Axborot tizimlari

 
9- bob bo’yicha xulosalar 
“BEM – Buxgalterga Elektron Madad” dasturi ishlab chiqarilishi
orqali
 
“BEM-Kichik korxonalar”, “BEM-Bozorlar”, “BEM-Byudjet tashkilotlari” dasturlari 
ko’rinishida faoliyat turlari xizmatlar, ulgurji va chakana savdo, ishlab chiqarish 
kabilardan iborat bo’lgan korxonalar; xo’jalik hisobidagi va byudjet tashkilotlari; 
yagona soliq to’lovi to’lovchilar va umumbelgilangan soliqlar to’lovchilar, bozorlar, 
oliy o’quv yurtlari va boshqalar uchun muvaffaqiyatli echim yaratildi. 
BEMning dasturiy mahsulotlari amaldagi qonunchilikning barcha talablariga 
javob beradi va boshqa barcha muqobillaridan farqli o’laroq, qo’shimcha sozlash va 
konfiguratsiya qilishni talab etmaydi. Buxgalter korxona, xodimlar va operatsiyalar 
bo’yicha boshlang’ich ma’lumotlarni kiritsa kifoya, qolgan barchasini dasturning o’zi 
tez va to’g’ri amalga oshiradi. 
TSP paketi o’zida tenglamalar sistemasi matnlari, axborot massivlarini va 
boshqa ma’lumotlarni mujassamlashtirgan ishchi fayllarni saqlaydigan direktoriy 
ostiga (masalan, WORK nomi bilan) ega bo’lishi kerak. 
 
 
 
 
 
 
 

---

140 
10- bob Davlat sektorida elektron boshqaruv usullari 
 
10.1 Davlat sektorida boshqarishning elektron usulini qonunchilik asosida 
rivojlantirish 
Xozirgi davrda axborot kommunikatsion texnologiyalarni (AKT) jaxon mikesida 
xaetga keng qo’llanishi industrial jamiyatdan axborot jamiyatga utishi bilan 
tavsiflanadi. AKT rivojlanishi umuman iktisodiy sohalarning rakobatbardoshligini va 
davlat boshqaruv samaradorligini oshiradi[19,29]. 
O’zbekiston Respublikasida AKT keng joriy etilishi uchun zaruriy shartlari bulib 
xukukiy va uyushtirish shartlari xisoblanadi, bu esa uz navbatida jamiyatni 
demokratik uzgarishlariga olib kelib axolini axborot resurslarni erkin olishiga, 
uzatishiga va tarkatishga xukuk beradi. 
O’zbekiston 
Respublikasi 
Prezidenti 
I.Karimov 
Vazirlar 
Maxkamasida 
o’tkazilgan yigilishda o’zining ma’ruzasida ma’muriy isloxotning asosiy bir yunalishi 
bulgan progressiv axborot kommunikatsion texnologiyalarni davlat boshqarish 
tizimiga boskichma-boskich joriy kilib, uni mukammallashtirib borib keraksiz 
xisobotlarni va kogozli xujjat almashuvini qisqartirishini ta’kidlagan. 
Davlat organlari va boshqaruvida AKTdan foydalanish kuyidagilarga erdam 
beradi: 
- ochik turdagi fuqarolar jamoasini yaratishga; 
- davlat boshqaruv samaradorligini kutarishga; 
- davlat sektori xarajatlarini qisqartirishga; 
- davlat organlari va boshqaruvi bilan fuqarolar xamda xujalik sub’ektlari 
orasidagi uzaro munosabatlarni yuksalishiga. 
Davlat sektoriga AKT joriy kilinishi iktisodietni rivojlanishini tezlatadi, ish 
samaradorligini oshiradi, davlat muassasalarining ishlab chikarish kuvvatini kutaradi. 
Davlat sektorida elektron boshqaruv usulining maqsadi va masalasi 
kuyidagilardan iborat: 
- axoli, shaxsiy sektor va nodavlat jamiyatni davlat organlari va uz-uzini 
boshqaruv organlari xizmatlaridan maksimal darajada foydalana olish; 
- AKTdan foydalanish erdamida davlat va o’z-o’zini boshqarish korxonalarida 
eng yukori ish samaradorligiga erishish; 
- biznes iqlimini yaxshilash natijasida chet el investitsiyasini kiritish; 
- shaxsiy, jamiyatni va davlatni axborot xavfsizligini ta’minlash va demokratik 
rivojlanishini sharti bulgan erkin va teng xukuklilik ravishda informatsiyani olish, 
tarkatish va foydalanishning samarali tizimini yaratish. 
O’zbekiston Respublikasi davlat sektoriga elektron texnologiyaning qo’llanishi va 
rivolanishining asosiy yunalishi bulib xukukiy-normativ bazani mukammallashtirish 
xisoblanadi.
SHu yunalishdagi asosiy masalalardan biri bu elektron xujjatlarni yaratish va 
qo’llash borasida konunchilik bazasini shunday yaratish lozimki, u umumiy axborot 
resurslar 
va 
tizimlardan 
foydalanish 
imkoniyatini, 
informatsiyaning 
konfeditsionalligini, shuningdek, oddiy shaxslarning shaxsiy ma’lumotlarini 
saqlashga karatilgan bulmogi lozim. 

