Awdarma payda etiw procesiniń mánisi jáne onıń basqa processler menen baylanıslılıǵı

Temirjol transportında awdarma payda etiw
Karyerda temiryoi qoilanilganda qatlam jinslami awdarmaǵa jaylastırıw mexanik bir shómishli ekskavatorlar, draglaynlar, awdarma pluglari, abzetserlar hám buldozerlar járdeminde ámelge asıriladı. Zamanagóy karyerlarda ekskavator menen awdarma payda etiw jetekshi usıl boiib, awdarmalarǵa jaylastıriletuǵın qatlam jinslaming 85 - 90 % bul usılǵa tuwrı keledi. Awdarmalarǵa jaylastıriletuǵın kán jınısları hám awdarma astı jınıslarınıń fizikalıq - texnikalıq ózgesheliklerine kóre ekskavatoming awdarma daǵı atqaratuǵın jumısı eki sxemada tashkil etiliwi múmkin. 1. Eger awdarmaǵa jaylastıriletuǵın jınıslar hám awdarma astı jınısları bekkem boisa, qatlam jınıslardı bir waqıtta tómengi hám joqarı nimpog'onalar ústine jaylastırıladı. Ekskavator awdarma kirmasi (zaxod kasi) sh toidirgandan keyin dáslepki o'miga qaytıp keledi hám jańa kirmani toidirishni baslaydı. 2. Jınıslar bekkemligi jetkilikli boimagan sharayatlarda ekskavator oldga júriwde (almaslaw punktinen tupik tárep uurishda) jınıslardı tek tómengi nimqavat ústine, keyin basıp qaytıwda ssa joqarı nimqavat ústine ekskavatsiya etedi.
Bul sxemada ekskavatoming salt júriwi joq bolıp, ónimliligi joqarı bolıwına eriwiladi, Awdarma daǵı temir- jol jılısıw qádemi ekskavatoming sızıqlı ólshemlerine baylanıslı bolıp, tómendegi ańlatpa arqalı anıqlanadı :

Bunda, R, R, ~ekskavatoming qazıw hám tógiw radiusları, m; k _ ekskavator sızıqlı ólshemlerinen paydalanıwdı esapqa alıw koefficiyenti (kepf = 0, 85- 0, 9 ). Awdarma tupiklarining kán-transport úskenelerinen nátiyjeli paydalanıwdı támiyinleytuǵın optimal uzınlıǵı texnikalıq-ekonomikalıq esaplawlar tiykarında anıqlanadı hám 1500 - 2 0 0 0 m ni quraydı. Awdarma tekshesi biyikligi awa, temirjol jılısıw qádemi hám awdarma tupigi uzınlıǵı Zaqım awdarmanıń tiykarǵı parametrleri esaplanadı. Awdarmanıń belgilengen parametrlerinde onıń basqa parametrleri tómendegi ańlatpalar járdeminde anıqlanadı :
1. TeroiryoMning eki jılısıwı arasında (jılısıw qádeminde) Shrxk qabıllaw qábileti tómendegi ańlatpa járdeminde anıqlanadı :

2. Temirjol eki jılısıwı arasında awdarma tupigi islew dawam etiw waqti (táwlik) tómendegishe ańlatıladı :

Bunda, v - tupikning táwliklik qabıllaw qábileti, m3:

Bunda, n - bir táwlik dawamında awdarmaǵa bosatiladigan
lokom ativ sostavlar sanı ;
lokomoyivler menen awdarmag`a tasilip kelip qaplama jimslar (massivdegi) ko`lem, m3:

bunda: k_k.i - Transporttıń tegis emes islewin esapqa alıw koefficiyenti (k_k.i = 0,85+ 0,95); T_s- Tupikning táwliktegi islew waqtı, saat; t_ol - Lokomotiv sostavlarining awdarmada almaslawı dawam etiw waqti, saat ; t_b - Lokomotiv sostavlarining júkti bosatish dawam etiw waqti, saat :

bunda:
L_a - Almaslaw punktinen awdarma tupigi ortasıǵa shekem boigan aralıq ; v_l - lokomotiv sostavning ag‘darma yoilarida harakatlanishi 0 ‘rtacha tezligi, km/soat; т - temiryoi aloqasi davomiyligi, soat:

bunda: n_d - — sostavdagi dumpkarlar sanı ; t_Jh - bir dumpkaming bosatish dawam etiw waqti, saat. 3. Jumısshı awdarma tupiklari sanı tómendegi formula arqalı ańlatıladı.

