Axborot texnalogiyalari fanining predmeti va vazifalari. Axborot texnologiyalari va ularning vazifalari Reja

Axborot texnalogiyalari fanining predmeti va vazifalari. Axborot texnologiyalari va ularning vazifalari
Reja:

1. 
   Axborot turlari .
   
2. 
   Axborotni yig`ish va saqlash.
   
3. 
   Hisoblash texnikasi haqida ma`lumot.
   

Axborot texnologiyalari predmeti ma’lumotlarni saqlash, olish, uzatish va manipulyatsiya qilish uchun kompyuterga asoslangan tizimlarni o‘rganish, qo‘llash va boshqarishni o‘z ichiga oladi. U axborotni samarali qayta ishlash, boshqarish va uzatish uchun apparat, dasturiy ta'minot, tarmoqlar va texnikalardan foydalanishni o'z ichiga oladi.

Axborot texnologiyalari fanining maqsadlari quyidagilardan iborat:

1. Samaradorlikni oshirish: Axborot texnologiyalari vazifalarni avtomatlashtirish, ish jarayonlarini tartibga solish va inson xatolarini kamaytirish orqali turli jarayonlar samaradorligini oshirishga qaratilgan. U katta hajmdagi ma’lumotlarni tez va aniq qayta ishlay oladigan va qayta ishlay oladigan tizimlarni ishlab chiqishga qaratilgan.

2. Muloqot va hamkorlikni faollashtirish: Axborot texnologiyalari shaxslar va tizimlar o'rtasida samarali muloqot va hamkorlikni ta'minlaydi. U lahzali xabar almashish, elektron pochta, video konferentsiya va hujjatlarni almashish uchun platformalarni taqdim etadi, bu odamlarga jismoniy joylashuvidan qat'i nazar, ulanish va birgalikda ishlash imkonini beradi.

3. Qaror qabul qilishni takomillashtirish: Axborot texnologiyalari ma'lumotlarni to'plash, tahlil qilish va sharhlash uchun vositalar va usullarni taqdim etadi, shaxslar va tashkilotlarga asoslangan qarorlar qabul qilishda yordam beradi. U keng ma'lumotlar to'plamidan mazmunli tushunchalarni olish uchun ma'lumotlarni qazib olish, ma'lumotlar tahlili, mashinani o'rganish va sun'iy intellektni o'z ichiga oladi.

4. Ma'lumotlar xavfsizligi va maxfiyligini ta'minlash: Axborot texnologiyalari ma'lumotlarni ruxsatsiz kirish, yo'qotish yoki o'g'irlashdan himoya qilish uchun mustahkam xavfsizlik choralarini ishlab chiqishga qaratilgan. Bu ma'lumotlarning maxfiyligi, yaxlitligi va mavjudligini ta'minlash uchun shifrlash, xavfsizlik devori, autentifikatsiya mexanizmlari va zaxira tizimlarini amalga oshirishni o'z ichiga oladi.

Axborot texnologiyalari fanining maqsadlariga quyidagilar kiradi:

1. Dasturiy ta'minot va tizimlarni loyihalash va ishlab chiqish: Axborot texnologiyalari muayyan talablarga javob beradigan dasturiy ilovalar va tizimlarni loyihalash va ishlab chiqishga qaratilgan. Bu samarali va ishonchli echimlarni yaratish uchun dasturlash, dasturiy ta'minot muhandisligi, ma'lumotlar bazasini boshqarish va tizim tahlilini o'z ichiga oladi.

2. Tarmoq va infratuzilmani boshqarish: Axborot texnologiyalari kompyuter tarmoqlari va infratuzilmasini loyihalash, sozlash va boshqarishni o'z ichiga oladi. U ishonchli aloqa va ulanishni ta'minlash uchun tarmoqni rejalashtirish, o'rnatish, muammolarni bartaraf etish va texnik xizmat ko'rsatish kabi vazifalarni o'z ichiga oladi.

3. Ma'lumotlarni boshqarish va tahlil qilish: Axborot texnologiyalari ma'lumotlar bazasini boshqarish, ma'lumotlarni modellashtirish va ma'lumotlarni saqlashni o'z ichiga olgan samarali ma'lumotlarni boshqarishga qaratilgan. Shuningdek, u asosli qarorlar qabul qilish uchun ma'lumotlardan naqshlar, tendentsiyalar va tushunchalarni olish uchun ma'lumotlarni tahlil qilish usullarini o'z ichiga oladi.