---

141 
Davlat sektoriga AKT joriy qilishda xukuklarni qayta kurishda asosiy savollar 
bulib kuyidagilar xisoblanadi: 
- davlat organlari va boshqaruv axborot resurslari va axborot tizimlaridan erkin 
xolatda foydalanish xukukini xar bir fuqaroga joriy qilish; 
- Internet tarmogidan foydalanib davlat iktisodiy ishlarini olib borish xukukini 
ta’minlash (elektron tijorat, elektron xujjat almashuv, axborot xizmatlar); 
- davlat tomonidan AKTdan foydalanilganda uning axborot xavfsizligini 
ta’minlash; 
- axborot kommunikatsion tizimlarda yuritiladigan elektron xujjatlarning 
xakikiyligini aniqlash koidalarini urnatish;
- axborot jamoaning xukuklarini mukammallashtirish, chunki xar bir axborot 
fuqaro elektron texnologiyani davlat sektoriga joriy kilganidan sung yangilikni 
sezmogi lozim. 
Davlat sektorida AKTdan foydalanish uchun xukukiy-normativ bazaning 
kuyidagi yunalishlarini mukammallashtirish lozim: 
- 
AKT 
sohasi 
buyicha 
umumiy 
konnunchilikni 
kompleks 
ravishda 
mukamallashtirib, xalqaro konunchilik bilan muvofiklashtirish; 
- 
informatsiyaning 
ochikligi 
va 
erishishligini 
saklagan 
xolda, 
lekin 
konfidentsional 
informatsiyalardan 
foydalanishga 
chegara 
kuyilgan 
xolda 
informatsiya xukukiy tartibini aniqlash; 
- kompyuter jinoyati xakida konun loyixasini tayerlash; 
- konfidentsialь informatsiya xakida konun loyixasini (ishdagi sir, tijorat siri, 
bank siri va x.k.) tayerlash; 
- axborot xizmatlarni kursatish koidalarining normativ aktlarini ishlab chikarish 
(elektron xujjat ayirbolash, axborot resurslaridan foydalanish va x.k);
- elektron xujjat ayirboshlash jaraenida axborot tizimni yaratish, ularning uzaro 
munosabati, informatsiya xavfsizligi va muxofazasi uchun standartlar ishlab chikish. 
Boshqarishning elektron usuli deganda avvalambor xamma xujjatlarni elektron 
kurinishga utkazish va davlat elektron oldi-sotdi jaraenini rivojlantirish demakdir. 
SHu bilan bilan birgalikda davlat biznes sohasida ish olib boraetgan fuqarolarga 
zamonaviy AKT qo’llash buyicha urnak bulmogi lozim.
Davlat elektron oldi-sotdi jaraenining afzalliklari kuyidagilardan iborat: 
- ochiklik (ziddiyatni qaytarish);
- teng xukuklilik (davlat buyurtmasini olishda rakobatni kuchaytirish); 
- tejamkorlik (davlat sotib oladigan maxsulotlariga ketadigan xarajatlarni 
kamaytirish); 
- samaradorlik (konkurs buyicha oldi-sotdi jaraenini tezlashtirish). 
Davlat oldi-sotdi jaraeniga utishda bir necha misolar bulib, ulardan biri konuniy-
xukukiy bazani mukammallashtirishdan iborat. Elektron bozor uchun albatta elektron 
bojxona bulmogi lozim. Busiz xalqaro elektron savdo bulmaydi. SHuning uchun 
bojxona xujjatlarini rasmiylashtirish, xujjatlarni soddalashtirish, xalqaro amalietga 
mos kelishi va xalqaro birikmalar ES, SNG bilan integratsiya qilishi uchun xukukiy 
bazani kengaytirish kerak. Faraz qilinadiki, agar yuk bojxonasidan tovar utmogi 
lozim bulsa, albatta uning elektron pasportida belgilangan bulmogi lozim. 

---

142 
AKTni O’zbekiston Respublikasi davlat sektoriga joriy qilish va rivojlantirish 
maqsadida bir kator konunlar qabul kilingan: 
- “Informatsiya erkinligi mukarrarligi va kafolati” (12.12.2002 y); 
- “Informatsiya xakida” (11.12.2003 y); 
- “Elektron rakamli imzo xakida” (11.12.2003 y); 
- “Elektron tijorat xakida” (29.04.2004 y); 
- “Elektron xujjat almashuv xakida”(29.04.2004 y) 
Keyinchalik esa konunchilik bazasini kengaytirib kuyidagi masalalarni xisobga 
olishga karatilmogi lozim. Bulardan: 
- “Kompyuter jinoyatchiligi xakida”; 
- “Elektron tulovlar xakida”; 
- “Davlat boshqaruvi va xokimiyati berilganlar bazasini yaratishda standartlari 
xakida”; 
- “SHaxsiy berilganlarni ximoyasi xakida”; 
- “Informatsiya xavfsizligi xakida”; 
- “Davlat elektron xizmatlari xakida”; 
- “SHaxsning elektron xujjatlar orqali tasdiklanishi xakida” va x.k. 
Bu konunlarni qabul qilish orqali elektron davlat boshqaruviga utishning xukukiy 
asoslari yaratilgan bulib, O’zbekiston Respublikasining xalqaro axborot birikmalari 
bilan integratsiya jaraenlari rivojlanadi.