Қазақстан республикасы білім жӘне ғылым министрлігі

12 дәрістің тест сұрақтары.
1.Технологиялық процесстердің модельде негізгі қолданылу түрін анықтаңыз
А) басқару
Б) жобалау
В) диагностикалау
+Г) жоғарыда аталғандардың барлығы

2. Қандай идентификациялық әдісте экспериментальді мәлімет қоры мағынасы жағынан бөлінеді.

+А) автивті және пассивті
Б) активті және жай
В) жай және күрделі
Г) жеңіл және қиын

3. Активті эксперимент немен байланыстырылған

А) режимдегі ауысу орташа жұмыс бабындағы өлшенген сыртқы әсер беру объектісін тіркеуге алынбауын жобалайды.
+Б) сыртқы әсер беру объектісіндегі көрінісі әртүрлі түрмен көрсетілген - детерминирленген және кездейсоқтық.
В) режимдегі ауысу орташа жұмыс бабындағы өлшенген сыртқы әсер беру объектісін тіркеуге алынуын жобалайды
Г) объектідегі сыртқы әсер беру табиғат көрінісі

4. Модель қандай класстарға бөлінеді:

А) химиялық және физикалық
Б) геометрикалық
+В) физикалық және математикалық.
Г) дұрыс жауап жоқ
5. Қай әдіс эксперименттің уақытын созады
А) активті және пассивті
Б) активті және жай
В) жай және қиын
+Г) пассивті
13 дәріс. Басқару критерийлері және оптималды басқару түсінігі. ХТП-Н иерархиялық басқару жүйесі. ТПБАЖ-ны құру принцибі.
ТП-ді оптималды басқару деп – басқаруды координата және уақыт функциясы түрінде қарастыратын вариациялық есептеу. Ол экстремум критерийінің сапасын қамтамасыз етеді және шектеулерді қанағаттандырады. Осы класстағы тапсырманың негізгі шешімі Понтрягин максимум принцибі және Беллманның динамикалық программалау әдісі болып табылады. Бірақта дамыған оптималды жүйе теориялары бар болса да, практикада мұндай жүйелер аз қолданылады. Бұл жағдай оптималды басқаратын құрылғы, агрегаттардың құрылымының күрделілігімен анықталады, сондықтан технологиялық процесстердің математикалық моделін типтеу және олар оптималды басқару мәселесін шешуге ыңғайлы болуы тиіс.
Оптималдау критерийінің жүйесі. Негізгі қойылатын талаптар.
Технологиялық процесстердегі жобаланатын және енгізілетін АБЖ-не қойылатын талаптарды жоғарылату үшін сапалы сипаттамалар негізіне емес белгілі бір қатаң сандық критерийлер бойынша жұмыстық алгоритмін синтездеу керек. Демек АБЖ –ны синтездемес бұрын жүйе жұмысының тиімділігінің критерийлерін құрастыру керек. Тиімділік критерийін дұрыс таңдау басқару тапсырмасын дұрыс құрастыру болып табылады. Тиімділік критерийінің негізгі қасиеттерін қарастырайық.

1. 
   Жүйенің тиімділігін сандық тәсілмен бағалау. Кез келген нақты жағдайда өзінің санды бағасын алу үшін қойылатын талаптар дұрыс, дәл қойылуы керек.
   
2. 
   Статистикалық мәнінің эффектісі, сондай-ақ критерий минималды дисперсия бағасын беруі қажет.
   
3. 
   Физикалық мәнінің нақты белгісінің болуы, ол анализді жеңілдетеді және қателігін төмендетеді.
   
4. 
   Толыққандылық және конструктивтілік олар жүйенің идеалды сипаттамасын анықтауда және оны реалды сипаттамамен мүмкіндік береді.
   

Оптималды критерийінің таңдалуы оптималды жүйе теориясынан тыс жатқан сол облыстағы қолданбалы ғылымы, яғни басқару обьектісіне қатысты болып табылады. Осы мақсатпен өтпелі процесстің “сапалы” интегралды критерийі қолданылуы мүмкін.
(13.1)
0 x_d (t) - өнім сапасының берілген нормадан ауытқуын сипаттайтын обьектідегі өтпелі процесс. Өтпелі процесстегі ауытқуы бойынша жинақталған интегралды критерий түріндегі оптимизацияны өткізуге болады.


