Awdarma payda etiw procesiniń mánisi jáne onıń basqa processler menen baylanıslılıǵı

Awdarmanıń tiykarǵı texnikalıq-ekonomikalıq kórsetkishleri

Awdarma payda qiliw usillari	Ka`n jinslari	Awdarma biyikligi ,m	Tupiktin sutkalaiq o`nimdarlig`i,m^3
Plugli	Tawsiman	10-20	1,5-2
Ekskavator menen Mexanik sho`mishli	Tawsiman	30-40	4-7
	Jumsaq	10-25	4,5-7
draglayin	Jumsaq	20-40	5-7
Buldozer avtomobil menen	Tawsiman	25-40	4-8
	Jumsaq	15-20	3-7
Buldozer temir jol menen	Tawsiman	40-60	5-7

Qadaǵalaw sorawlari

1. 
   Qatlam jınıslar awdarması degende neni túsinesiz? 2. Kán jatqizig`i jer astında qanday jaylasqanda ishki hám qanday jaylasqanda sırtqı awdarma payda etinadi? 3. Qatlam jınıslar ag 'darmasini payda etiwde qo 'llanadigan transport quralları bo 'yicha awdarma atların aytıń. 4. Awdarma tupigi, onıń jınıslardı qabıllaw qábileti degende neni túsinesiz jáne onı anıqlaw usılın ko 'rsetin`. 5. Konsolli úskene hám transport -awdarma ko 'prigi járdeminde awdarma payda etiw texnologiyasın so ylep' beriń.
   

Qatlam jınıslardı bir shómishli ekskavatorlar menen qazıwdan bosagan maydanǵa jaylastırıw jumısları texnologiyası
Bul texnologiya boyınsha atqarılatuǵın jumıslarda jumısshı parametriari úlken bolǵan ashıw ekskavatorlari (mexanik shómishli hám draglaynlar) den paydalanıladı. Bunda mexanik shómishli ekskavatorlar paydalı qazilma qatlamı ústinde turıp qatlam jinsining bar qalıńlıǵı boyınsha qazib alıp, qazıwdan bosagan maydanǵa to'kadi (73-súwret).

73 - súwret. Mexanik shómishli ekskavator menen qatlam jınıslardı qazib alıp qazıwdan bosagan maydanǵa tógiwdiń texnologiyalıq sxeması.
Bul texnologiyada paydalı qazilmaning unırawdan saqlaw hám sapasızlanishining aldın alıw maqsetinde paydalı qazilma qatlamı ústinde kishi qalıńlıqta qatlam jınıs qaldıriladi, paydalı qazilmaning ózi bolsa onıń ústinde qaldırilgan jinslami alıp taslanǵannan key ın bir shómishli ekskavator yamasa júklew mashinaları járdeminde qazib alınadı hám tiykarlanıp, joqarıǵa júklew usılında transport qurallarına juklenedi. Qatlam jınıslardıń málim qalıńlıǵı ushın texnologiyalıq sxemanı esaplaw ekskavator kirmasining keńligi B, paydalı qazilma qatlamı qalıńlıǵı h, tekshe qıyalıq múyeshi a, awdarma qıyalıq múyeshi (3 hám basqa faktorlarǵa baylanıslı bolǵan ashıw ekskavatorining jumısshı parametrlerin tańlap alıwdan ibarat esaplanadi. Esaplaw tiykarında qatlam jınıslardıń bir kirma jılısıw birligi boyınsha qazib alınatuǵın kólemi V₁; menen awdarmaǵa to'kilgan jınıs kólemi v₂ ortasındaǵı teńlik jatadı. Kirmaning bir jılısıw birligindegi qatlam jınıslar kólemi V₂ tómendegi ańlatpa arqalı anıqlanadı :

Bunda : k_k - jınıslardıń kópchish koefficiyenti, H - qatlam jınıs qalıńlıǵı, m.
Kán jumısları fronti uzınlıǵı birligine tuwrı keletuǵın awdarma kólemi tómendegishe anıqlanadı :

Bunda; H_ab –awdarma biyikligi, m ,

Ekskavatoming tógiw biyikligi tómendegi ańlatpa arqalı anıqlanadı :

Ekskavator to`giw radiusi

Bunda : c-ekskavatoro'qi menenfoydali qazilma tekshesi ústki qırı ortasındaǵı aralıq, m; z - paydalı qazilma tekshesi ostki qırı menen awdarma tekshesi ostki qırı ortasındaǵı aralıq. Arnawlı bir sharayatta ashıw ekskavatorlari menen qazib alınatuǵın qatlam jınıslarınıń múmkin bolǵan qalıńlıǵı tómendegi ańlatpalar arqalı anıqlanadı :
- ekskavator tógiw biyikligi boyınsha

-to`giw radiusi

Qatlam jinslaming minimal qalıńlıǵı qabıl etiledi. Texnologiyalıq sxemalami konstruksiyalawda qazıwdan bosagan may dán keńligin kemeytiwge, ishki awdarma qıyalıq múyeshin asırıwǵa hám ashıw jumısları ushın kishi oichamlarga iye bolǵan ekskavatorlaming qollanıwın támiyinlew maqsetinde ekskavator o'qi menen paydalı qazilma tekshesiniń joqarı qırı ortasındaǵı aralıqtı kemeytiwge erisiw maqsetke muwapıq boladı. Qazıwdan bosagan maydan minimal keńligi suw jıynalatuǵın suw saqlaǵıshsha (zumf) tárep má lum qıyalıqqa iye bolǵan, paydalı qazilma tekshesi boylap ótilgen karyer suwınıń shıǵarıw salmasınıń ólshemleri arqalı anıqlanadı. Paydalı qazilmani tasıwǵa xızmet etetuǵın transport kommunikatsiyasın qatlam ústine jaylastırıw qazıwdan bosagan maydan keńligin kemeytiwge múmkinshilik jaratadı. Onıń ushın awdarma astına korij salması tárep korij trubaları o'matiladi. Ashıw jumısların orınlawda draglayn qatlam jınıs tekshesi ústinde (74-a súwret) yamasa aralıq jıyekinde jaylasqan bolıwı múmkin (74-b súwret). Birinshi halda draglayn
210
joqarı ónimlilikke iye boladı, biraq ol menen qazıwdan bosagan maydan ortasındaǵı aralıq úlken boladı. Ekinshi halda bolsa draglayn qatlam jinslaming bir bólegin ózi turǵan jıyektiń joqarısınan qazib aladı, bul bolsa onıń ónimliligin anaǵurlım kamayiirishga alıp keledi. Biraq bul halda draglayn awdarmaǵa jaqın turıwı sebepli onıń jumısshı shólkemleri úlken bolıwı talap etilmeydi.

74 - súwret.