Axborot texnologiyalari” kafedrasi ma’lumotlarni tiklash

IDE ("Integrated Electronic Device") degan ma’noni anglatadi va "ATA" ning sinonimidir. Bugungi kunga kelib ushbu qisqartma ATA qisqartmasini ishlatishdan deyarli butunlay o‘zgartirgan. Ma’lumot va fayllarni nusxalashda Paragon Drive Backup dasturiy ta’minotlaridan keng foydalanilgan.
ATA (Advanced Technology Attachment) va SATA (Serial ATA) qattiq disklar va boshqa xotira qurilmalarini kompyuterning xotira shinasuga ulash uchun ishlatiladigan ikki xil turdagi interfeyslardir.
IDE (Integrated Drive Electronics) nomi bilan ham tanilgan ATA 2000-yillarning boshlarida SATA mashhur bo‘lgunga qadar ko'p yillar davomida dominant interfeys bo‘lgan. ATA kabellari odatda 40 yoki 80 pinga ega va parallel ma‘lumotlarni uzatish usulidan foydalanadi, ma‘lumotlar bir vaqtning o‘zida bir nechta oqimlarda yuboriladi. ATA qurilmalari quvvat manbai blokiga (PSU) ulanishi uchun alohida quvvat kabelini ham talab qiladi.

Boshqa tomondan, SATA ma'lumotlarni ketma-ket uzatish usulidan foydalanadigan yangi interfeys bo‘lib, ma'lumotlarni bir vaqtning o‘zida bir bit yuboradi. SATA kabellari atigi yetti pinga ega va ATA kabellariga qaraganda ancha yupqaroq. SATA qurilmalari, shuningdek, SATA quvvat ulagichi orqali to‘g‘ridan-to‘g‘ri shinadan quvvat oladi, bu alohida quvvat kabeliga ehtiyojni yo‘q qiladi.

Ba’zi qattiq disklar va optik disklar ATA (Advanced Technology Attachment) yoki ATAPI (ATA - paket interfeysi) interfeyslarini qo‘llab-quvvatlaydi, ko‘plab modellar SCSI (System Computer Small Interfeys) ni qo‘llab-quvvatlaydi. Uzoq vaqt davomida SCSI va ATA interfeyslari bo‘yicha tanlov qiyinchiligi bo‘lgan. Funksional jihatdan ATA standartining so‘nggi tahriri SCSI ga juda yaqin, ammo bu hali to‘liq ustunlikni bermaydi. Bu shundayki, SCSI standarti dastlab serverlar bozorida faol bo‘lish uchun ishlab chiqilgan bo‘lib, unda mustahkam o‘rnashgan va o‘z pozitsiyalaridan voz kechmoqchi emas. Boshqa tomondan, ATA standarti bitta foydalanuvchi, kam quvvatli mashinalar uchun eng arzon narxlardagi yechim sifatida ishlab chiqilgan.
ATA qisqartmasi Advanced Technology Attachment (disklarni ulash uchun interfeys) degan ma’noni anglatadi va uning kelib chiqish tarixi IBM kompaniyasi va IBM AT kabi kompyuterlar bilan chambarchas bog’liq. Aslida ATA kontrollerlari bufer xotira chipidan va manzil dekoderidan iborat. Albatta, zamonaviy ATA tekshirgichlari ancha murakkablashdi. Biroq bu natijalar narxlarning kuchli o‘sishiga olib keladigan darajada ahamiyatli emas.
Shunga qaramay, standartning birinchi versiyasida ham SCSI bilan juda ko‘p o‘xshashliklar mavjud. Bu integral tekshirgich, birlashtirilgan buyruqlar to‘plami (SCSI kabi boy bo‘lmasa ham) va shinalar bir nechta moslamalarni birgalikda ishlash qobiliyatidan iboratdir. Bunday holda, shinadagi qurilmalar soni ikkitadan oshmaydi va bir vaqtning o‘zida faqat bitta qurilma ishlashi mumkin, ikkinchisi esa almashinish aylanishi tugagandan so‘ng sodir bo‘ladigan shinaning chiqarilishini kutishga majbur bo‘ladi. Sektorni o‘qish uchun buyruq yuborilgandan so‘ng, protsessor doimiy ravishda maxsus portni qabul qiladi, unda qurilma ma’lumotlarga tayyorlik bayrog’ini o‘rnatadi, bu kirish-chiqish porti orqali protsessor tomonidan so‘zma-so‘z o‘qiladi.
ATA – ikki kodli nomini olgan standartning ikkinchi qayta ko‘rib chiqilishi DMA rejimini qo‘llab-quvvatladi. Endi, sektorni o‘qish uchun buyruq yuborgan holda, protsessor osonlikcha boshqa vazifaga o‘tishi mumkin va diskning quyi tizimining natijasini ATA boshqaruvchisiga o‘tkazishi mumkin. Keyingi versiyalarda fizik interfeys orqali uzatish tezligi 100 MB/s gacha oshdi. Bundan tashqari, mantiqiy adreslash paydo bo‘ldi. Va nihoyat, ATAPI (ATA Packet Interface) deb nomlangan ATA kengaytmasi joriy etildi, u SCSI kabi bir xil buyruqlar paketlarini almashtirish sxemasini amalga oshiradi.
Windows operatsion tizimlari ma’lum bir interfeys xususiyatlaridan maxrum bo‘lib, har doim ATA qurilmalari bilan SCSI kabi ishlaydi. SCSIlizer deb nomlangan maxsus tizim komponenti SCSI so‘rovlarini avtomatik ravishda ATA drayveri buyruqlariga aylantiradi va dasturlashni ancha soddalashtiradi. ATA disklari o‘rtasida to‘g’ridan-to‘g’ri ma’lumot almashish imkoniyati yo‘q va ularni markaziy protsessor orqali boshqarish kerak.
ATA-ning so‘nggi versiyalari interfeys kabeli orqali uzatishning yaxlitligini boshqarishni ta’minlaydi, uning o‘tkazuvchanligini sezilarli darajada oshiradi va rejalashtiruvchining bir nechta o‘xshashligini o‘z ichiga oladi. Biroq uni ishlatish hali ham mumkin emas, chunki shinada ikkinchi qurilmaning mavjudligi ma’lumot uzatish tezligini sezilarli darajada pasaytiradi. Kerakli ishlashga erishish uchun har bir qurilma o‘z boshqaruvchisiga ulangan bo‘lishi kerak va Ona plata (motherboard)larning aksariyat qismida faqat ikkita shunday kontroller mavjud.