4. Foydalanuvchilarni qo'llab-quvvatlash va o'qitish: Axborot texnologiyalari texnologiyadan samarali foydalanishni ta'minlash uchun foydalanuvchilarni qo'llab-quvvatlash va o'qitishni ta'minlashga qaratilgan. U foydalanuvchilarga texnik masalalarda yordam berish, ularni yangi tizimlar yoki ilovalarga o‘rgatish va axborot texnologiyalarining afzalliklarini maksimal darajada oshirish uchun doimiy yordam ko‘rsatishni o‘z ichiga oladi.

Umuman olganda, axborot texnologiyalari fani turli sohalarda muammolarni hal qilish, jarayonlarni takomillashtirish va aloqani yaxshilash uchun texnologiya kuchidan foydalanishga qaratilgan keng ko'lamli mavzular, maqsad va vazifalarni o'z ichiga oladi.
Hisoblash texnikasi tarixini har xil avlodlarga bo'lish mumkin, ularning har biri muhim yutuqlar va innovatsiyalar bilan ajralib turadi. Bu erda hisoblash avlodlarining umumiy ko'rinishi:

1. Birinchi avlod (1940-1950 yillar): Hisoblashning birinchi avlodi katta, vakuumli trubkali kompyuterlarning rivojlanishi bilan ajralib turdi. Bu kompyuterlar katta hajmga ega bo'lib, juda ko'p quvvat iste'mol qilgan, katta miqdorda issiqlik hosil qilgan va doimiy texnik xizmat ko'rsatishni talab qilgan. Ushbu avlodning eng mashhur namunasi 1946 yilda qurilgan Elektron raqamli integrator va kompyuter (ENIAC).

2. Ikkinchi avlod (1950-1960 yillar): Hisoblashning ikkinchi avlodi vakuum naychalariga nisbatan kichikroq, ishonchliroq va kamroq quvvat sarflaydigan tranzistor ixtirosini ko'rdi. Transistorlar ixchamroq va tezroq kompyuterlarni ishlab chiqishga imkon berdi. Bu davr, shuningdek, tezroq va ishonchli ma'lumotlarni saqlashni ta'minlaydigan magnit yadro xotirasining joriy etilishiga guvoh bo'ldi.

3. Uchinchi avlod (1960-1970 yillar): Hisoblashning uchinchi avlodi integral mikrosxemalarning (ICS) rivojlanishi bilan tavsiflanadi. Integratsiyalashgan sxemalar yuzlab minglab tranzistorlarni bitta kremniy chipiga birlashtirgan. Ushbu taraqqiyot kompyuterlarning hajmini, narxini va quvvat sarfini yanada qisqartirishga olib keldi. Bundan tashqari, yuqori darajadagi dasturlash tillaridan foydalanish va operatsion tizimlarning rivojlanishi dasturlash jarayonini soddalashtira boshladi.

4. To'rtinchi avlod (1970-1980 yillar): Hisoblashning to'rtinchi avlodi zamonaviy kompyuterlarning qurilish bloklari bo'lgan mikroprotsessorlarning joriy etilishi bilan ajralib turdi. Mikroprotsessorlar markaziy protsessorni (CPU) bitta chipga birlashtirdi. Ushbu yangilik shaxsiy kompyuterlarni (SHK) ishlab chiqishga imkon berdi, bu esa kompyuterdan foydalanish imkoniyatini sezilarli darajada oshirishga olib keldi.

5. Beshinchi avlod (1980-yillardan hozirgi kungacha): Hisoblashning beshinchi avlodi murakkab vazifalarni bajara oladigan kuchliroq va murakkab kompyuterlarning rivojlanishi bilan tavsiflanadi. Bu davr sun'iy intellekt (AI), ekspert tizimlari, tabiiy tilni qayta ishlash va parallel hisoblash kabi sohalardagi yutuqlarga guvoh bo'ldi. Beshinchi avlod kompyuterlarining maqsadi insonning fikrlash va muammolarni hal qilish qobiliyatiga taqlid qila oladigan mashinalarni yaratishdir.

Shuni ta'kidlash kerakki, bu avlodlar qat'iy xronologik emas va turli avlodlarning yutuqlari ko'pincha birga yashaydi va bir-biriga mos keladi. Bundan tashqari, beshinchi avloddan keyingi hisoblash texnikasining kelajagini shakllantirishi mumkin bo'lgan kvant hisoblash va sun'iy neyron tarmoqlar kabi yangi texnologiyalar va tushunchalarni o'rganish bo'yicha doimiy harakatlar davom etmoqda.

