Axborot xavfsizligini ta’minlashda media va axborot savodxonligining ahamiyati reja

AXBOROT XAVFSIZLIGINI TA’MINLASHDA MEDIA VA AXBOROT SAVODXONLIGINING AHAMIYATI
Reja:

1. 
   Media va axborot savodxonligi ta’limi.
   
2. 
   Media va axborot savodxonligini baholash
   
3. 
   Media va axborot savodxonligi ko‘nikmalari
   

Tayanch tushunchalar: axborot xavfsizligi, etiket, etika, axborot resurslari,
Bugungi media foydalanuvchisining oldida ikki turdagi axborotni qat’iy muhofazalash kabi zarur vazifa yotadi: shaxsiy axborotlar va ijtimoiy ahamiyatga ega axborotlar. Ma’lumki, har qanday davlatning axborot resurslari uning iqtisodiy va harbiy salohiyatini belgilovchi omillaridan biri hisoblanadi. Ushbu resursdan samarali foydalanish mamlakat xavfsizligini va demokratik axborotlashgan jamiyatni muvaffaqiyatli shakllantirilishini ta’minlaydi. Bunday jamiyatda, axborot almashinuv tezligi yuksaladi, axborotlarni yig‘ish, saqlash, qayta ishlash va ulardan foydalanish bo‘yicha ilg‘or axborot kommunikatsiyalar texnologiyalarini qo‘llash keng ko‘lamda amalga oshiriladi. Axborotlashgan jamiyat tezlik bilan shakllanib bormoqda. Axborot dunyosida davlat chegaralari degan tushuncha yo‘qolib bormoqda. Jahon kompyuter tarmog‘i davlat boshqaruvini tubdan o‘zgartirmoqda. Hududiy joylashishidan qat’i nazar, kundalik hayotimizga turli xildagi axborotlar Internet xalqaro kompyuter tarmog‘i orqali kirib keldi. Shuning uchun ham mavjud axborotlarga noqonuniy kirish, ulardan foydalanish va o‘zgartirish, yo‘qotish kabi muammolardan himoya qilish dolzarb masala bo‘lib qoldi. Shaxsiy axborotlar ham xuddi shunday. Axborot qimmatli bo‘lganligi sababli, u sotish va sotib olish obyekti bo‘lishi mumkin, hatto o‘g‘irlik (ruxsatsiz kirish), shuning uchun uni va uni qo‘llab-quvvatlovchi infratuzilmani himoya qilish kerak. Bundan tashqari, axborot shaxsga, jamiyatga va umuman olamga ta’sir o‘tkazishning kuchli vositasidir. Shuning uchun insoniyatga zamonaviy dunyoda axborotni filtrlash mexanizmi va ularni himoyalay olish layoqati salbiy ma’lumotlardan himoya qilish vositasi talab qilinadi. Bir gap bilan aytganda mediasavodxon bo‘lish bugungi zamonaviy dunyoda endilikda ustunlik emas, uning bo‘lmasligi katta yutqazishdir. Dunyo tez o‘zgarib bormoqda va axborot jamiyati bosqichiga o‘tib, u bola yoki kattalar bo‘lishidan qat’i nazar, zamonaviy inson hayotining barcha qirralarini o‘zgartiradi. Deyarli har bir soniyada odam turli xil ma’lumotlarga duch keladi, ularning mohiyati foydali va zaruriydan ochiq tajovuzkor, manipulyativgacha o‘zgarib turadi. Har bir ma’lumot birligi, har bir so‘z, belgi, matn insonning qadriyatlari, odatlari, motivatsiyasiga ta’sir ko‘rsatadigan semantik yukni o‘z ichiga oladi. Og‘zaki yoki bosma so‘z psixikaga ta’sir qiladi, ko‘pincha shaxsni bostiradi, manipulyatsiya qiladi. Jamiyat rivojlanishining yangi axborot darajasiga o‘tishi axborot xavfsizligi muammosining dolzarbligini keltirib chiqaradi.
Yuqorida aytilganlarning barchasiga asoslanib, axborot xavfsizligi muammosi paydo bo‘ladi va eng avvalo u individual qobiliyat, xarakter, qiziqish tashuvchisi sifatida namoyon bo‘ladi.
Umuman olganda, axborot xavfsizligi muammosi nihoyatda ko‘p qirrali. Unda bir nechta muhim jihatlarni ajratish mumkin. Birinchidan, to‘g‘ridan-to‘g‘ri axborot va axborot resurslarini himoya qilish bilan bog‘liq bo‘lgan axborotning o‘zi. Afsuski, mavjud me’yoriy hujjatlarning aksariyati axborot xavfsizligini aynan shu sharoitda ko‘rib chiqadi, shaxsiy muammolar bilan chegaralanib qoladi.
Axborot xavfsizligi bu: a) xavfsizlik holati, unda shaxsga tegishli
bo‘lgan ma’lumotlarga zarar yetkazish xavfi yo‘q; b) inson hayotining ahvoli va holati, unda axborot bilan insonga zarar yetkazish xavfi yo‘q¹. Va bu yerdan axborot xavfsizligini axborot-mafkuraviy va axborot-texnik deb ajratish kerak. SHu bilan birga, shaxsning axborot va texnik xavfsizligi deganda, tabiiy yoki sun’iy tabiatning tasodifiy yoki qasddan ta’siridan, shaxsga zarar yetkazish bilan to‘la bo‘lgan ma’lumotlarning xavfsizligi, shuningdek, axborot va mafkuraviy xavfsizlik - shaxsning himoyasi tushunilishi kerak. Axloqiy me’yorlarga zid bo‘lgan, axborotni yaratish, iste’mol qilish va tarqatish, axborot infratuzilmasi va resurslaridan foydalanish sohasidagi huquqlar va erkinliklarning buzilishiga olib keladigan, qasddan yoki bilmagan holda yetkazilgan axborot ta’siridan aytilmagan (ekstrasensor, ongsiz) tabiatga ega bo‘lib, ijtimoiy ongga asotsial munosabatlarni joriy etish. Shaxsning axborot xavfsizligi - bu uning huquqlari va erkinliklari amalga oshiriladigan shaxs hayotining holati va sharti6. Hayotiy manfaatlar - ehtiyojlar majmui, uning qondirilishi shaxs, jamiyat va davlatning izchil rivojlanishi uchun mavjudlik va imkoniyatlarni ta’minlaydi. Shaxsning hayotiy manfaatlariga quyidagilar kiradi: axborot izlash, olish, ishlab chiqarish va tarqatish bo‘yicha konstitutsiyaviy huquqlarga rioya qilish va amalga oshirish; fuqarolarning shaxsiy hayotga bo‘lgan huquqini amalga oshirish bilan bog‘liq; ma’lumotlardan ma’naviy, jismoniy, intellektual rivojlanish maqsadlarida foydalanish; intellektual mulkhuquqlarini himoya qilish; fuqaroning o‘z sog‘lig‘ini shaxs tomonidan tan olinmagan zararli ma’lumotlardan himoya qilish huquqlarini ta’minlash.