Awdarma payda etiw procesiniń mánisi jáne onıń basqa processler menen baylanıslılıǵı

Awdarma payda etiw procesiniń mánisi jáne onıń basqa processler menen baylanıslılıǵı
Kánlerdi ashıq usılda qazib alıw paydalı qazilma yotqizig'i ústin qoplagan, ayırım jaǵdaylarda (oǵada qıya kán yotqiziqlarini qazib alıwda ) onıń astın da shólkemlestirgen úlken kólem degi jınıslardı qazib alıp, basqa jay ga eltib jaylastırıwdı talap etedi. Qazib alınǵan qatlam jinslami karyer ishine yamasa odan sırtdaǵı arnawlı maydanlarǵa tikkeley qazib - júklew úskeneleri járdeminde yamasa transport qurallarında tashib jaylastırıw menen baylanıslı texnologiyalıq processler kompleksi awdarma payda etiw dep ataladı. Karyer ishindegi qazıwdan bosagan hám karyer shegaralarınan sırtda payda etińan qatlam jınıs úyinleri awdarma dep júritiledi. Usınıń sebepinen awdarmalar ishki hám sırtqı boladı. Karyer maydanındaǵı paydalı qazilma qazib alınǵannan keyin bosagan maydanda payda etińan qatlam jınıs awdarması ishki awdarma, karyer shegaralarınan málim aralıqta payda etińan awdarma bolsa sırtqı awdarma dep júritiledi. Ishki awdarmalar gorizontal yamasa qıyalıq múyeshi 12° ge shekem bolǵan paydalı qazilma yotqiziqlarini qazib alatuǵın karyerlarda payda etinadi. Bunda qatlam jınıslar úlken quwatqa iye (shómishtiń kólemi 25 - 80 m3 hám odan da artıq, strelasi uzınlıǵı 35 - 100 m) draglaynlar, shómish sıyımlılıqı 15 - 35 m3 ten 65 - 100 m3 ke shekem bolǵan mexanik bir shómishli ekskavatorlar járdeminde qazıwdan bosagan karyer maydanına tikkeley (transport quralısız yamasa transport quralları menen) j ay lashtiriladi.
Qıya hám oǵada qıya paydalı qazilma yotqiziqlarini ashıq usılda qazib alıwda sırtqı awdarma payda etinadi. Sırtqı awdarmaǵa karyerdan tashib keltirilgen qatlam jınıslardı jaylastırıwda mexanik bir shómishli ekskavator, draglayn, awdarma plugi, buldozer sıyaqlı mexanizmlerden paydalanıladı. Awdarma payda etiw qatlam jınıslardı qazib alıw jumısları texnologiyalıq shınjırınıń sońǵı basqıshı esaplanadı. Onı anıq hám qawipsiz orınlawdı shólkemlestiriw qazib-júklew hám de transport úskenelerinen paydalanıw natiyjeliligi, sonıń menen birge, karyerning texnikalıq- ekonomikalıq kórsetkishleri joqarı boiishini támiyinleydi. Qatlam jınıslar awdarması nadurıs kesik piramida formasına iye boiib, tómendegi parametriari boyınsha xarakterlenedi: tekshe (yarns) biyikligi, tekshe qıyalıq múyeshi, awdarma tekshe (yarus) larining ulıwma qıyalıq múyeshi, qabıllaw qábileti, plandaǵı oichamlari hám basqalar. Awdarma tekshesiniń biyikligi, tiykarlanıp, awdarmaǵa jaylastıriletuǵın hám awdarma astın quraytuǵın jınıslar fizikalıq - texnikalıq ózgeshelikleri, qoilanadigan awdarma payda etiwshi mexanizmler túrine bogiiq boiib, zamanagóy karyerlarda 1 0 - 15 m den 20 - 40 m ni quraydı. Awdarmapog" onasining qıyalıq múyeshi, ádetde, awdarmaǵa jaylastıriletuǵın jinslami tábiyiy qıyalıq múyeshine teń boiadi hám 30 - 40° ni

quraydı. Arnawlı bir maydanǵa jaylastırılıwı múmkin boigan qatlam jinslaming maksimal kólemi (m3 te) tómendegi ańlatpa arqalı anıqlanadı :