(13.2)

Мұндағы F(t) - өтпелі обьектінің құрылған квадраттық формасы; F=∑a_ij x_di x_dj

Басқару жүйесінің сапа критерийлерінің жинақталуы өте маңызды, яғни оның саналатын бағасы және әртүрлі эксплуатационды сипаттамаларын есепке алып отыруы маңызды болып табылады.
Технологиялық кешендерді басқаруда автоматты жүйелерді бағалаудың негізгі критерийлері мынадай
1) С-өңделу, дайындалуы, жүйенің эксплуатациясы, оны енгізу бағасы; 2) Р-технологиялық процестің немесе агрегаттың өнімділігі; 3) Н-өңделетін жүйенің сенімділігі; 4) Ф-функционалдау сапасы (жүйенің жұмысының дәлдігі технологиялық процестің соңғы өнімінің берілген сапасын қамтамасыз ету); 5) W-жүйенің энергетикалық көрсеткіштері; 6) J-басқару алгоритмінің және технологиялық процесті бақылаудың ақпараттық қабілеті. Жоба жасаушы жүйенің өнімділігін, бағасын немесе басқа сипаттамаларын жақсартуға құқығы бар. Және ол барлық факторларды еске ала отырып, басқа оптималды критерийлер бойынша талапты қанағаттандыратын жүйені іздеуге құқығы бар.
Жоғарыдағы критерийлер сан жағынан бағалауда белгілі бір компонент саны бар векторлар түрінде көрсетіледі

С=(с₁, с₂, …, с_п1); Р=(р₁, р₂, …, р_п2)

Н=(h₁, h₂, …, h_п1); Ф=(φ₁,φ₂, …,φ_п1) (13.3)

W=(w₁,w₂, …,w_п1); L=(i₁, i₂, …, i_п1)

Мұндағы с₁, с₂, …, с_{п1 –} сандық сипаттамалары, жүйенің жеке элемент бағасы, өңделу бағасы, дайындалуы, енгізуі, жүйенің эксплуатациясы, бағалары; р₁, р₂, …, р_п2-соңғы өнімнің және процестің өнімділігінің сандық сипаттамалары; φ₁,φ₂, …,φ_п1- сандық сипаттамалары, олар технологиялық процеспен автоматты басқару жүйесінің функционалдау сапасына әсер етеді, өтпелі процестің уақыты, ауытқууы, статикалық және динамикалық қателік, сапаны интегралды бағалауға, процестің шығыс координатасынң берілген фазалық кеңістік аймағында түсуі мүмкін; h₁, h₂, …, h_п1 – сандық сипаттамалары, олар жүйенің сенімді функционалдау көрсеткіштері; w₁,w₂, …,w_п1– энергия қуатының мүмкіндігін анықтайды, әртүрлі жұмыс істеу жағдайларында құрылғының немесе оның бөлек элементтерінің жұмсайтын энергияның сандық сипаттамалары: l₁,l₂,…,l _n2 ТПБЖА-ғы сандық ақпараттық сипаттамалар шығыс параметрдің энтропиясы, технологиялық процессті жүргізуде және жүйені функционалдауда әр түрлі режимдегі ақпарат сандары.

Автоматты басқару жүйесін жобалағанда жоғарыдағы критерийлердің басым бөлігі өте маңызды болып табылады, ал қалғандары екінші сатылы рөл атқарады. Мысалы, математикалық оптимизация тапсырмасы келесі формада түрленуі мүмкін: оптималды структураны және процесстегі басқару жүйесін оптималды параметрін табу ол Ф функционалының максималды мәнін қамтамасыз етуі керек (сапа критерийі);осыдан функция векторы шығады. С (базасы), Р (өнімділік), Н (сенімділік), W (энергия шығыны), J (ақпарат алгаритмі) С≤С_Т, Р≥Р_Т, Н≥Н_Т, W≤W_T, J≤J_T берілген теңсіздігін қанағаттандыруы керек. Технологиялық кешендердің оптималды тапсырмасын басқару жүйесінің бағасы, сенімділігі, өнімділігі, қуаты сияқты критерийлер бойынша шешуге болады. Әдетте С, Р, Ф, Я, W, J критерийлерін АБЖ-ның құрылымы және параметрі мен бүтін түрде байланыстырса, онда бұл есептеулер сызықты және сызықта емес программалауға жатады.
Әдебиет: 4 нег.(145-190); 1 нег.(190-205); 13 нег.(25-31,37-44); 2 қос(360-380).