Axborot tizimlari

 
10.4 O’zbekiston Respublikasida elektron xokimiyat modelining rivojlanish 
bosqichlari 
O’zbekiston 
Respublikasida 
elektron 
xokimiyat 
modelini 
rivojlanish 
kontseptsiyasiga asosan modelning asosiy maqsadi davlat organlari boshqaruv 
faoliyatining samaradorligini oshirish bulib bu sohada AKT keng joriy qilish bilan 
erishiladi. Maqsadni amalga oshirish uchun kuyidagi masalalarni echish lozim: 
1. Korporativ davlat kompyuter turini – INTERNET mujassamlantirish, qaysiki 
uz ichiga elektron xujjat ayirboshlash jaraenini va barcha davlat boshqaruv 
jabxalarini uz ichiga olsin (G2G)
2. Davlat xizmat sohalarini kengaytirish va turlarini yunaltirish, qaysiki uz ichiga 
Internet tarmogini olgan xolda (G2C, G2B) va davlat xizmatlarida teng xukukda 
foydalanish.
3. Davlat organlari bilan fuqarolar va sub’ektlar orasida mulokot elektron tizimni 
yaratish va joriy etish. 
4. Texnik axborotlar xavfsizligini ta’minlash. 

---

146 
O’zbekiston Respublikasida joriy kilinaetgan elektron xokimiyat modeli jaxon 
andozalariga mos kelgan xolda bir-biri bilan uzaro boglik va mustakil faol 
kursatadigan bloklardan: davlat internetiga va tashki infrastukturasiga bulinadi. 
I. Davlat interneti. U ichki axborot tizim infrastukturasini kamrab olib, davlat 
organlari, korxonalararo boglanishni va uzaro kelib chikadigan masalalarni echishda 
jamoa ishlarini uz ichiga oladi. Davlat internetining asosiy ustivorligi bulib yagona 
transport muxitini muxofazalanganligidadir. 
SHuningdek, Davlat Internet bloki tarkibiga ku 
yidagilar xam kiradi: 
1. Portal GOV.UZ, muxofaza kilingan axborotlarga kirishni ta’minlaydi. 
2. Tarmoqning xar xil pogonalariga kirish ruxsatnomasini beruvchi markaz 
yaratish. 
3. Davlat berilganlar bazasini yaratuvchi jismoniy va yuridik shaxslar ruyxatini 
tuzish. 
4. Elektron xizmat usullarini yaratuvchilar. 
5. Portal GOV.UZ bilan korxona axborot tizimi orasida interfeys yaratish. 
Davlat internetining asosi bulib elektron xujjat ayirboshlash, u davlat standartlari 
orqali boshkarilib, uz ichiga kadrlarni, moliyani boshqarish dasturlarini olishi 
mumkin. 
Davlat internetining rivojlanishi elektron xokimiyat modelining kanchalik joriy 
kilinganligiga boglik bulib, u boskichma-boskich xaetga qo’llanib boriladi. 
II. Tashki stuktura. U ommaviy axborot infrastukturani uz ichiga olib, asosan 
fuqarolar va iktisodiy sub’ektlar bilan davlat organlari urtasidagi uzaro boglanishni 
tashkil kiladi (G2B). 
Elektron xokimiyat modelini ishlash uchun kuyidagilar lozim: 
- davlat xizmatlar turini va sonini davlat axborot tizimni mukammallashtirish va 
kengaytirish orqali kupaytirish; 
- jamoa sub’ektlarini davlat elektron xizmatlariga erkin kirish uchun bir kator 
tadbirlar utkazilib, rakamlar tengsizligin kamaytirish kerak. 
Elektron xokimiyat bajarishi mumkin bulgan davlat xizmatlarni kuyidagi 
kategoriyalarga bulish mumkin: 
- shaxsiy tulovlarni: daromad soligi, transport soligi va x.k; 
- ijtimoiy ta’minot xizmatlari; 
- guvoxnomalarni qayd etish (tugilganligi, oila kurganligi); 
- shaxsiy xujjatlarni berish (pasport va xaydovchi xukuki); 
- shaxsiy mol-mulkni qayd qilish (uy-joy oldi-sotdi masalalari) 
- fuqarolarni manzilini qayd qilish va vaqtinchalik turar joyini va manzilini 
uzgartirganligi xakidagi ma’lumot; 
- mexnat birjalari orqali ishga joylashish; 
- kurilish uchun ruxsatnoma olish; 
- soglikni saqlash tizimi xizmatlari; 
- oliy ukuv yurtlariga kirishi masalalari. 
2. “Davlat-biznes” tizimi uchun (G2B) 
- korxonalarni davlat qayd qilish va qayta qayd qilish; 
- mas’ul tashkilotlardan loyixa xujjatlariga ruxsat olish va kelishi masalalari 
(ekologiya, kurilish, tabiy kazilmalardan foydalanish) 

