Axborot tizimlari nazariy asoslari magistratura mutaxassisliklari uchun o

Masofaviy ta’lim – yangi axborot texnologiyalari va mul‟timedia 
tizimlari negizida kunduzgi, kunduzgi-sirtqi, sirtqi va kechki ta‟lim 
elementlarini birlashtiruvchi o„ziga xos o„qitish shaklidir. Zamonaviy 
aloqa vositalari va elektron nashriyotlar an‟anaviy o„qitish shakllari 
kamchiliklarini (yutuqlarini saqlab qolgan holda) bartaraf etish imkonini 
beradi. 
Masofaviy ta’lim – o„quv axborotlarini masofadan almashish 
vositalariga (sputnikli televideniye, radio, kompyuter aloqasi va 
boshqalar) asoslangan maxsus axborot muhiti orqali mamlakatda va chet 
ellarda keng xalq ommasiga taqdim etiladigan bilim berish xizmati 
kompleksi. Masofaviy ta‟limning axborot-ta‟lim muhiti foydalanuvchi 
bilim darajasini qoniqtirishga yo„naltirilgan axborot manbalari, 
ma‟lumotlarni uzatish, o„zaro aloqa protokollari, apparat-dasturiy va 
uslubiy-tashkiliy ta‟minot vositalari mosligini ifodalaydi. Masofaviy 
ta‟lim insonning axborot va ma‟lumot olish huquqini amalga oshirishga 
qaratilgan uzluksiz ta‟lim shakllaridan biri hisoblanadi. 
Masofaviy ta’lim – talabaning mustaqil o„qishiga asoslangan, yangi 
ta‟lim berish jarayoni. O„qitish muhiti asosan o„quvchining 
o„qituvchidan masofaviy va (yoki) vaqt bo„yicha ajratilganligi bilan 
xarakterlanadi. Shu bilan birga ular ixtiyoriy vaqtda telekommunikatsiya 
vositalari yordamida muloqot qilish imkoniyatiga ega. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

127 
Masofadan o‘qitishning muhim jihatlari 
Masofadan o„qitish boshqa o„qitish shakllari kabi o„z 
xususiyatlariga ega. Bunday xususiyatlardan quyidagilarni ko„rsatib 
o„tish mumkin: 
Moslashuvchanlik. O„rganayotganlar, asosan, ma‟ruza, seminar 
ko„rinishidagi mashg„ulotlarda qatnashmaydilar. Har kim tanlangan 
mutaxassisligiga oid fan, kursni o„zlashtirish bo„yicha aynan unga zarur 
bo„lgan bilimlarni olgunga qadar o„qishi mumkin. 
Modullilik. Masofadan o„qitish dasturi asosiga modullilik printsipi 
qo„yilgan. O„quvchi tomonidan o„zlashtirilgan har bir alohida fan yoki 
fanlar biror fan sohasi bo„yicha yaxlit bir tasavvurni shakllantiradi. Bu 
mustaqil o„quv kurslari to„plamidan individual yoki guruh talablariga 
javob beruvchi o„quv rejasini shakllantirish imkonini beradi. 
Parallellik. O„qitish asosiy faoliyatidan ajralmagan holda olib 
borilishi mumkin, ya‟ni «ishlab chiqarishdan ajralmagan holda». 
Masofaviylik. Samarali bilim olish jarayoni uchun o„rganuvchining 
joylashgan joyidan ta‟lim muassasasigacha bo„lgan masofa to„siq 
bo„lmaydi (aloqaning sifatli ishlashi shartida). 
Asinxronlik. Asinxronlik deyilganda, o„qish jarayonida o„qituvchi va 
o„quvchi vaqtga bog„liq bo„lmagan holda o„qitish va o„qish 
texnologiyasini amalga oshirishi mumkinligi, ya‟ni har biriga qulay 
bo„lgan jadval va tezlik tushuniladi. 
Egallovchanlik. Bu ayrim hollarda «ommaviylik» deb ham ataladi. 
Masofaviy ta‟lim tizimida o„quvchilar soni kritik parametr 
hisoblanmaydi. Ular ko„plab o„quv axborot manbalariga (elektron 
kutubxonalar, berilganlar bazalari) kirishi hamda bir biri va o„qituvchi 
bilan aloqa tarmog„i orqali yoki boshqa bog„lanish vositalari yordamida 
muloqot qilishlari mumkin. 
Rentabellik. Bu jihatda masofaviy ta‟limning iqtisodiy samaradorligi 
tushuniladi. Chet el va Rossiya masofaviy ta‟lim tizimlari shuni 
ko„rsatadiki, ular asosan mavjud o„quv maydonlari va axborot 
texnologiyalari texnik vositalaridan samarali foydalanish hisobiga 
taxminan 10-50 % ga arzon hamda yuqori darajada tartiblangan o„quv 
materiallarini taqdim etishga, katta hajmli (ko„p sonli) o„quvchilarga 
yo„naltirilgan masofaviy ta‟lim texnologiyalarini tadbiq etishga 
yo„naltirilgan. 
O‘qituvchi. 
Bunda 
(tanishuv 
jarayonini 
koordinatsiyalash, 
o„qitilayotgan kursni tahrirlash, maslahat berish, o„quv loyihalariga 
rahbarlik va boshqa vazifalar) o„qituvchining yangi vazifasi haqida so„z 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

128 
yuritiladi (masofaviy ta‟limda – tyutor). O„rganuvchi bilan o„zaro aloqa 
asosan asinxron, pochta yoki aloqa tizimi orqali amalga oshiriladi. 
Bundan tashqari o„zaro uchrashuvlar (yuzma- yuz) ham uyushtirilishi 
mumkin. 
Ta’lim oluvchi. Aniqrog„i, ta‟lim oluvchining yangi vazifasi, 
masofaviy ta‟lim tizimida tinglovchi deb qaraladi. Masofaviy ta‟limga 
kirish uchun mehnatsevarlik, o„z-o„zini tashkillashtirish va ma‟lum bir 
boshlang„ich bilim darajasi talab qilinadi. 
Yangi axborot texnologiyalari. Masofaviy ta‟lim tizimida yangi axborot 
texnologiyalari (kompyuterlar, audio-, videotexnika, telekommu-
nikatsiya tizimi va vositalari va h.k.) qo„llaniladi.