Bunda, v_qj - awdarmaǵa keltiriletuǵın qatlam jinslaming táwliklik kólemi, m3. 4. Rezerv menen birgelikte awdarma tupiklar sanı

bunda, t_qj - ag‘darma tupigidagi temiryoining surish davomiyligi, sutka.
Awdarma tupigining to'xtovsiz hám nátiyjeli islewi onıń arnawlı bir transport sharayatındaǵı qatlam jinslami qabıllaw qábileti menen ekskavatoming ónimliligi óz-ara teń boiganda, yaǵnıy tómendegi shárt támiyinlenedi:

Bunda, k_nt - jinslaming ekskavator shómishi ishindegi kópchish koefficiyenti; k_t- awdarma daǵı ekskavatordan waqıt boyınsha paydalanıw koefficiyenti; k_chk - ekskavator shómishiniń tolǵanlıǵın esapqa alıw koefficiyenti; E - ekskavator shómishiniń sıyımlılıqı, m3. Joqarıdaǵı teńlik tiykarında awdarmada isleytuǵın ekskavatoming shómish sıyımlılıqı ushın lokomotivsostavlaming optmal almaslaw dawam etiw waqtinı anıqlaw ańlatpası dúziledi:

Lokomotiv sostavlar almaslaw dawam etiw waqti tiykarında (tj almaslaw punktin jaylastırıw o'mini anıqlaw múmkin boiadi. Sonıń menen birge, lokomotiv sostavlar almaslaw dawam etiw waqti boyınsha ekskavator shómishiniń talap etiletuǵın sigimi da anıqlanadı :



Jumsaq hám jaqsı maydanlanǵan qattı jınıslardı awdarmaǵa jaylastırıwda draglaynlardan paydalanıladı. Draglaynlar qoilanilganda awdarma tupiklari sanı mexanik shómishli ekskavatorlardagiga qaraǵanda kem boiib, jinslami yaruslarga jaylastırıw usılı hám tártibi hám taǵı basqasha boiadi (49 -súwret). Bul bolsa, óz gezeginde, awdarma kirmasi (zaxodkasi) keńligi
148
úlken boiishi (30 - 100 m) esabına awdarma daǵı temiryo'1 jılısıwı sanın keskin (3 -6 ese) azayıwın támiyinleydi. Plug menen awdarma payda etiw usılı ekskavator usılınan aldın qollanılǵan bolıp, ónimliligi kishi bolǵanlıǵı sebepli pluglar ekskavatorlarga almastırılǵan. Qoyasimon qatlam jınıslar boyınsha júk aylanbası kishi, awdarma tupiklari túrli jıyeklerde jaylasqan karyerlarda plug menen awdarma payda etiw usılı qollanıladı. Plug menen awdarma payda etiw tómendegi operatsiyalami óz ishine aladı : awdarma tekshesi qıyalıq tegisligine jinslami dumpkarlardan tógiw; qıyalıq tegisligin profillew (tegislew); awdarma ústki maydanın tegislew; temirjoldı jıljıtıw (50 - súwret).

49 - súwret. Draglayn menen awdarma payda etiw sxeması.
Awdarmalarda ESh markası i draglaynlardan keń paydalanıladı. Plug menen awdarma payda etiwde awdarma tupigi uzınlıǵı 0, 5 km den 2, 5 km ge shekem bolıwı múmkin. Awdarma tekshesi biyikligi bolsa 15 25 m ni quraydı.

50-súwret. Plug menen awdarma payda etiw sxeması : a - lokomotiv sostavlami tógiwden aldınǵı awdarma qiyaligining jaǵdayı ; b - bul da jınıslar to'kilgandan keyin; d - profillashtirilgandan keyin; e - ekinshi márte to'kilgandan hám joldı surilgandan keyin.
Arzan hám basqarıwǵa qolay úskenelerden paydalanıw plug menen awdarma payda etiwdiń tiykarǵı abzallıǵı esaplanadı. Awdarma tupigini qabıllaw qábileti kishi, rezerv tupiklar sanın kóp hám temirjol jılısıw qádemi qısqa bolıwı, sonıń menen birge, mexanizatsiyalanbaǵan járdemshi jumıslar kóleminiń úlken bolıwı plug menen awdarma payda etiwdiń kemshiliklerin quraydı.
Plug menen awdarma payda etiwde temirjol jılısıw maksimal qádemi tómendegi ańlatpa menen anıqlanadı :