Windows operatsion tizimini kompyuterga o'rnatish uchun siz quyidagi umumiy amallarni bajarishingiz mumkin:

1. Litsenziya va Windows ISO: Siz oʻrnatmoqchi boʻlgan Windows versiyasi uchun haqiqiy litsenziyaga ega ekanligingizga ishonch hosil qiling. Bundan tashqari, o'sha maxsus Windows versiyasi uchun ISO fayli kerak bo'ladi. Siz ISO faylini Microsoft rasmiy veb-saytidan olishingiz yoki jismoniy nusxasini sotib olishingiz mumkin.

2. O'rnatish muhitini yarating: Yuklab olingan Windows ISO faylidan foydalanib, yuklanadigan USB disk yoki DVD yarating. Microsoft yuklanadigan media yaratishda yordam berish uchun "Media yaratish vositasi" deb nomlangan vositani taqdim etadi. Ushbu vositani o'z veb-saytida topishingiz mumkin.

3. BIOS/UEFI sozlamalari: kompyuteringizni qayta ishga tushiring va yuklash jarayonida ma'lum bir tugmani bosib BIOS yoki UEFI sozlamalariga kiring (odatda ekranda ko'rsatiladi). BIOS/UEFI sozlamalarida yuklash ustuvorligi o'rnatish muhitini yaratgan USB disk yoki DVD dan yuklash uchun o'rnatilganligiga ishonch hosil qiling.

4. Windows-ni o'rnating: kompyuteringizdagi har qanday muhim ma'lumotlarni saqlang va keyin o'rnatish muhitidan yuklang. Windows o'rnatish jarayoni boshlanadi. Til, vaqt va valyuta formatini hamda klaviaturadan kiritishni tanlash uchun ekrandagi ko‘rsatmalarga rioya qiling. Davom etish uchun "Hozir o'rnatish" tugmasini bosing.

5. Litsenziya kalitini kiriting: Agar so'ralsa, o'rnatishni tasdiqlash uchun Windows mahsulot kalitini/litsenziya kalitini kiriting. Agar sizda kalit hozircha bo'lmasa, odatda kalitni kiritmasdan Windows-ni o'rnatishni tanlashingiz mumkin, ammo bu sinov versiyasi bo'ladi.

6. Bo'lim va format: Windows-ni o'rnatmoqchi bo'lgan qism yoki qattiq diskni tanlang. Siz mavjud bo'limni formatlashingiz yoki yangisini yaratishingiz mumkin. Davom etish uchun ekrandagi ko‘rsatmalarga amal qiling.

7. O'rnatish jarayoni: Windows fayllardan nusxa ko'chirish, ularni kengaytirish va xususiyatlarni o'rnatishni boshlaydi. U taraqqiyotni foiz sifatida ko'rsatadi. Ushbu o'rnatish jarayonida kompyuteringiz bir necha marta qayta ishga tushishi mumkin. Jarayonni to'xtatmaslikka ishonch hosil qiling.

8. Shaxsiylashtirish: O'rnatishdan so'ng sizdan Windows sozlamalarini shaxsiylashtirish so'raladi. Siz maxfiylik, til, hisob yaratish va boshqalar bilan bog'liq turli xil variantlarni tanlashingiz mumkin.

9. Yangilanishlar va drayverlar: Windows o'rnatilgandan so'ng, sizda internet aloqasi mavjudligiga ishonch hosil qiling va unumdorlik va xavfsizlikni oshirish uchun tizimga eng so'nggi yangilanishlar va drayverlarni yuklab olish va o'rnatishga ruxsat bering.

10. O'rnatish tugallandi: Yangilanishlarni tugatgandan so'ng, kompyuteringiz yangi o'rnatilgan Windows operatsion tizimiga tayyor bo'ladi. Siz undan foydalanishni boshlashingiz va kerak bo'lishi mumkin bo'lgan har qanday qo'shimcha dasturiy ta'minot yoki drayverlarni o'rnatishingiz mumkin.

Esda tutingki, maxsus qadamlar va ekranlar siz o'rnatayotgan Windows versiyasiga qarab biroz farq qilishi mumkin, lekin odatda bu qadamlar jarayonda sizga yordam berishi kerak.
Kompyuter viruslari turli omillar ta'sirida paydo bo'lishi mumkin va ulardan himoyalanish profilaktika choralari va proaktiv xavfsizlik amaliyotlarini birlashtirishni talab qiladi. Kompyuter viruslari paydo bo'lishining ba'zi umumiy sabablari va ulardan himoyalanish usullari:

1. Zararli yuklamalar: Ishonchsiz manbalardan fayllarni yuklab olish yoki shubhali elektron pochta biriktirmalarini bosish kompyuteringizga viruslarni kiritishi mumkin. Faqat nufuzli manbalardan fayllarni yuklab olish va real vaqtda yuklab olishni skanerlaydigan antivirus dasturidan foydalanish orqali bundan himoya qiling.