---

147 
- litsenziya olish va uzaytirish; 
- zarur korporativ tulovlarni amalga oshirish (daromad soligi, KKS, er soligi va 
x.k); 
- eksport-import tovarlar uchun yullanmalarni rasmiylashtirish; 
- statistik xisobotni tayerlash; 
- xizmatlari turi oshgan sari bu kator yana kengayishi mumkin. 
Axborot okimning oydinligini va konfeditsionalligi elektron xokimiyat 
infrastukturasiga kuyilgan talablardan kelib chikadi. Davlat xizmatlari tomonidan 
axborot xavfsizlikni buzilmasligi uchun kuyidagi kontseptsiya uz aksini topishi 
lozim: 
- elektron xujjat ayirboshlovda xavfsizlik tizimini rivojlantirish; 
- konfeditsial berilganlarni va axborot jaraenlarni ximoyasi buyicha choralar 
kurish kompleksi ishlab chikish, qaysiki buzginchilardan, tajribasizlik okibatida va 
tabiy xodisalari tufayli buzilishi mumkin bulgan xollarni oldini olish; 
- axborot ximoya vositalarini takomillashtirish; 
- xodimlar, menejerlar va texnik xodimlar uchun talablar va koidalar yaratish. 
O’zbekistonda elektron xokimiyatni rivojlantirish kuyidagi boskichlarga ega: 
I. 2004-2005 yillar ichida umumiy axborot muxit joriy kilinib unga barcha 
korxona va regionlar kiritilishi lozim. 
II. 2006-2007 yillarda ikki eki kuptomonli boglanish mexanizmini shakllantirish, 
bir vaqtda elektron xujjat ayirboshlash joriy kila borish, korxona axborot resurslarni 
kengaytirish. 
III. 2008-2010 yillarorasida elektron xokimiyat modelini joriy qilish yillari bulishi 
lozim. SHu Bilan birga olingan natijalar taxlil kilib borish kerak. 
Elektron xokimiyat modelini O’zbekistonda joriy kilinishi natijasida kuyidagi 
yunalishlarda olga siljishlar ruy berishi mumkin: 
- davlat xizmatining boshqaruvda ichki samaradorlikni oshishi; 
- davlat strukturasi uchun xarajatlar 20-25% kamayishi; 
- davlat karorlar qabul qilish jaraenida fuqarolarning katnashuvi 5-7% oshadi. 
SHu bilan birga maxsus gurux tuzib, uning oldiga kuyidagi masalalarni echish 
talab qilinadi: 
- elektron xokimimyatning xukukiy savollari; 
- informatsiya xavfsizligi; 
- xujjat ayirboshlash va rakamli muxrlash; 
- O’zbekistonda elektron xokimiyat xizmatlar tizimining modelini tadbik 
jaraenida ishchi guruxlar tuzilishi mumkin va bu jaraenda xalqaro tajribalarga 
suyanmoklik zarur. 
Xulosa kilib shuni aytish mumkinki, O’zbekistonda AKT joriy qilish uchun 
xukukiy va uyushtirish shartlarini ishlab chikish kerak. 
Davlat organlarining boshqaruv tizimida AKT joriy qilish natijasida ochik 
fuqarolar jamiyatini yaratishga, davlat sektorining xarajatlarini qisqartirishga, davlat 
organlari bilan fuqorolar eki xujalik sub’ektlari orasida mulokot doirasi kengayadi, 
xukukiy normativ bazasi mukammallashadi. 
Xozirgi vaqtda O’zbekistonda elektron xujjatni davlat organalariga qo’llashlik 
taxlili va baxolash davri kechmokda. 

---

148 
YAgona elektron xujjat ayirboshlash modelini asosiy printsiplari bu: 
1. Integratsiya va standartizatsiya. 
2. Oydinlik va kuptabakalik. 
3. Xavfsizlik va informatsiya ximoyasi. 
Elektron xokimiyat deganimizda ichki va tashki boglanishlar faqat AKT asosida 
olib boriladi.
O’zbekiston Respublikasi Kontseptsiyasiga asosan elektron xokimiyatning asosiy 
maqsadi bulib davlat organlari boshqaruvini takomillashtirishga, samaradorligini 
oshirishga va fuqarolar bilan bajariladigan mulokotni yangi pogonaga kutarishdan 
iboratdir.