k. v. =■ n. l. km i m.j
bunda : knl - jinslami awdarmaǵa tegis emes tógiliwin esapqa alıwshı koefficiyent (kn = 0, 8+0, 9 ); km -jinslami awdarmada maydalanıwın esapqa alıwshı koefficiyent (kn. = 1, 1+ 1, 2 ); S - awdarma maydanı ; hp - awdarma tekshesi biyikligi,
140
m; Ro - awdarma astı perimetri, m; aa - awdarmanıń sońǵı qıyalıq múyeshi, gradus. Awdarma perimetriniń qatlam jınıslardı qabıl etiwshi bólegi awdarma jumıs frontini quraydı. Awdarma jumıs fronti bir neshe uchastka (tupik) larga bólinedi. Bul bolsa awdarma payda etiw degi tiykarǵı hám járdemshi isleme bólek, qawipsiz ámelge asırıwdı támiyinleydi. Awdarma tupiklari sanı qatlam jınıslar boyınsha karyer júk aylanbası muǵdarı hám awdarma tupigi qabıllaw qábiletin esapqa alǵan halda anıqlanadı. Awdarma jumıs frontining jılısıw usılı awdarmanıń plandaǵı rawajlanıw sxemasın belgileydi. Awdarma jumıs fronti úsh usılda jılısıwı múmkin: parallel (45-a súwret), jelpiwishsimon (45 -b súwret) hám iymek sızıqlı (45-d raSm).
45-súwret. Awdarma jumıs frontining surulisb usılları :
a-parallel: b-jelpiwishsimon: d- iymek sızıqlı.
Awdarma payda etiw ushın zárúr bolǵan jumıs frontini shólkemlestiriw maqsetinde dáslepki (baslanǵısh ) to'kma júzege keliw etiledi. Dáslepki to'kma keńligi 7 - 10 m ga teń bolıp, onıń ústine transport kommunikatsiyası jaylastırilishini támiyinleydi. Dáslepki to'kmani bir shómishli ekskavatorlar menen tog4 qaptal bag'irida payda etiw (46 -a súwret ), tegis jerde bolsa draglaynlar menen (46 - b súwret) ámelge asırılıwı múmkin.

46 -súwret. Qazib alınǵan jınıslardan dáslepki to'kmani payda etiw sxeması : a - mexanik shómishli ekskavator menen taw qaptal bag'irida; b - draglayn menen tegis jerde.
Bir shómishli ekskavator menen awdarma payda etiwde awdarma tekshesi biyikligi (# ) eki jartılay tekshe (hl hám /?,) ga bólinedi. Ekskavator tómengi jartılay tekshe ústki maydanından 4 - 7 m tómenlewde turadı. Qatlam jınıslar transport qurallarında karyerdan tashib keltirilib, uzınlıǵı L = 20 - 25 m, tereńligi h h
= 0, 8 - 10 m hám kólemi 200 - 300 m' bolǵan transheyaga to'kiladi. Transheyaga to'kilgan jınıslardı ekskavator úsh jóneliste (old, arqa hám yonga) joqarı nimpog'ona ústi maydanına ekskavatsiya etedi (48-súwret).



47-súwret. Jumsaq jınıslardan dóngelekli skreyperlar menen dáslepki to'kmani payda etiw sxeması : 1 - awdarma qiyaligi; 2 - kavjoy; 3 - awdarma ; 4 - karyer; 5 - skreyper.

48- súwret. Mexanik shómishli ekskavator menen awdarma payda etiw sxeması.
Qatlam jinslami awdarmaǵa jaylastırıw ushın mex- anizatsiya quralın jınıslardıń fizikalıq-texnikalıq ózgeshelikleri hám transport túrinen kelip shıqqan halda tańlap alınadı (24-keste/
24-keste
Qatlam jınıslardı awdarmaǵa jaylastırıw ushın mexanizatsiya quralın jınıslardıń fizikalıq - texnikalıq ózgeshelikleri hám transport kórinisinden kelip shıqqan halda tańlap alıw kórsetkishleri