2. Infektsiyalangan veb-saytlar: buzilgan yoki zararli veb-saytlarga tashrif buyurish virus infektsiyasiga olib kelishi mumkin. Veb-brauzeringiz va operatsion tizimingiz so'nggi xavfsizlik yamoqlari bilan yangilanganligiga ishonch hosil qiling. Bundan tashqari, ishonchli reklama blokeridan foydalaning va qalqib chiquvchi oyna blokerlari va fishing filtrlari kabi brauzerning o'rnatilgan xavfsizlik xususiyatlarini yoqing.

3. Elektron pochta qo'shimchalari va fishing: Noma'lum yoki tasdiqlanmagan jo'natuvchilardan elektron pochta qo'shimchalarini ochish kompyuteringizga viruslarni kiritishi mumkin. Har doim ehtiyot bo'ling va shubhali havolalarni bosishdan yoki noma'lum manbalardan qo'shimchalarni yuklab olishdan saqlaning. Zararli xabarlarni o'chirish uchun elektron pochta spam filtridan foydalaning.

4. Eskirgan dasturiy ta'minot: Operatsion tizim, veb-brauzerlar va ilovalarni o'z ichiga olgan eskirgan dasturiy ta'minotni ishga tushirish kompyuteringizni viruslarga qarshi himoyasiz qoldirishi mumkin. Foydalanish zaifliklarini oldini olish uchun barcha dasturiy ta'minotni so'nggi xavfsizlik yamoqlari bilan yangilab turing.

5. Xavfsizlik devori himoyasining yo'qligi: Xavfsizlik devori sizning kompyuteringiz va internet o'rtasida to'siq bo'lib, ruxsatsiz kirishni to'xtatadi va zararli dasturlardan himoya qiladi. Operatsion tizimingizda o'rnatilgan xavfsizlik devorini yoqing yoki qo'shimcha himoya qatlami uchun uchinchi tomon xavfsizlik devoridan foydalanishni o'ylab ko'ring.

6. USB qurilmalari: flesh-disklar yoki tashqi qattiq disklar kabi zararlangan USB qurilmalaridan foydalanish kompyuteringizga viruslarni kiritishi mumkin. USB qurilmalaridagi har qanday fayllarga kirishdan oldin ularni antivirus dasturi bilan skanerlang va tashqi qurilmalarni avtomatik skanerlashni yoqishni o'ylab ko'ring.

7. Zaif parollar va autentifikatsiya: Zaif parollar osongina buzilishi mumkin, bu esa xakerlarga kompyuteringizga kirish va viruslarni o'rnatish imkonini beradi. Barcha hisoblaringiz uchun kuchli, noyob parollardan foydalaning va iloji boricha ko'p faktorli autentifikatsiyani yoqing.

8. Antivirus dasturiy ta'minotining yo'qligi: Nufuzli antivirus dasturini o'rnatish va uni yangilab turish viruslardan himoyalanish uchun juda muhimdir. Muntazam ravishda kompyuteringizni viruslar uchun skanerlang va antivirus dasturining real vaqtda himoyasi yoqilganligiga ishonch hosil qiling.

9. Ijtimoiy muhandislik hujumlari: Kiberjinoyatchilar foydalanuvchilarni aldash uchun zararli dasturlarni yuklab olish yoki maxfiy ma'lumotlarni tarqatish uchun ijtimoiy muhandislik usullaridan foydalanishi mumkin. Shubhali elektron pochta xabarlari, telefon qo'ng'iroqlari yoki shaxsiy yoki moliyaviy ma'lumotlarni so'ragan xabarlardan ehtiyot bo'ling.

10. Muntazam zaxiralash va tiklash: Ransomware hujumlari ma'lumotlaringizni shifrlashi va ularni garovda ushlab turishi mumkin. Muntazam ravishda muhim fayllaringizni tashqi joyga zaxiralang yoki bulutli saqlash xizmatlaridan foydalaning. Shunday qilib, hatto kompyuteringiz infektsiyalangan bo'lsa ham, to'lovni to'lamasdan ma'lumotlaringizni tiklashingiz mumkin.
Shuni ta'kidlash kerakki, hech qanday xavfsizlik chorasi ishonchli emas, shuning uchun ushbu himoya usullarining kombinatsiyasi, hushyor onlayn xatti-harakatlar va dasturiy ta'minotni muntazam yangilash bilan birga, kompyuteringizga viruslar yuqtirish xavfini kamaytirishga yordam beradi.
Antivirus dasturlari kompyuter viruslari va boshqa turdagi zararli dasturlardan himoya qilishda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Antivirus dasturi tomonidan taqdim etiladigan ba'zi umumiy virusdan himoya qilish imkoniyatlari:

1. Haqiqiy vaqtda skanerlash: Antivirus dasturlari viruslarni kompyuteringizga yuqtirishni aniqlash va oldini olish uchun real vaqtda fayllar, dasturlar va kiruvchi ma'lumotlarni doimiy ravishda tekshiradi. Ular tizim faoliyatini kuzatib boradi va har qanday shubhali xatti-harakatlar yoki zararli fayllarni bloklaydi.

