Katalaza fermentining aktivligini aniqlash

---

10-LABORATORIYA MASHG’ULOTI 
KATALAZA FERMENTINING AKTIVLIGINI ANIQLASH. 
 
Darsning 
maqsadi. 
Katalaza 
fermenti 
tirik 
organizmlar 
hayotiy 
jarayonlaridagi 
vazifasini 
aniqlash, 
katalaza 
fermentini 
o’simlik 
namunalaridan ajratib olib, faoliyatini tajriba orqali o’rganish. 
Nazariy qism: Fermentlar va ferment bo`lmagan katalizatorlar katalizning 
umumiy qonuniyatlariga bo`ysungan xolda quyidagi o`xshashliklarga ega: 
1. Fermentlar faqat energetik imkoniyati bor reaksiyalarni katalizlaydi. 
2. Ular hech qachon reaksiya yo`nalishini o`zgartirmaydi. 
3. Fermentlar qaytar reaksiya muvozanat holatini o`zgartirmasdan reaksiyani 
tezlatadi. 
4. Ular reaksiya jarayonida sarf bo`lmaydilar. Shu sababli hujayradagi ferment 
biror bir ta’sirga uchramaguncha ishlayveradi. 
Ammo ferment biologik bo`lmagan katalizatordan ba’zi jihatlari bilan farq 
qiladi. Bunday farqlar fermentlarning murakkab oqsil molekulasi ekanligi va 
tuzilishining o`ziga xosligiga bog`liq. 
Biologik bo`lmagan katalizatorlarga nisbatan fermentativ kataliz tezligi 
ancha yuqori. Bundan kelib chiqadiki, fermentlar oddiy katalizatorlarga nisbatan 
reaksiyaning faollanish energiyasini yuqori darajada kamaytiradi. Masalan, 
vodorod peroksidning parchalanish reaksiyasida faollanish energiyasi 75,3 kJ/mol 
bo`lib, uning ixtiyoriy parchalanishi juda sekin borishi natijasida pufakcha holatida 
ajralib chiqayotgan kislorod umuman sezilmaydi. Reaksiyaga anorganik katalizator 
– temir yoki ‘latina qo`sxilsa, faollanish energiyasi 54,1 kJ/mol ga kamayadi, 
reaksiya 1000 marta tezlashadi va ‘ufakcha opolida ajralib chiqayotgan kislorod 
ko`rinadi. Vodorod peroksidni parchalovchi katalaza fermenti esa faollanish 
energiyasini 4 marta pasaytirgan xolda peroksidning parchalanish reaksiyasini 
milliard marta tezlashtiradi. Reaksiya yuqori darajada jadallik bilan borishi 
natijasida ajralib chiqayotgan kislorod ‘ufakchalari “qaynayotgan”ga o`xshaydi. 
Fermentning bitta molekulasi odatdagi harorat (37°C) da bir daqiqada modda 
mingdan milliongacha molekulalarini katalizlashi mumkin. Bunday tezlikdagi 
kataliz anorganik katalizatorlar uchun imkoniyatsiz hisoblanadi. 
Katalaza vodorod peroksidini suv va O
2
ga aylanish reaksiyasini 
katalizlaydi: 
H
2
O
2
→ O
2
+ 2H
2
0 
Bu metod katalaza fermenti ta’siri tugagandan keyin qolgan H
2
O
2
ni kaliy 
permanganat bilan titrlash yordamida aniqlashga asoslangan.