Axborot texnologiyalari elektron ma’lumotni qayta ishlash. Reja: kirish

Buyruqlarning konveyerli bajarilishi — bu natijalarni mp ning bir qismidan boshqa qismiga bevosita uzatishda, mp ni turli qismlarida ketma-ket buyruqlarning turli taktlarini bir vaqtda bajarishdir. Buyruqlarning konveyerli bajarilishi shk ning tezkorlilik bo`yicha samaradorligini 2—3 marta ortgiradi;
• 80286 va undan yuqori mp ning hisoblash tarmog`ada ishlash imkoniyati;
• 80286 va undan yuqori mp ning ko`p masalalar bilan ishlash
(ko`p dasturlar bilan) imkoniyati va bunga mos xotira himoyasi.
Zamonaviy mikroprocessorlar ikkita ish rejimiga еga:
• haqiqiy (bitta masalali), unda faqat bittp dastur bajarilishi mumkin va kompyuter asosiy xotirasining faqat 1024 kbayti bevosita adreslanishi mumkin, qolgan (kengaytirilgan) xotiraga еsa faqat maxsus drayverlar ulangandagina murojaat qilish mumkin;
• himoyalangan (ko`p masalali), bu rejimda birdaniga bir nechta dasturlarning bajarilishi, bevosita adreslash va shk da bor bo`lgan barcha asosiy xotiraga to`g`ridan to`g`ri murojaat qilish (qo`shimcha drayverlarsiz), uning bajarilayotgan dasturlar o`rtasida avtomatik taqsimlanishi va mos ravishda uni, begona dasturlar tomonidan murojaat qilinishidan himoyalash ta`minlanadi;
• 80386 va undan yuqori mp larda virtual mashinalar tizimi rejimini qo`llab-quvvatlash.
Virtual mashinalar tizimi ko`p masalali ish rejimining yanada rivojlanishi bo`lib, unda har bir masala o`zining operacion tizimi boshqaruvi ostida bajarilishi mumkin, ya`ni bitta mp da guyo, parallel ishlaydigan va turli xil operaciey tizimlarga еga bo`lgan bir nechta kompyuterlar modellashtiriladi.

Tezkor xotira (rus. Operativnaya pamyat, ingl. Ram-random access memory)- kompyuterni elektr manbaga bog’liq bo’lgan xotirasi hisoblanadi. Protsessor qisqa vaqt ichida ko’p ishlatiladigan jarayonlarni tezkor xotiraga yuklab oladi va bu kompyuterni ishlashini tezlashtirish uchun xizmat qiladi. Tezkor xotirani asosiy o’lchov birligi uning xotira hajmi bo’lib, kilobayt,megabayt, gigabaytlarda o’lchanadi. Tezkor xotira chastotasi — tezkor xotira shinalaridan ma’lum vaqt ichida o’tadigan ma’lumotlar potoki soni. Kompyuterdagi operativ(tezkor) xotira(ram, озу) nimaga kerak? 
Hozirgi kunda asosan katta hajmdagi dasturlar, o’yinlar bilan kompyuterni band qilganda, kompyuterga tushayotgan yuklama asosan operativ hotira(ram - random access memory, оперативное запоминающее устройство, озу) deb ataluvchi xotira turiga tushadi. Bu xotiraning o’lchami dastur va o’yinlarning ishlash tezligiga katta ta’sir ko’rsatadi. Bu xotira turi o’zi nima? Хo’sh bo’lmasa kettik.. Bu xotira turi vaqtinchalik axborotni o’zida saqlaydi. Dastur yuklanganda dastlab operativ xotiraga yuklanadi va u yerdan ishga tushadi. Bundan kelib chiqadiki operativ xotiraning hajmi qancha katta bo’lsa, bir paytning o’zida bir necha dasturlarni yuklab, ish olib borishingiz mumkin bo’ladi (misol uchun ashula eshitib, o’yin o’ynash mumkin). Biror dasturni ishga tushirib(dastlab operativ xotiraga yuklab), so’ng bu dasturdan chiqib ketib, ya’na shu dasturni ishga tushirsangiz, dastur yuklanishi biroz tezroq amalga oshiriladi. Chunki kompyuter dastlab operativ xotiraga murojaat qiladi, agar u yerda mavjud bo’lsa, o’sha yerdan dasturni yuklaydi, aks holda dasturni izlashni boshlaydi. Hozirgi zamonaviy o’yinlar operativ xotiraning katta bo’lishini talab qiladi. Agar operativ xotira talab darajasida bo’lmasa o’yin o’ynash jarayoni sekinlashadi(lekin o’ynasa bo’ladi). Shu sababli diskda sotib olingan o’yin talablarini bir ko’zdan kechirish lozim. Operativ xotira 2 ta asosiy xarakteristikaga ega va bu xotirani sotib olishda shu xarakteristikalarga qaraladi. Operativ xotira hajmi va shu xotira ishlaydigan chastota miqdori. Operativ xotira hajmi megabaytlarda o’lchanadi(lekin ko’pchilik gegobaytlarga ham o’tib ketishdi) 128, 256, 512, 1024, 2048... Dastlab yuklangan dasturlar shu hajmda saqlanadi. Agar hajm to’lib qolsa, birinchi yuklangan ma’lumotlar o’chiriladi. Operativ xotira chastotasi ishlash tezligini aniqlab beradi. Chastota bu vaqt birligidagi jarayndir. Misol uchun, 600 megagerst(mgs) chastotali operativ xotira 100mb elektron ma’lumotni 10 sekunda yuklasa, 1000mgs li operativ xotira bu jarayonni 5 sekundda amalga oshiradi.
Operativ xotira ko’rinishi va plataga(materinskiy plata, motherboard) ulanishi bo’yicha bir necha turlarga bo’linadi. Hozirgi zamon operativ xotiralar ddr1, ddr2, ddr3 turlarga bo’linadi. Soni kottasi yangirog’i hisoblanadi. Ddr1 eskiroq hisoblanadi va bu turi hozirda kamdan kam foydalanuvchilarda mavjud bo’lib, kam bo’lgani sababli qimmatroqdir. Maksimal ishlash chastotasi 400 mgs gachadir. Ddr2 keng tarqalgan turi hisoblanadi. Maksimal chastotasi 800 mgs gacha. Ddr3 zamonaviy, yangi chiqgan operativ xotira turi hisoblanadi. Maksimal ishlash chastotasi 1800 mgs gacha. Har bir operativ xotira turi o’zining platasiga ega, ya’ni platadagi slot faqat bir turdagi operativ xotirani qabul qiladi. Misol uchun, ddr1 uchun mo’ljallangan plataga ddr2 ni o’rnatib bo’lmaydi. Chunki har bir operativ xotira turi o’zgacha ulanish tishlariga ega. O’lchami bir xil bo’lishi mumkin lekin tishlari o’rtasida farq bor. Ularni ajrata olmay kuch ishlatib operativ xotirani ham platani ham buzib qo’ymang. Muhim ma’lumotlardan biri shuki, plata shinasini ham operativ xotrani ulashda e’tiborga olish, uning chastotasini ham bilib qo’yish zarur. Bu elektron ma’lumotni siz kompyuter platasi xujjatidan topishingiz mumkin. Misol uchun, agar siz 800 mgs da ishlaydigan ddr2 operativ xotirasini 533mgs shinada ishlaydigan plataga ulasangiz, operativ xotirangiz ham 533 mgs da ishlaydi. Siz 800 mgs da ishlash shunaqa sekin bo’lar ekan deb yuraverasiz. Ya’na bir muhim ma’lumot. Agar siz har xil chastotada ishlaydigan 2 ta operativ xotirani bir plataga ulasangiz, umumiy ishlash chastotasi kichik bo’lgan chastota bilan bog’liq bo’ladi. Misol uchun 1000 mgs va 600 mgs chastotada ishlaydigan operativ xotirani bitta plataga uladingiz, shunda operativ xotira 600 mgs chastota bilan ishlaydi.