Bunda, a_q - plugning bas qanatınıń uzınlıǵı, m; б_xb - temirjol oǵınan awdarma qıyalıq tegisliginiń joqarı qırıǵa shekem bolǵan qawipsizlik aralıǵı (qawipsizlik bermasi), m. Tek jumsaq hám jaqsı maydanlanǵan qatlam jınıslardı awdarmalarǵa jaylastırıwda abzetserlardan paydalanıladı. Abzetser - bul gir aylanatuǵın kuzovga qayıslı konveyer ornatılǵan tógiw konsolidan shólkemlesken kóp shómishli
150
ekskavator bolıp, relsde háreketlenedi ' hám transheyaga dumpkarlar den to'kilgan qatlam jinslami qazib alıp, tógiw konsoli arqalı awdarmaǵa jaylastıradı. Bunda ag'danna tekshesine eki nimpog'ona boylap qatlam jınıslar to'kiladi hám abzetser hám de qatlam jinslami qabıllaw transheyasi tómengi nimpog'onaning ústki maydanında jaylasqan boladı. Abzetser awdarmasınıń biyikligi 90 m ge shekem boiib, bunda joqarı nimpg'ona biyikligi 25 - 35 m ni, tómengi nimpog'ona biyikligi 40 - 55 m ni quraydı. Awdarma kirmasi (zaxodkasi) keńligi 40 - 60 m, ag'daima tupigi uzınlıǵı 1 - 2 km ga teń boiib, abzetseming texnikalıq ónimliligi 2000 — 7000 m3 / saat ni quraydı. Keyingi jıllarda quwati 220 kW hám odan da quwatlı buldozerlar islep shıǵarılıwı sebepli temiryo' 1 transportı qoilanadigan karyerlarda buldozer menen awdarma payda etiw usılı qoilanila baslandı. Bunda awdarma tekshesi eki nimpog'onaga boiinadi. Temiryoi joqarı nimpog'ona ústinde jaylasqan boiib, qatlam jınıslar vagonlardan tómengi nimpog'ona ústki maydanına to'kiladi hám buldozer menen onıń qıyalıq tegisligine eltib (jıljıtıp ) jaylastırıladı. Joqarı nimpog'ona biyikligi tómengi nimpog'ona ústine to'kilgan jınıslar biyikligi temiryoidan azmaz tómende boiishini támiyinlewi kerek, yaǵnıy 1, 5 - 2, 5 m den aspawı kerek. Temiryoi shpalining sırtqı (joqarı nimpog'ona qıyalıq tegisligi tárepindegi) uchidan joqarı nimpog'ona ústki qırıǵa shekem boigan aralıq 1 m den kem boimasligi shárt. Buldozer menen awdarma payda etiwde ekonomikalıq tárepten maqul túsetuǵın awdarma kirmasi keńligi 30 - 40 m boiishi maqsetke muwapıq esaplanadı. Awdarma tupigi uzınlıǵı bolsa 1, 2 + 1, 5 km ni quraydı. Buldozer menen awdarma payda etiw toresli (kese), bóylama (frontal ) hám aralas sxemalarda ámelge asıriladı
(51 - súwret).

51- súwret. Temiryjol transportı qo'IIanganda buldozer menen awdarma payda etiwdiń texnologiyalıq sxemaları : a - toresli (kese); b - bóylama (frontal ); d - aralas.
Kese sxemada buldozer jınıslardı qiyiq jóneliste háreketlenip awdarmaǵa jaylastıradı. Bunda jinsni tógiw fronti uzınlıǵı lokomotiv sostav uzınlıǵına teń yamasa odan da uzınlaw bolıwı múmkin. Frontal (bóylama ) sxemada buldozer jınıslardı awdarma frontiga tik jóneliste (eń qısqa aralıq boyınsha ) jıljıtıp awdarmaǵa jaylastıradı. Aralas sxemada keminde eki buldozer isleydi. Olardan biri vagonlardan to'kilgan jınıs uyumini búriladigan pichog'i menen awdarma tekshesi qırına jaqın jayǵa shekem jıljıtıp beredi, ekinshisi bolsa, jınıslardı burılmaytuǵın pichog'i (paznası ) menen tekshe qıyalıq tegisligine jaylastıradı. Bul sxema joqarı ónimlilikke iye bolıp, qatlam jınıslardı tómengi nimpog'onaga jaylastırıwda qollanıladı. Kese sxemada buldozer jınıslardı qiyiq jóneliste háreketlenip awdarmaǵa jaylastıradı. Bunda jinsni tógiw fronti uzınlıǵı lokomotiv sostav uzınlıǵına teń yamasa odan da uzınlaw bolıwı múmkin. Frontal (bóylama ) sxemada buldozer jınıslardı awdarma frontiga tik jóneliste (eń qısqa aralıq boyınsha ) jıljıtıp awdarmaǵa jaylastıradı. Aralas sxemada keminde eki buldozer isleydi. Olardan biri vagonlardan to'kilgan jınıs uyumini búriladigan pichog'i menen awdarma tekshesi qırına jaqın jayǵa shekem jıljıtıp beredi, ekinshisi bolsa, jınıslardı burılmaytuǵın pichog'i (paznası ) menen tekshe qıyalıq tegisligine jaylastıradı. Bul sxema joqarı ónimlilikke iye bolıp, qatlam jınıslardı tómengi nimpog'onaga jaylastırıwda qollanıladı.