Axmadqulov Zokirjon Farxodjon-o’g’li

Boshqariluvchi ob’ekt 
 
Rasm.1. 
X
0
-Kirish qiymati, 
X
1
- Chiqish qiymati 
Jarayondagi o’zgariladigan oboektni asosiy ko’rsatkichi: 
R 
D 

---

46 
T
o’rt
= 180
0
C, t
max
= 185
0
C, t
min
=175
0
C mikdorida o’zgarishi mumkin xaroratni 
o’zgarish chegarasi t=5
0
C. 
Demak, xaroratni maksimal o’zgarish chegarasi: 
t=5
0
C. 
Rostlagich unumli va maqsadli ishlashi uchun uning koeffitsientlari (Kr, Ti, 
Td va x.k.) qiymatini to’g’ri tanlash kerak. Hozirgi kunda bu ABT blok sxemasini 
kompyuterda MATLAB yordamida yechish mumkin. Bu sxema ko’rilayotgan 
tizimni to’la akslantirishi uchun tizim ob’ektini (qurilmani) o’tish funktsiyasini 
bilishimiz kerak. Qurilma o’tish funktsiyasi w(k) umumiy ko’rinishda yozamiz. Bu 
yerda T va K qiymatini topish kerak. 
Boshqaruv tizimidagi rostlagichlarini koeffitsient qiymatlarini aniqlash uchun 
tizim modelini kompyutorda akslantirish kerak. Buning uchun tizim modelini 
tuzish kerak, tizim modeli tizim elementlarining modeli yig’indisidan iboratdir. 
Masalan, haroratni boshqarish tizimi: qurilma, datchik, rostlagich va ijrochi 
mexanizmdan iboratdir. 
Qurilma 
matematik 
modelini 
tuzishning 
eksperemental 
usuldan 
foydalanaman, bunda qurilma kirish qiymatiga turtki berib, chiqish qiymatning 
o’zgarishini o’lchovchi qurilma yordamida yozib olaman. Bu chizma qurilma 
dinamikasi deyiladi va bu chizma asosida qurilmani qanday zveno ekanligini 
anaqlashimiz mumkin, ko’rinib turibdiki qurima 1-tartibli turg’un (aperiodik) 
zvenodir. Chizmadagi T – qurilma vaqt doimisi deyiladi va shu vaqtda qurilma bir 
turg’in xolatdan ikkinichi turg’in xolatga o’tish vaqtini ko’rsatadi. Qurilma vaqt 
doimisi (T
0
) qancha katta bo’lsa qurilma o’tish jarayoni shuncha sekinlashadi va 
aksincha. 
O’tish chizmasi asosida qurilmani differentsial tenglamalari quyidagicha 
bo’ladi 
To 
dy  y  kx 
dt 
Bu yerda x,u kirish va hiqish qiymatlar, k - kuchaytirish koeffitsient k=u/x, 
qurilma doimiylik koeffitsienti To. Tizim modelini kompyutorga kiritish uchun 

---

47 
differentsial tenglama ko’rinishdagi modelni, uzatish W(o) (peredatochny) 
funktsiyaga aylantiriladi, buning uchun Loplas operatorini qo’llab, chiqish 
qiymatini kirish qiymatiga nisbati quyidagi ko’rinishga keladi: 
W(p) = 
T
0 
dy 
+ y = kx 
W( p) = 
k
 
dt 
T
 
1 
Tenglamadagi To qiymatini topish uchun o’tish chizmasiga urinma o’tkazib