkichlar guruhidan foydalaniladi, bu yo’lning transport ishini, yoʼl poyi va yoʼl toʼshamasining texnik-ekspluatatsion sifatlarini, yoʼlning umumiy holatini va undagi harakatlanish sharoitlarini tavsiflaydi.
Birinchi guruh koʼrsatkichlariga harakat jadalligi, hajmi, tarkibi, yoʼlning oʼtkazuvchanligi va yuk tashish hajmi, yo’l harakati yuklanganlik koeffitsiyenti; aloqa yo‘llari va harakat tezligi kiradi.
Ikkinchi guruh koʼrsatkichlari - bu yoʼl poyi va yoʼl toʼshamasining mustahkamligi; yoʼl qoplamasining ravonligi va gʼadir-budirligi; shinaning yoʼl qoplamasi yuzasi bilan ilashishi; yoʼl qoplamasining yemirilishga qarshiligi; yo’l to’shamasining xizmatga yaroqliligi.
Koʼrsatkichlarning uchinchi guruhiga ishonchlilik kiradi; oʼtish qobiliyati; yoʼlning xizmat qilish muddati; nisbiy halokatlilik; halokatlilik koeffitsiyenti va xavfsizlik koeffitsiyenti; koʼrinishni taʼminlash.
Ko'rsatkichlarning to'rtinchi guruhiga transport xarajatlari va yo'l-transport hodisalaridan jamiyatning yo'qotilishi kiradi.
Yoʼl holatini baholashning asosiy usuli koʼrsatkichlarning haqiqiy qiymatlarini standart va loyihalash koʼrsatkichlari bilan taqqoslashdir. Agar biror bir texnik koʼrsatkichlarning qiymatlari meʼyoriy talablarga javob bermasa, ushbu koʼrsatkichlarni standartlarga muvofiqlashtirish uchun taʼmirlash ishlari zarur.
Yoʼllarning transport-ekspluatatsion holatini baholash uchun odatda birlashtirilgan baholash usullari qoʼllaniladi, bu yoʼlni ham muhandislik inshooti sifatida, ham yuqori tezlikda va belgilangan yuklarda transport vositalarining qulay va xavfsiz harakatlanishini taʼminlashga moʼljallangan muhandislik-transport tuzilishi sifatida baholashga imkon beradi.
Yoʼlning transport-ekspluatatsion koʼrsatkichlarini baholash uning kuz-bahor davrida ishlashiga nisbatan ikki mezon - yoʼlning sifati va holati koʼrsatkichi va xisobiy harakat tezligining ta’minlanganlik koeffitsiyentidan foydalangan holda amalga oshiriladi.
Yoʼllarning transport-ekspluatatsion sifatlarini yaxshilash uchun ularning holatini, transport vositalarining harakatlanish rejimlarini tizimli ravishda oʼrganish, yo’llarni passportlashtirish va inventarizatsiya qilish zarur.