2. Zararli dasturlarni aniqlash: Antivirus dasturi ma'lum viruslarni aniqlash va yangi yoki noma'lum zararli dasturlarni aniqlash uchun imzoga asoslangan aniqlash va evristik tahlilning kombinatsiyasidan foydalanadi. Imzoga asoslangan aniqlash virus imzolari ma'lumotlar bazasiga tayanadi, evristik tahlil esa zararli dasturlarni ko'rsatadigan naqsh va xatti-harakatlarni qidiradi.

3. Avtomatik yangilanishlar: Antivirus dasturlari eng so'nggi tahdidlardan xabardor bo'lish uchun muntazam ravishda virus ta'riflari ma'lumotlar bazalarini yangilab turadi. Ushbu yangilanishlar yangi virus imzolari, aniqlash algoritmlari va paydo bo'lgan viruslarni samarali aniqlash va blokirovka qilish uchun xavfsizlik yamoqlarini o'z ichiga oladi.

4. Karantin va olib tashlash: Virus aniqlanganda, virusga qarshi dastur zararlangan fayllarni izolyatsiya qilishi va karantin qilishi mumkin, bu esa ularga zarar yetkazishining oldini oladi. Ba'zi ilg'or antivirus dasturlari zararlangan fayllarni zararsizlantirish yoki tuzatishga urinishi mumkin, boshqalari esa ularni o'chirib tashlashi yoki karantinga qo'yishi mumkin.

5. Veb-himoya: Antivirus dasturlari ko'pincha veb-saytlarni skanerlaydigan va zararli havolalar yoki yuklab olishni bloklaydigan veb-himoya xususiyatlarini o'z ichiga oladi. Bu internetni ko'rib chiqayotganda kompyuteringizga viruslar kiritishi mumkin bo'lgan fishing hujumlari, zararli reklamalar va avtomashinalarni yuklab olishdan himoya qilishga yordam beradi.

6. Elektron pochtani himoya qilish: Antivirus dasturlari kiruvchi va chiquvchi elektron pochta qo'shimchalarini skanerlaydi, har qanday zararli fayllarni belgilaydi va bloklaydi. Shuningdek, ular virus infektsiyasiga olib kelishi mumkin bo'lgan elektron pochta xabarlaridagi fishing urinishlarini yoki shubhali havolalarni aniqlashi va bloklashi mumkin.

7. Xavfsizlik devori integratsiyasi: Ba'zi antivirus dasturlari xavfsizlik devorini o'z ichiga oladi yoki keng qamrovli himoyani ta'minlash uchun operatsion tizimning o'rnatilgan xavfsizlik devori bilan birlashadi. Faervollar kiruvchi va chiquvchi tarmoq trafigini nazorat qiladi, ruxsatsiz kirishni bloklaydi va viruslarning tashqi tizimlar bilan aloqa qilishini oldini oladi.

8. Tizimning ishlashi: Ko'pgina antivirus dasturlari kompyuteringizni sezilarli darajada sekinlashtirmasligini ta'minlash uchun resurslar sarfini minimallashtirish uchun mo'ljallangan. Viruslarni skanerlash va tizim ishlashi o'rtasida muvozanatni saqlash uchun ular turli xil optimallashtirish usullaridan foydalanadilar.

9. Bir nechta platformani qo'llab-quvvatlash: Antivirus dasturi Windows, macOS va Linux kabi turli xil operatsion tizimlar uchun mavjud. Ba'zi antivirus sotuvchilari Android va iOS qurilmalari uchun mobil versiyalarni ham taklif etadilar, bu esa smartfon va planshetlar uchun virusdan himoyalanishni kengaytiradi. Taniqli sotuvchidan obro'li va ishonchli antivirus dasturini tanlash muhimdir. Kompyuteringizni virusdan himoya qilishni maksimal darajada oshirish uchun dasturiy ta'minotni yangilab turing, muntazam ravishda skanerlang va onlayn xavfsizlik bo'yicha eng yaxshi amaliyotlarga rioya qiling.