Xulosa.
Qarorlar qabul qilish bosqichlarida va jarayonlarida yuzaga kеladigan muammolarni hal etishning ko`plab usullari mavjud. Bu barcha usullar maxsus axborot tizimlari – qaror qabul qilishni qo`llab-quvvatlash tizimi (QQQT) orqali amalga oshiriladi. QQQTni loyhalash iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiqlikka asoslangan bo`lib vazifalarning murakkabligi bilan aniqlanadi. Mazkur tizim-dialog ko`rinishidagi axborotlashtirilgan tizimdir. U boshqaruvning axborot tizimidagi muhim darajalardan (katеgoriya) biri sanaladi. So`ngi paytlarda QQQT kichik va o`rta biznеs ham(masalan, savdo nuqtalarini joylashtirish variantlarini tanlash) qo`llanila boshlandi. Umuman olganda, ular alohida yakka uslubni qo`llab-quvvatlash va mеnеnjеrning shaxsiy talablariga mos kеlish imkoniyatiga ega.
Katta tijorat va davlat tashkilotlarida murakkab muammolarni hal etish uchun yaratilgan tizimlar ham mavjud.
Aviakompaniya tizimi. Aviatashish tarmog`ida «Boshqaruvning Tahliliy Axborot Tizimi» dеb nomlangan qaror qabul qilishni qo`llab-quvvatlash tizimidan foydalaniladi. U “American Airlines” tomonidan yaratilgan, ammo boshqa kompaniyalar, samolyot ishlab chiqaruvchilar va assotsiatsiyalar, tahlilchilar tomonidan ham foydalaniladi. Bu tizim transportdan foydalanish chog`ida to`plangan ma`lumotlarni tahlil etish, yuk oqimini baholash jadvalini statistik tahlil etish orqali ko`pincha qarorlarni qo`llab-quvvatlaydi. Masalan, u kompaniyalar ulushi, tushumi va rеntabеllik bo`yicha aviabozorlar uchun bashoratlash (prognoz qilish) imkonini bеradi. Mazkur tizim shu tarzda aviakopaniyalar rahbariyatlariga chiptalar narxi, taransportga bo`lgan talab va hokazo masalalar yuzasidan qaror qabul qilishga ko`maklashadi.


Foydalangan adabiyotlar
1. S.Rahmonqulov “IBM PC shaxsiy kompyuterida ishlash”, Т.: “Sharq”, 1998.
2. A. Axmedov N. Taylaqov “Informatika”, Toshkent “O’zbekiston”, 2001.
3. A. Abduqodirov va boshqalar “Informatika”, Т.: “Me’ros”. 2002.
4. A. Sattorov «Informatika va axborot texnologiyalari» Toshkent «O’qituvchi», 2002.
5. http://www.microsoft.com/
6. http://www.ziyonet.uz/
7.http://www.ref.uz/